عشایر تالش
عشایر تالش؛ کوچ‌نشینان منطقۀ تالش در استان گیلان.
عشایر تالشی، گروهی از مردم منطقۀ تالش در استان گیلان هستند که به زندگی کوچ‌نشینی و ایلی در مناطق کوهستانی و ارتفاعات منطقۀ تالش مشغول هستند. آنها اغلب به شغل دامپروری، تولید محصولات دامی و تولید مواد اولیۀ صنایع‌دستی مشغول بوده و نقش مهمی در اقتصاد کشور دارند. همچنین عشایر تالش به‌دلیل سبک زندگی کوچ‌نشینی از ظرفیت گردشگری برای معرفی فرهنگ اصیل اقوام ایرانی، بهره‌مند هستند.
مفهوم‌شناسی
تالش یا طالش نام طایفه‌ای از مردم گیلان است که در کوهستان شمالی ایران زندگی می‌کنند.[۱] همچنین تالش نام رشتهکوه،[۲] قوم[۳] و گویشی است که منسوب به منطقۀ تالش است.[۴] تالشی، گویشی کهن از زبان‌های شمال‌غربی ایران است که با گیلکی و مازندرانی قرابت دارد.[۵] قوم تالش به دو گروه جلگه‌نشین و کوه‌نشین تقسیم می‌شوند. بخش کوهستانی منطقۀ تالش، ساختار اجتماعی ایلی و عشیره‌ای دارند. [۶] عشایر تالش؛ ساکنان مناطق کوهستانی منطقۀ تالش هستند که معیشت آنها بر کوچ‌نشینی استوار است.[۷]
جغرافیا و جمعیت
به‌لحاظ موقعیت جغرافیایی، منطقۀ تالش از شمال به جمهوری آذربایجان، از شرق به دریای خزر و صومعه‌سرا،[۸] از غرب به خط‌الرأس رشتهکوه تالش و شهرستان خلخال و از جنوب به شهرستان فومن محدود می‌شود. این منطقه شامل شهرستان‌های آستارا، طوالش، رضوان‌شهر و ماسال است که در این مناطق بیشتر قوم و عشایر تالش زندگی می‌کنند. [۹] به‌دلیل بافت جنگلی منطقه و کم بودن زمین مسطح برای ساخت خانه و سکونت، ساکنین به‌صورت پراکنده خانه‌های مسکونی به شکل خانه‌‌باغ ساخته‌اند. شرایط اقلیمی منطقۀ تالش سبب شده عشایر تالشی مناطق مختلفی را برای ییلاق و قشلاق انتخاب کنند تا با یافتن مراتع غنی به پرورش و تولید دام بهتر و بیشتر بپردازند.[۱۰] 940 خانوار در منطقۀ تالش زندگی کوچ‌نشینی دارند. آنها 8 تا 9 ماه در ییلاقی به‌سر می‌برند و مابقی ماه‌های سال را در منطقۀ جلگه‌ای زندگی می‌کنند.[۱۱]
نقش عشایر تالش در نهضت مشروطه
عشایر تالشی همواره در مسائل اجتماعی و سیاسی و در دفاع از ایران، نقش‌آفرین بوده‌اند[۱۲] که مهم‌ترین آنها، نقش‌آفرینی در جنبش مشروطه بوده است. [۱۳] پس از آذربایجان، گیلان دومین منطقه‌ای بود که شور مشروطه‌خواهی در آنجا موج می‌زد.[۱۴] در دورۀ حکمرانی فتحعلی‌شاه قاجار، منطقۀ تالش به‌وسیله روس‌ها تجزیه شد و بخش جنوبی که در گیلان باقی ماند، به پنج قسمت تقسیم شد.[۱۵] در دورۀ مشروطیت، دهقانان و عشایر تالشی به مبارزه با حاکمان مستبد منطقه پرداختند. آقاجان خان تالشی یکی از رهبران مشروط‌خواه عشایر تالش بود که تعداد زیادی از منابع انسانی را در آن منطقه به‌عنوان بسیج عشایری تأمین کرد.[۱۶]
نقش عشایر تالش در پیروزی انقلاب اسلامی
عشایر تالش از جمله مردمانی بودند که با مشارکت در حرکت‌ها و جنبش‌های انقلابی در گیلان نقش مهمی در تحقق انقلاب اسلامی داشتند. وجود قومیت‌های متعدد به‌خصوص مسلمانان شیعه و سنی در میان عشایر سبب شد که منطقۀ تالش یکی از نقاط حساس در مبارزات انقلابی بوده و توطئه‌های متعددی توسط دشمنان برای ایجاد تفرقه میان آنها صورت بگیرد؛ اما هوشمندی و تدبیر این مردمان سبب شد آنها متوجه توطئه دشمن شده و آن را خنثی کردند و با وحدت و یکدلی به پیروزی انقلاب اسلامی کمک کردند.[۱۷]
شیوۀ زندگی عشایر تالشی
کوچ‌نشینان تالشی به پرورش دام شامل گوسفند، بز و گاو، اشتغال دارند و در طول سال برای تأمین خوراک دام خود در حال ییلاق و قشلاق هستند. دامپروری و تولید محصولات دامی شامل شیر، پنیر و پشم، از مهم‌ترین کارهای عشایر تالشی است.[۱۸] آنها به‌صورت گروهی یا پراکنده در مناطق مختلف تالش کوچ کرده و خانواده‌ها و خویشاوندان در نزدیکی یکدیگر به برپایی چادرهای محلی اقدام می‌کنند.[۱۹] این عشایر با احشام و اثاثیه خود از مسیرهای مال‌رو خود را به مناطق ییلاقی می‌رسانند.[۲۰] علاوه بر ییلاق و قشلاق، کوچ بهاره نیز میان عشایر تالش مرسوم است که با رفتن به ارتفاعات منطقۀ تالش، آغاز می‌شود. این کوچ در اواسط اردیبهشت شروع و تا خرداد ماه ادامه دارد.[۲۱]
جایگاه خانواده و فرزندآوری در میان عشایر تالش
سرپرستی امورات زندگی عشایری بر عهدۀ مرد خانه بوده و زن در کنار او به مدیریت کارهای خانواده می‌پردازد. همچنین زنان در تولید محصولات دامی و صنایع‌دستی نقش داشته و درآمدزایی می‌کنند. [۲۲] سبک زندگی عشایر تالش سبب شده که این افراد کمتر تحت تأثیر مدرنیته و زندگی شهری قرار گرفته و اصالت‌های فرهنگی، اخلاقی و خانوادگی ایرانی در میان مردمان این منطقه پر رنگ‌تر باشد. این امر سبب شده در خانواده، احترام به پدر و مادر و بزرگترها به‌خصوص سالمندان، مورد توجه باشد. جایگاه ویژۀ خانواده میزان وابستگی عاطفی و روحی را در میان اعضای خانواده بیشتر کرده و اتحاد و همکاری آنها را نیز افزایش می‌دهد. در این خانواده‌ها فرزندان، تصمیم بزرگترها و والدین را مقدم بر نظر خود می‌دانند.[۲۳] همچنین شرایط و سبک زندگی عشایری سبب شده که تمایل خانواده‌ها به فرزند‌دار شدن، حفظ شود. [۲۴] روابط زناشویی در خانوادهای عشایر تالشی، مبتنی بر مدارا بوده و کمتر طلاق و اختلافات زناشویی میان آنها رخ می‌دهد. این اتحاد و یکپارچگی سبب شده جامعۀ عشایری تالش از آسیب‌های جوامع شهری، در امان باشد.[۲۵]
همسرگزینی در جامعه عشایری تالش
همسرگزینی و ازدواج میان عشایر تالش به‌شیوۀ اصیل و سنتی شکل گرفته و خانوادۀ پسر با انتخاب دختر به خواستگاری او رفته و پس از خواستگاری منتظر پاسخ آنها می‌مانند. پس از قبول کردن خانوادۀ دختر، داماد و خانوادۀ او خود را برای شروط خانوادۀ دختر آماده می‌کنند. همسرگزینی‌ها میان عشایر تالش اغلب به‌شیوۀ درون طایفه‌ای صورت می‌گیرد تا ریشه‌های فامیلی و پیوندهای خونی در طایفه حفظ شود. برخی از طوایف تالش به‌منظور تسهیل روابط بین طایفه‌ای با سایر طوایف نیز وصلت می‌کنند.[۲۶]
توانمندی‌های اقتصادی جامعۀ عشایر
عشایر تالش با در اختیار داشتن ۲۸درصد دام سبک و 4درصد دام‌سنگین، قادر به تولید ۲۵ درصد گوشت قرمز و عرضۀ سالانه 5/9 میلیون رأس دام به بازار مصرف هستند. همچنین تولید ۳۵ درصد مواد اولیه و صنایع‌دستی کشور در انحصار عشایر تالش است. [۲۷]عشایر گیلان سالیانه ۶۳۴۰ تن فرآورده‌های لبنی و۷۶۰ تن پشم و کرک تولید می‌کنند. اشتغال‌زایی در زندگی عشایر تالش به‌گونه‌ای است که هر خانوار شاغل عشایری حدود هفت شغل از جامعۀ خود را پشتیبانی می‌کند.[۲۸]
صنایع‌دستی
تولیدات دست‌بافت پشمی از مهم‌ترین صنایع‌دستی عشایر تالش است. وسعت صنعت دامپروری میان عشایر تالش سبب شده آنها به‌صورت خودکفا پشم و نخ‌های پشمی را به‌عنوان مواد اولیه دست‌بافت‌های پشمی در دسترس داشته باشند. زنان هنرمند تالشی با وام گرفتن از طبیعت و قوه تخیل خود، طرح‌های جذابی روی این تولیدات پشمی زده و صنایع دستی متنوعی از جنس پشم مانند شال، جوراب، بلوز و دستکش تولید می‌کنند تا هم نیاز خانواده را تأمین کنند و هم با فروش این صنایع دستی، به افزایش درآمد خانواده یاری برسانند. بافتن گلیم تالشی از جنس پشم و پنبه از دیگر صنایع‌دستی مرغوب و معروف عشایر تالش است.[۲۹]
وضعیت آموزش
زندگی کوچ‌نشینی و سختی‌های آن، کودکان و نوجوانان عشایر تالشی را از آموختن سواد محروم کرده است. در سال‌های اخیر با همت و پیگیری عشایر، امکانات اولیه برای سوادآموزی فرزندان آنها فراهم شد و کلاس‌های سوادآموزی عشایری در مناطق ییلاقی برگزار شده است.[۳۰]
وضعیت امکانات
در سال‌های اخیر بسیاری از مناطق ییلاقی عشایر تالش دارای خطوط برق و منابع محدود آب آشامیدنی شده‌اند؛ اما محدودیت منابع آب شرب، خطوط مخابراتی، اینترنت و نامناسب بودن راه‌های عبور و کوچ عشایر، همچنان زندگی عشایر را تحت‌تأثیر قرار داده است. تجهیز مسیرها و مکان‌های کوچ عشایر و همچنین فراهم کردن امکانات رفاهی اولیه برای آنها این امکان را فراهم می‌آورد که علاوه بر اینکه عشایر تالشی به زندگی کوچ‌نشینی ادامه داده و زندگی یکجانشینی را انتخاب نکنند، فرزندان آنها نیز بین ایل و قبیلۀ خود بمانند و سبک زندگی نیاکان خود را ادامه دهند.[۳۱]
چالش‌های فرهنگی و اجتماعی
با تفکیک منطقۀ تالش، گویش این منطقه تحت‌تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی قرار گرفت. قسمتی از تالش که در منطقۀ آذربایجان قرار گرفته، زبان ترکی در گویش مردم آن منطقه تأثیر گذاشته و گویش تالشی را با خطر تحریف مواجه کرده است. همچنین توسعۀ زبان فارسی در منطقۀ تالش نیز سبب شده تا به مرور زمان گویش تالشی کمتر در نسل جدید مورد استفاده قرار گیرد و این گویش با خطر انقراض روبه‌رو شود.[۳۲] گرایش افراد این منطقه به اسکان دائمی، از دیگر چالش‌هایی است که عشایر تالشی با آن روبه‌رو هستند. سختی‌های زندگی عشایری، ترویج راحت‌طلبی در سبک زندگی، سختی شرایط کوچ، مسیرهای کوهستانی ناهموار، اتفاق‌های ناگواری که در پی کوچ عشایر متوجه افراد، دام و مال عشایر می‌شود آنها را به تدریج به اسکان دائمی و عدم کوچ‌نشینی سوق می‌دهد. [۳۳] ارائۀ تسهیلات به عشایر تالش و تمرکز بر توانمندسازی زنان عشایر در حیطۀ تولیدات محصولات دامی و صنایع‌دستی، می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء و تشویق مردم این منطقه به ادامه یا گسترش زندگی عشایری داشته باشد. [۳۴] همچنین بسترسازی برای تهیه و فروش اقلام تولیدی عشایر با برپایی نمایشگاه‌های کوچ‌نشینان و اختصاص بازارچه دائمی برای فروش محصولات عشایری مانند فروش لبنیات، می‌تواند در بهبود تولید و ارتقاء اقتصاد کشور نقش داشته باشد.[۳۵] افزایش آگاهی عمومی مبنی بر ترویج فواید زندگی عشایری مانند سود اقتصادی، سلامت جسمی و روحی و خود‌اتکایی، از طریق رسانه‌های ملی و مجازی از دیگر راهکارهایی است که در افزایش و تقویت زندگی عشایری در منطقۀ تالش نقش اساسی دارد. [۳۶] همچنین آشنایی با سبک زندگی عشایر تالش و آگاهی از زمان کوچ آنها این امکان را فراهم می‌آورد که بسیاری از گردشگران در این زمان برای بومگردی و استفاده از محصولات عشایر به این مناطق بروند.[۳۷]
پانویس
- ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ طالش.
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص28.
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص30.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص30.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص25.
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام».
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام».
- ↑ . «تأثیر آب و راه بر بهبود زندگی عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . «تالش شهرستان عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . رفیعی‌فر و قربانی ریگ، «تغییرات فرهنگی از کوچ به اسکان: نمونۀ موردی عشایر تالش در طول سه نسل»، 1386ش، ص57.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص27.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص25.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص25.
- ↑ . «نقش محوری وحدت شیعه و سنی در رونق انقلاب در تالش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ . عبدلی و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، 1397ش، ص29.
- ↑ . محمدی، «عشایر تالش»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ . محمدی، «عشایر تالش»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ . اسدی، «آشنایی با مشاغل در خطه سبز گیلان/ بخش 1»، وب‌سایت بومیرو.
- ↑ . رفیع، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ . رفیع، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ . رفیع، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ . رفیع، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ . رفیع، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ . «تالش شهرستان عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . «تالش شهرستان عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . عابدی مقدم، «صنایع دستی و سوغات تالش»، وب‌سایت مجله اتاقک.
- ↑ . «اولین کلاس سوادآموزی عشایری تالش بر پا شد»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . «تاثیر آب و راه بر بهبود زندگی عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . پورجعفری و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ . رفیعی‌فر و قربانی ریگ، «تغییرات فرهنگی از کوچ به اسکان: نمونۀ موردی عشایر تالش در طول سه نسل»، 1386ش، ص57.
- ↑ . «نخستین «رویداد بزرگ عشایری گیلان» در تالش برگزار شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ . «نخستین «رویداد بزرگ عشایری گیلان» در تالش برگزار شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ . «نخستین «رویداد بزرگ عشایری گیلان» در تالش برگزار شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ . اسدی، «آشنایی با مشاغل در خطه سبز گیلان/ بخش 1»، وب‌سایت بومیرو.
منابع
- اسدی، هادی، «آشنایی با مشاغل در خطه سبز گیلان/ بخش 1»، وب‌سایت بومیرو، تاریخ درج مطلب: 27 فروردین 1399ش.
- «اولین کلاس سوادآموزی عشایری تالش بر پا شد»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1392ش.
- پورجعفری، محمد‌رضا و همکاران، «تالش یا طالش»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 11 آذر 1402ش.
- «تأثیر آب و راه بر بهبود زندگی عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1401ش.
- «تالش شهرستان عشایر گیلان»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1398ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 11 آذر 1402ش.
- رفیع، افتخار، «همسرگزینی در جامعۀ عشایری تالش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: شهریور 1377ش.
- رفیعی‌فر، جلال الدین و قربانی ریگ، رضا، «تغییرات فرهنگی از کوچ به اسکان: نمونۀ موردی عشایر تالش در طول سه نسل»، مطالعات جامعه‌شناختی، شمارۀ 31، 1386ش.
- عابدی مقدم، مهتا، «صنایع‌دستی و سوغات تالش»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1400ش.
- عبدلی، نگاه و همکاران، «جنبش مشروطه‌خواهی در تالش (1330-1324ق)»، نشریۀ تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، شمارۀ 19، 1397ش.
- محمدی، مجتبی، «عشایر تالش»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 2 تیر 1399ش.
- «نخستین رویداد بزرگ عشایری گیلان در تالش برگزار شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1402ش.
- «نقش محوری وحدت شیعه و سنی در رونق انقلاب در تالش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1400ش.