خورش قیمه

خورش قیمه

خورش قیمه؛ از خورش‌های اصیل و پرمصرف سنتی با مصارف خانگی و آیینی.

خورش قیمه، از غذاهای سنتی، خوشمزه و محبوب ایرانی است که در نقاط مختلف ایران با دستورالعمل‌های خاص و بومی، پخته می‌شود. این خورش، در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نه‌تنها به‌عنوان غذا بلکه به‌عنوان بخشی از آیین‌ها، مراسم‌ها و دورهمی‌های خانوادگی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این خورش، ترکیبی از مواد طبیعی و سالم استفاده می‌شود که شامل لپه، گوشت، پیاز، سیب‌زمینی، ادویه‌ها و افزودنی‌های متنوع است. امروزه، خورش قیمه، علاوه بر ایران، در کشورهای عراق و ترکیه نیز طرفداران خاص خود را دارد.

تعریف خورش قیمه

قیمه را در اصل، واژه‌ای ترکی دانسته‌اند که بر گوشت ریز و خرد شده دلالت دارد. در گذشته، ایرانیان، برای قیمه کردن گوشت، آن را روی تخته قرار داده و با قمه یا چاقویی بزرگ روی آن می‌کشیدند تا شبیه گوشت چرخ‌کردۀ امروزی شود. امروزه، خورش قیمه، صورت کامل‌تر نوعی گوشت خرد و پخته شده همراه با پیاز و ادویه است که با پسوند «ساده» از انواع قیمه‌های ترکیبی و قیمه پلو جدا می‌شود.

این خورش اصیل ایرانی، در بسیاری از منابع کهن آشپزی ایرانیان نیز آمده که به ترکیبی از گوشت ریز و سرخ‌شده در پیاز فراوان اشاره دارد؛ برای مثال، در کتاب بسحاق اطعمه بارها به خورش قیمۀ ساده اشاره شده است. در برخی کتب آشپزی برجای‌مانده از دوران قاجار، آشپزان در دستور تهیۀ خورش قیمه به لپه و لیموعمانی نیز اشاره کرده‌اند که در برخی مناطق ایران، به «خورش لپه» معروف است.

تاریخچۀ خورش قیمه

آشپزان قاجاری در رساله‌های آشپزی خود اذعان کرده‌اند که خورش قیمه، نخستین خورش جهان بوده که به دورۀ ساسانیان تعلق دارد. بسیاری از جهانگردان غربی همچون ژان شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی در دورۀ صفویان، این خورش را چشیده و دربارۀ آن گفته که ایرانیان، گوشت را هرگونه به‌کار برند، خواه خورش قیمه یا انواع خورش‌های دیگر یا کباب، با بهترین ادویه چاشنی می‌زنند.

انواع قیمه

خورش قیمه ساده، پایۀ اصلی چند نوع خورش دیگر مانند قیمۀ به، قیمۀ تبریزی، قیمۀ آلو، قیمۀ سیب‌زمینی، قیمۀ رشتی، قیمۀ نخود، قیمۀ کنگر، قیمۀ بادمجان، قیمۀ کدو، قیمۀ بامیه، قیمۀ سیب، قیمۀ نجفی و قیمه‌نثار است.

1. 

   خورش قیمه با سیب زمینی سرخ کرده و برنج و ته دیگ سیب زمینی

   قیمۀ ساده: در حجم فراوان، از گوشت راسته یا مغز ران گوسفند تهیه می‌شود. برای طبخ این نوع خورشت، ابتدا گوشت را به قطعاتی به اندازۀ کوچک درآورده، در پیاز ساطوری‌شده تفت داده، به آن زردچوبه، زعفران، دارچین، نمک و فلفل اضافه کرده، سپس با اندکی آب پزیده می‌شود.
2. قیمۀ غوره: برخی از ایرانیان از گَرد لیموعمانی، غوره یا آب‌غوره در خورش قیمه استفاده می‌کنند که به خورش غوره یا قیمۀ غوره نیز معروف است.

1. قیمه‌پلو یا قیمه لاپلو: برای طبخ این غذا، خورش قیمه را بی‌آب تهیه کرده و پس از پختن، آن را لابه‌لای برنج آب‌کش شده می‌گذارند. این پلو از غذاهای رایج مردم در دورۀ صفویان بوده است.
2. چلوخورش قیمه: از خوراک‌های رایج مردم ایران بوده که مورد توجه گردشگران غربی در دوران صفویان نیز واقع شده است. این چلوخورش در ضیافت‌هایی همچون عروسی، در مراسم‌های ختم و نیز در عزاداری‌های محرم و صفر کاربرد فراوانی داشته است.
3. قیمه نذری: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که خورش قیمه، از دورۀ قاجاریان، به‌عنوان غذای نذری محرم مرسوم شده است؛ زیرا ایرانیان آن را بسیار لذیذ و با عنوان «شاهنشاه خور‌ش‌ها» می‌شناختند. علاوه بر آن، قیمه به‌دلیل استفاده از لپۀ خشک، نسبت به سایر خورش‌ها مانند قورمه‌سبزی، در تمامی فصول در دسترس بوده و به‌همین دلیل، از محبوبیتی بسیار برای نذری محرم و دیگر عزاداری‌های ایرانیان، برخوردار بوده است.
4. قیمه بادمجان: از قدیمی‌ترین انواع قیمه که با بامجان‌های سرخ‌کرده همراه می‌شود.
5. قیمۀ نجفی: این خورش در عراق با نام‌های قیمۀ عراقی یا قیمۀ علاچی نیز معروف است. عراقی‌ها، این غذا را بیشتر به‌عنوان نذری در ماه محرم و روز شهادت امام حسین می‌پزند. برای پختن این نوع قیمه، زمانی‌که گوشت به‌صورت کامل پخته شد، آن را له کرده، ادویه‌هایی همچون لیموعمانی، دارچین و نمک را اضافه کرده، سپس آن را به نخود و رب در حال پخت اضافه می‌کنند تا همراه یکدیگر بپزند. در نهایت، این خورش همراه با برنج سرو می‌شود.
6. قیمه نثار: خورشتی در اصل قزوینی بوده که شبیه نوع سنتی و معمول قیمه است. با این تفاوت که در این نوع قیمه، به‌جای استفاده از سیب‌زمینی سرخ‌شده از مغزهایی همچون بادام، پسته یا خلال پوست پرتقال و زرشک استفاده می‌شود.
7. قیمۀ نخود: در برخی مناطق ایران مانند کرمان، کاشان و یزد، در خورش قیمه به‌جای لپه، از نخود معمولی استفاده می‌کنند. آنها برای تهیۀ خورش قیمه، نخود را چند ساعت در آب خیسانده، پوست آن را جدا کرده و در گوشت قیمه شده و پیاز داغ، سرخ می‌کنند.
8. قیمۀ کدو: در قیمۀ مسما یا قیمۀ کدو، کدو را به‌صورت جداگانه سرخ کرده و به‌همراه گرد لیمو به خورش اضافه می‌کنند.
9. قیمه‌ریزه: این غذا همچون بریانی، از جمله غذاهای بومی مردم اصفهان است. قیمه‌ریزه یا کوفته‌ریزه، از گوشت گوسفند چرخ‌شده، پیاز، آرد نخودچی، پیازداغ، گوجه فرنگی، نعنا خشک، نمک و فلفل تهیه می‌شود. در این غذا، گوشت‌ها را با مواد ذکر شده مخلوط کرده، خوب ورز داده، به اندازۀ گردو از آنها برداشته، گرد کرده و داخل سُسی که از پیاز سرخ‌شده، رب گوجه فرنگی، نعنای تازه یا خشک و مقداری نمک و فلفل درست شده و به جوش آمده، قرار می‌دهیم تا با شعلۀ کم و به آرامی بپزند.

پیچاق قیمه اردبیل

1. پیچاق قیمه: از خوراک‌های مشهور استان اردبیل، به‌خصوص در ایام محرم و ماه رمضان بوده که برخی آن را با نام «خورش بادام آذری» نیز می‌شناسند. واژۀ پیچاق در زبان ترکی به‌معنای چاقو بوده و برخی، دلیل این نام‌گذاری را شکل خاص برش مواد اولیه یا شیوۀ سنتی خرد کردن گوشت با چاقو می‌دانند. ابتدا، باید خلال بادام را به‌مدت ۲ تا ۳ ساعت در آب خیس کرده، سپس آب‌کشی کرده و در مقداری کره تفت داد. پس از آن، پیازهای خلال‌شده را در روغن یا کره تفت داده و گوشت را به‌همراه برگ بو در آن قرار داد تا آب گوشت کشیده شود. در این مرحله می‌توان، ادویه‌ها را نیز به آن اضافه کرده و کمی تفت داد. پس از پخته شدن گوشت، خلال بادام به‌همراه زعفران به خورش اضافه می‌شود. زمانی‌که خورش جا افتاد، تخم‌مرغ‌ها را دانه دانه روی خورش اضافه کرده و کمی زعفران نیز روی زرده‌های آن می‌پاشند. در نهایت، درب ظرف را می‌بندند تا تخم‌مرغ‌ها پخته شده و خورش آماده شود.
2. قیمه رشتی: تفاوت چندانی با قیمۀ ساده نداشته و تنها در آن از گوشت چرخ کرده استفاده می‌شود.
3. قیمه بوشهری (جنوبی): تنها تفاوت اساسی این خورش با دیگر انواع قیمه در آن، کوبیدن خورش است که در انتهای پخت، حالت کش‌دار پیدا می‌کند.
4. قیمه سیستانی: این خورش که با نام دوغ‌پای نیز شناخته می‌شود، خورشتی سیستانی است که به‌جای آب با دوغ تهیه می‌شود. برای تهیۀ این خورش، گوشت گوساله یا گوسفند را با پیاز سرخ‌کرده، ادویه‌هایی مانند نمک، فلفل، زردچوبه و زعفران به آن اضافه کرده، لپه خیس خرده را به گوشت اضافه کرده و دوغ را نیز به‌تدریج و با حرارت ملایم به خورش اضافه می‌کنند. پس از آن، لازم است تا خورش با حرارت ملایم بپزد تا گوشت آن نرم شده و لپه‌ها نیز به‌صورت کامل پخته شوند. در نهایت نیز رب گوجه را با کمی روغن تفت داده و به خورش اضافه می‌کنند.

افزودنی‌های رایج در خورش قیمه

خورش قیمه در ایران بسته به سلیقه و منطقۀ جغرافیایی، با افزودنی‌های مختلفی تهیه می‌شود. این افزودنی‌ها طعم و عطر غذا را متنوع‌تر و لذیذتر می‌کنند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. لیموعمانی: از اصلی‌ترین افزودنی‌های خورش قیمه است که به‌صورت درسته یا پودر شده به خورش اضافه شده و طعم ترش و مطبوعی به غذا می‌دهد.
2. رب گوجه‌فرنگی؛
3. زعفران؛
4. زردچوبه؛
5. هل: از ادویه‌های معطر است که می‌تواند طعم و عطر خورش قیمه را بهبود بخشد.
6. زیره: زیره از ادویه‌های پرخاصیت که به هضم غذا نیز کمک کرده و به‌صورت پودر شده به خورش اضافه می‌شود.
7. گلاب: این افزودنی در اواخر پخت به خورش اضافه شده و عطر بی‌نظیری را به آن می‌بخشد.
8. دارچین: از ادویه‌های گرم و معطر است که به‌صورت سالم یا پودر شده به خورش اضافه می‌شود.
9. زعفران: از افزودنی‌های محبوب خورش قیمه که رنگ و عطر دلپذیری به آن می‌بخشد.
10. آلو: در برخی مناطق ایران، آلو نیز به خورش قیمه اضافه می‌شود که طعم غذا را خوشمزه‌تر می‌کند.

دستور پخت خورش قیمه

برای طبخ خورش قیمۀ امروزی، مقداری لپه، پیاز خرد شده، گوشت گوسفند یا گوساله، رب گوجه فرنگی، لیمو عمانی، زعفران دم کرده، سیب‌زمینی خلالی شده، نمک، فلفل و زردچوبه مورد نیاز است. برای خورش قیمه، همچون تمامی غذاهای ایرانی، ابتدا پیازها را سرخ کرده، زردچوبه، رب گوجه فرنگی و فلفل را اضافه می‌کنند. پس از تفت‌دادن مواد، گوشت خرد شده را اضافه کرده و پس از تغییر رنگ آن، لپه‌های شسته‌شده را می‌افزایند. پس از تفت‌دادن مواد ترکیب‌شده، ۳ لیوان آب به آن اضافه کرده و یک ساعت به آن زمان می‌دهند تا با شعلۀ متوسط و به آرامی قُل بزند. پس از آن، لیموعمانی به خورش اضافه می‌شود. در این مرحله می‌توان نمک، زعفران دم‌کرده و مقداری دارچین را به مخلوط خورش اضافه کرد تا طعم و مزۀ بهتری پیدا کند. در قیمه نذری، از مقداری گلاب نیز برای عطر و طعم بهتر خورش قیمه استفاده می‌کنند. در آخرین مرحله نیز می‌توان تا جاافتادن کامل خورش، سیب‌زمینی‌های سرخ کرده را آماده کرد تا در کنار خورش قیمه سرو شود.

تغییرات در شیوه‌های طبخ و مصرف خورش قیمه امروزی

امروزه، به‌دلیل تغییرات اساسی پیش‌آمده در سبک زندگی ایرانیان، تغییراتی در شیوه‌های پخت و مصرف خورش قیمه نیز ایجاد شده است که از آن جمله می‌توان به کاهش زمان پخت؛ با استفاده از زودپزها و حبوبات نیمه‌آماده و استفاده از مواد آماده؛ مانند رب و ادویه‌های آماده برای قیمه به‌جای روش‌های دست‌ساز سنتی اشاره کرد. نذری‌های مدرن و بسته‌بندی‌های کوچک امروزی، تبدیل شدن خورش قیمه از غذای آیینی و پرمصرف به غذایی روزمره و خانگی، از دیگر تغییرات پیش‌آمده در این زمینه هستند.

ارزش غذایی خورش قیمه

خورش قیمه، از غذاهای پرطرفدار ایرانی است که نه‌تنها طعم خوبی دارد بلکه خواص متعددی برای سلامت جسم و روان آدمی به ارمغان می‌آورد. خورش قیمه، از نظر علمی حاوی انواع ویتامین‌های A، E، C، گروه ویتامین‌های B، امگا۳، سلنیوم، فیبر، کربوهیدارت، پتاسیم، کلسیم، روی، منیزیم و اسید لینولئیک است. علاوه بر آن، این خورش برای تقویت عمومی بدن مفید بوده، به ترمیم شکستگی استخوان‌ها کمک کرده، سرشار از آهن بوده و به رفع کم‌خونی کمک می‌کند. از دیگر فواید خورش قیمه می‌توان به تقویت مو و جلوگیری از ریزش مو اشاره کرد. خورش قیمه، همچنین، انرژی بدن را افزایش داده و باعث تقویت بینایی می‌شود. پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان داده‌اند که خورش قیمه سیب‌زمینی، از ابتلای کودکان به اختلال اوتیسم پیشگیری می‌کند زیرا موجب تقویت سیستم عصبی مرکزی افراد به‌ویژه کودکان می‌شود. از سوی دیگر، زنان بهتر است خورش قیمه سیب‌زمینی را در دوران بارداری و شیردهی میل کنند و پس از یکسالگی نیز به کودکان خود بدهند.

کارشناسان معتقدند که بهتر است در پخت خورش قیمه، از نمک دریا یا سنگ نمک‌های معدنی به‌جای نمک‌های تصفیه‌شدۀ صنعتی استفاده شود؛ زیرا این نمک‌ها، علاوه بر طعم بهتر، دارای ریزمغذی‌هایی همچون منیزیم و پتاسیم هستند. علاوه بر آن، استفاده از روغن زیتون یا روغن کنجد، به‌جای روغن‌های سرخ‌کردنی صنعتی در انواع خورش توصیه شده است؛ زیرا این روغن‌ها سالم‌تر و با طبع گرم بوده و خواص ضدالتهابی دارند.

استفاده از پودر سنجد در پایان پخت یا در چاشنی کنار خورش قیمه نیز سفارش شده است؛ زیرا این ماده سرشار از کلسیم و ویتامین C بوده و در طب سنتی نیز برای تقویت استخوان‌ها، ایمنی بدن و کاهش التهاب توصیه می‌شود. زرشک نیز از دیگر افزودنی‌های سالم برای خورش قیمه است که حاوی آنتی‌اکسیدان بوده و برای سلامت قلب و کبد مفید است. برای حفظ سلامت و محیط زیست بهتر است تا قیمه نذری را در ظروف یکبار مصرف گیاهی سرو کنند تا از خطرات انتقال مواد شیمیایی به غذا جلوگیری شود.

جایگاه خورش قیمه در سبک زندگی اسلامی- ایرانی

خورش قیمه، از جمله غذاهای اصیل و ریشه‌دار ایرانی است که نه‌تنها خوراکی خوشمزه‌ای به‌شمار می‌رود بلکه در لایه‌های عمیق‌تر فرهنگی و اجتماعی، به نمادی از همبستگی، کرامت و مهمان‌نوازی ایرانیان تبدیل شده است. هرچند، در ذهن بسیاری از مردم، قیمه با آیین‌های نذری محرم پیوند خورده، اما حضور آن در موقعیت‌های متنوع‌تری مانند ولیمه‌ها، مهمانی‌های خانوادگی و دیدوبازدیدهای صمیمانه، نقش گسترده‌تر و ژرف‌تری را در جامعه ایفا می‌کند. این خورش، در بستر فرهنگی و اجتماعی ایرانیان، در طول تاریخ، نقشی کلیدی در تقویت روابط انسانی و انسجام جمعی ایفا کرده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. قیمه به‌مثابه نماد همبستگی اجتماعی: در فرهنگ ایرانی، غذا همواره ابزاری برای ایجاد پیوندهای اجتماعی بوده و خورش قیمه، به‌دلیل سادگی در پخت، امکان تهیه در حجم بالا و طعمی که برای ذائقه‌های مختلف پذیرفتنی است، به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی برای پذیرایی در اجتماعات خانوادگی، فامیلی و محلی انتخاب می‌شود. خورش قیمه، در مراسم ولیمۀ تولد، ازدواج یا حتی بازگشت از سفرهای زیارتی، نشان‌دهندۀ تمایل میزبان به سهیم‌کردن دیگران در شادی و برکت است. همین ویژگی، قیمه را به عامل پیونددهندۀ دل‌ها تبدیل کرده است.
2. بازتاب کرامت و سخاوت ایرانیان: در جامعه‌ای که مهمان‌نوازی از اصول فرهنگی آن محسوب می‌شود، انتخاب غذایی مانند قیمه برای پذیرایی معنایی فراتر از صرف غذا دارد. قیمه با گوشت، لپه، سیب‌زمینی سرخ‌شده و زعفران، دارای ترکیباتی است که هم نشانۀ احترام به مهمان و هم نمادی از دست‌ودل‌بازی و سخاوت میزبان محسوب می‌شود. حتی در خانواده‌هایی با امکانات محدود، تهیۀ قیمه برای مهمان نشان‌دهندۀ ارزش‌گذاری بر حضور او و تلاش برای حفظ حرمت و گرمای رابطه است.
3. قیمه در دیدوبازدیدهای خانوادگی: در فرهنگ ایرانی، دیدوبازدیدها، به‌ویژه در نوروز یا مراسم خانوادگی، فرصتی برای تجدید روابط، آشتی‌ها و گفت‌وگوهای صمیمانه هستند. خورش قیمه در چنین مناسبت‌هایی، با عطر و طعم آشنا و آرامش‌بخش خود، بستری برای شکل‌گیری گفت‌وگو، خنده، خاطره‌سازی و همدلی فراهم می‌کند. در این میان، غذا تنها بهانه‌ای برای باهم‌بودن است، اما قیمه، به‌دلیل جایگاه عاطفی‌ خود در ذهن جمعی ایرانیان، این هم‌نشینی را به تجربه‌ای عمیق‌تر و پراحساس‌تر تبدیل کرده است.
4. وجه اشتراک فرهنگی میان نسل‌ها: یکی از جنبه‌های جذاب خورش قیمه، پیوندی است که میان نسل‌ها ایجاد می‌کند. دستور پخت قیمه، با همۀ تفاوت‌های منطقه‌ای یا خانوادگی، اغلب از مادران و مادربزرگ‌ها به نسل‌های جوان منتقل شده و نوعی حافظۀ جمعی را شکل داده است. پخت این غذا در کنار دیگر اعضای خانواده، به‌ویژه در مناسبت‌های جمعی، نوعی یادآوری فرهنگی و انتقال ضمنی ارزش‌هایی همچون همکاری، همدلی و قدرشناسی از سنت‌های خانوادگی است.

خورش قیمه در ادبیات فارسی

خورش قیمه، علاوه بر محبوبیت میان فارسی‌زبانان، بخشی از فرهنگ شفاهی و فولکور آنها را تشکیل داده است؛ برای مثال، عباراتی چون «قیمه رو ریختن تو ماست» به‌مثابه کنایه‌ای از بی‌نظمی، تصمیمات نسنجیده یا خراب‌کردن یک نظم شناخته‌شده، گویای حضور این غذا در زبان گفتار و بازتاب جایگاه تثبیت‌شدۀ آن در ذهن جمعی مردم است. اصطلاح «قیمه قیمه» کردن یا «قیمه و قورمه کردن کسی» نیز به‌معنای ریز ریز کردن، پاره‌پاره کردن، زخم‌زدن یا کُشتن کسی، از اصطلاحات رایج میان ایرانیان است.

منابع

• «10 مورد از بهترین خواص خورشت قیمه سیب زمینی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگزاری: 16 شهریور 1398ش.
• آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرۀ اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1353ش.
• باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و ماده‌الحیاه (متن دو رسالۀ آشپزی از دورۀ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، صداوسیما جمهوری اسلامی ایرانی، 1360ش.
• بسحاق اطعمه، احمد، کلیات، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، سخن، 1382ش.
• «تاریخچۀ خوشمزه‌ترین خورش ایرانی، قیمه!»، وب‌سایت مجلۀ الی‌گشت، تاریخ بارگزاری: 28 خرداد 1398ش.
• «تاریخچۀ قیمه و غذاهای نذری در ماه محرم»، خبرگزاری برنا، تاریخ بارگزاری: 25 تیر 1402ش.
• توکلی، نگین، «طرز تهیۀ قیمه و انواع آن در شهرهای مختلف»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بارگزاری: 25 خرداد 1399ش.
• جمال‌زاده، محمدعلی، فرهنگ لغات عامیانه، تهران، ابن‌سینا، 1341ش.
• «چرا خورش قیمه در بین ایرانیان محبوبیت زیادی دارد؟»، وب‌سایت لاویا، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1404ش.
• حجازی، شبنم و یاراحمدی، علیرضا، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، تهران، سازمان میراث فرهنگی، 1383ش.
• «خواص زرشک در طب سنتی؛ از لاغری تا درمان کبد چرب»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1404ش.
• «خواص سنجد چیست؟ 8 خاصیت سنجد برای شایع‌ترین بیماری‌ها»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1404ش.
• «خواص سنگ نمک مهم است و بیشمار»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1404ش.
• «خورش دوغ پای یا قیمه سیستانی؛ بسیار محبوب و پرطرفدار»، خبرگزاری آخرین خبر، تاریخ بارگزاری: 23 دی 1399ش.
• «خورش قیمه»، وب‌سایت هاوین، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1404ش.
• دریابندری، نجف، کتاب مستطاب آشپزی، تهران، کارنامه، 1384ش.
• رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، قم، مؤسسۀ فرهنگی آیات، 1373ش.
• «روغن زیتون و روغن کنجد، دو روغن سالم و کاربردی در آشپزخانه» خبرگزاری ایبنا، تاریخ بارگزاری: 29 دی 1400ش.
• «سبک زندگی غربی، تغییر ذائقۀ ایرانی (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1404ش.
• شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، به‌ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر 1336ش.
• «غذاهای سنتی ایرانی فرصتی برای انتقال فرهنگ و تمدن ایرانی»، پایگاه خبری کشاورزی و صنایع غذایی، تاریخ بارگزاری: 29 شهریور 1399ش.
• «قیمه، خورش»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 7 خرداد 1404ش.
• «قیمه قیمه کردن»، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1404ش.
• «قیمه‌ها را روی ماست‌ها نریزیم!»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگزاری: 9 آبان 1397ش.
• «طرز تهیۀ پیچاق قیمۀ اردبیل»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1404ش.
• «طرز تهیۀ قیمه‌ریزه نخودچی غذای اصفهانی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1404ش.
• «مزایای استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی»، وب‌سایت اسنپ دکتر، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1404ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 خرداد 1404ش.
• مؤید محسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، 1386ش.