جشن نخل خرما
جشن نخل خرما؛ آیین بزرگ‌داشت نخل و محصولات آن به‌مثابه درخت زندگی در مناطق جنوبی ایران.
جشن نخل خرما، از معروف‌ترین جشن‌های کهن میان مردم خطۀ جنوبی ایران، به‌خصوص جزیرۀ قشم است. این مناطق را نخلستان‌های کهن و زیبایی فرا گرفته‌اند و بیشتر مردم، درآمد خود را از همین نخلستان‌ها به‌دست آورده و برای گذران زندگی، مدیون آنها هستند. در این مراسم، باغ‌داران به فروش خرماهای تازه و نیز برخی محصولات دیگر که از این نخلستان‌ها به‌دست می‌آورند، می‌پردازند. این جشن، هرساله با همکاری شورای اسلامی و شهرداری شهر قشم، روابط عمومی سازمان منطقۀ آزاد قشم و سازمان جهاد کشاورزی برگزار می‌شود.
اهمیت نخل خرما در جنوب ایران
نخل خرما، از جمله درختان مقاوم در برابر سرما و گرما بوده و از جمله گیاهانی است که علاوه بر ارزش غذایی بسیار، از نظر دینی و معنوی نیز دارای جایگاهی ویژه بوده و در قرآن کریم، در حدود 20 مرتبه به آن اشاره شده است.[۱] کشت نخل در جزیرۀ قشم، از سابقه‌ای طولانی برخودار بوده و امروزه، نزدیک به 20 نوع خرما از این خطه از سرزمین ایران برداشت می‌شود که از آن میان می‌توان به خرمای مصلی، شیخ کمالی، هلیلی، مردا سنگ و آلوستری اشاره کرد. درخت خرما یا همان نخل، در میان مردم جزیرۀ قشم، همواره به‌عنوان درخت زندگی، مقدس و مورد احترام بوده است.[۲] این درخت، چنان قداستی نزد مردمان این منطقه دارد که حتی قطع کردن نخل‌های پیر و فرسوده گناهی بزرگ به‌شمار می‌رود. بر اساس آمار ثبت‌شده، در حدود 12 هزار اصله نخل در 890 هکتار از اراضی جزیرۀ قشم وجود دارد. به‌همین دلیل مردم جنوب، برای نخل‌های مقدس خود، جشنی بر پا می‌کنند که به «جشن نخل خرما» معروف است.[۳]
آداب‌ورسوم جشن نخل خرما
مردم قشم، آداب‌ورسوم کهن و متعددی دارند که هرکدام از آنها در وقت معینی از سال و به‌دلایل مشخصی برگزار می‌شوند. جشن نخل خرما، از جمله جشن‌های سالانه در این منطقه است که به‌مدت یک هفته و به همت سازمان منطقۀ آزاد قشم در مرکز این جزیره و در روزهای آخر شهریور ماه برگزار می‌شود.[۴] امروزه، در این جشنواره، فیلم‌های جذابی از جزیرۀ قشم، نخسلتان‌ها، انواع فرآورده‌های خرما و ترویج کشاورزی نیز تهیه شده که در قالب مستند و فیلم به نمایش گذاشته می‌شوند. حرکت کاروان شتر با کجاوه، اجرای انواع موسیقی سنتی، مولودی‌خوانی و بازی‌های سنتی نیز در طی شب‌های برگزاری جشنوارۀ نخل خرما انجام و با استقبال فراوانی روبه‌رو می‌شود.[۵]
کارکردها
جشن نخل خرما، از جمله جشن‌های بومی و مردمی در جزیرۀ قشم است که با همیاری و مشارکت روستانشینان و اهالی منطقه برگزار می‌شود. بنابراین، اجرای این جشنوارۀ سالانه، علاوه بر فراهم آوردن زمینه‌های مساعد برای افزایش نشاط و شادابی عمومی، موجب تقویت ارتباط میان سازمان‌ها و مردم شده و همچنین، منجر به احیا و تقویت فرهنگ عامه، سنت‌ها و آداب‌ورسومی می‌شود که به‌دست فراموشی سپرده شده بودند. کارشناسان معتقدند که حضور روزافزون زنان به‌همراه خانواده‌های خود در این جشنواره‌ها نیز از جمله تأثیرات اجتماعی این جشن به‌شمار می‌رود.[۶] همچنین، در جشن نخل خرما، عموم بازدیدکنندگان تشویق می‌شوند تا خرما و سایر محصولات تولید شده توسط این مادۀ مغذی را در سبد غذایی خود بگنجانند. از دیگر فواید این جشن، ایجاد غرفه‌های مخصوص نمایش صنایع دستی دختران و زنان این منطقه است. این در حالی است که تا پیش از این، از حضور زنان در این جشنواره‌ها جلوگیری می‌شد اما امروزه، زنان روستایی با اشتیاق فراوان، دست‌ساخته‌های خود را به این جشنواره آورده و عرضه می‌کنند.[۷] از دیگر فواید این جشن می‌توان به روی آوردن جوانان منطقه به کسب‌وکار محلی و تولید صنایع دستی اشاره کرد. جوانان جویای کار با فراهم شدن زمینه‌های عرضۀ تولیدات خود به این بخش از هنرهای دستی علاقه‌مند شده و منبع خوبی برای کسب درآمد پیدا می‌کنند.[۸]
محصولات
در جشن نخل و خرما که هرساله در این منطقه برگزار می‌شود، انواع نهال‌های کِشت‌یافته و اصلاح شده (مانند مجول، پیارم، دیری، زاهدی، توری، خاصویی و خنیزی)، انواع محصولات خرما (شیره، نان، سرکه و انواع شیرینی و بیسکوییت) و نیز انواع کالاهای تهیه شده از چوب درختان خرما مانند انواع دمپایی، جارو، زنبیل و انواع سبد عرضه می‌شوند. از دیگر اقدامات صورت‌گرفته در این جشن‌ها می‌توان به نمایش صنایع تبدیلی خرما مانند تبدیل خرما به سرکه و الکل و نیز دستگاه‌های عرق‌گیر اشاره کرد. انواع شیرینی تهیه شده از خرماهای مختلف همچون کیک خرما، رولت خرما، بیسکویت، قطاب، مربا، خرمای اشکافته و خرمای مالیده هستند که در این جشن‌ها در معرض دید عموم و فروش قرار می‌گیرند.[۹]
پانویس
- ↑ «نخل خرما، درخت زندگی در باور جزیره‌نشینان قشم»، خبرگزاری خبربان.
- ↑ «پنجمین جشنوارۀ نخل در منطقۀ آزاد قشم برگزار می‌شود»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «جشن نخل و خرما»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری تراولچلی.
- ↑ آرام‌فر، «بهترین زمن برای سفر به قشم برای خرید یا خوش‌گذرانی»، وب‌سایت جاباما.
- ↑ «جشن نخل و خرما»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری تراولچلی.
- ↑ «اهمیت نخل در زندگی جزیره‌نشینان قشم»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «جشن نخل و خرما»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری تراولچلی.
- ↑ «آداب‌ورسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین‌ها»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری الی گشت.
- ↑ «آداب‌ورسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین‌ها»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری الی گشت.
منابع
- «آداب‌ورسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین‌ها»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری الی گشت، تاریخ بارگذاری: 5 بهمن 1401ش.
- آرام‌فر، امیر، «بهترین زمن برای سفر به قشم برای خرید یا خوش‌گذرانی»، وب‌سایت جاباما، تاریخ بازدید: 29 مهر 1402ش.
- «اهمیت نخل در زندگی جزیره‌نشینان قشم»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 23 شهریور 1383ش.
- «جشن نخل و خرما»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری تراولچلی، تاریخ بازدید: 29 مهر 1402ش.
- «پنجمین جشنوارۀ نخل در منطقۀ آزاد قشم برگزار می‌شود»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 30 مرداد 1384ش.
- «نخل خرما، درخت زندگی در باور جزیره‌نشینان قشم»، خبرگزاری خبربان، تاریخ بارگذاری: 15 آبان 1401ش.