نسل ایکس

نسل ایکس؛ نسلی فردگرا برای توصیف جوامع غربی در میانۀ دوران سنتی و دیجیتال.

نسل ایکس نسلی است که با وجود جمعیت کمتر نسبت به نسل‌های پیشین و پسین، تاثیرات عمیقی بر جوامع گذاشته و همچنان نقش‌آفرین است. این نسل به‌عنوان حلقه‌ای میان دوران سنتی و مدرن شناخته می‌شود. نام‌گذاری نسل‌ها و تعریف محدوده زمانی مشخص برای آنها در جوامع مختلف وجود دارد و در برخی ویژگی‌ها ممکن است شباهت‌هایی دیده شود، اما این به‌معنای یکسان بودن این نسل‌ها در سراسر جهان نیست.

مفهوم‌شناسی

نسل ایکس (Generation X) اصطلاحی است که معمولاً برای توصیف نسل آمریکایی‌های متولد بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۰م به کار می‌رود؛ برخی منابع نیز بازه‌های زمانی متفاوتی ارائه می‌دهند. این نسل گاهی به‌عنوان «نسل کودک میانی» توصیف می‌شود؛ زیرا پس از نسل بیبی بومر و قبل از نسل وای قرار دارند. نسل ایکس به «نسل کاهش تولد» معروف هستند؛ زیرا اعضای آن در دورانی به دنیا آمدند که نرخ تولدهای بالا در دهه‌های بیبی بومر به‌دلیل معرفی قرص‌های ضدبارداری در اوایل دهۀ ۱۹۶۰م، کاهش یافت. تعداد اعضای این نسل کمتر از نسل بیبی بومر قبل از خود و نسل‌های وای و زد پس از آن است. این مسئله یکی از دلایلی است که نسل ایکس در بحث‌های مربوط به نسل‌ها اغلب فراموش‌شده یا نادیده گرفته می‌شود.

اصطلاح نسل ایکس در زمینه‌هایی مانند جمعیت‌شناسی، علوم اجتماعی و بازاریابی به کار می‌رود؛ اما بیشترین رواج آن در فرهنگ عامه است. در ایالات متحده، به ‍‌دلیل کاهش تعداد متولدین این دوره، آن را «نسل رکود» می‌نامند. همچنین، از این نسل به‌عنوان «نسل سیزدهم» نیز یاد می‌شود.

تاریخچۀ نسل ایکس

اصطلاح «نسل ایکس» از کتاب «جامعه‌شناس متولد مجارستان» در سال ۱۹۶۵م گرفته شده است. در این کتاب به افرادی که در اوایل دهۀ ۱۹۶۰م متولد شده و برای نخستین بار در دهۀ ۱۹۸۰م وارد بازار کار شده بودند، عنوان نسل ایکس اختصاص داده شد. نسل سوم پس از بیبی‌بومرها پیش از آن، نام جامعه‌شناختی مشخصی نداشت. همچنین اصطلاح «نسل ایکس» با انتشار رمانی با عنوان «نسل ایکس: داستان‌هایی برای فرهنگ شتاب‌زده» در سال ۱۹۹۱م شناخته شد. این رمان زندگی گروهی از افراد ۲۰ تا ۳۰ ساله در کالیفرنیا را توصیف می‌کرد.

اهمیت درک نسل ایکس

درک نسل ایکس در زمینه‌های مختلف جامعه و اقتصاد اهمیت زیادی دارد. این نسل که بین بیبی بومرهای تاثیرگذار و هزاره‌های فناوری‌محور قرار گرفته‌اند، شاید همیشه در مرکز توجه نباشند؛ اما تاثیر آن‌ها انکارناپذیر است. متولدین نسل ایکس، پلی میان دوران سنتی و دیجیتال محسوب می‌شوند. آنها هم در توسعه نوآوری‌های فناوری سهم داشته‌اند و هم به حفظ آموزه‌های نسل‌های پیشین توجه نشان داده‌اند. شناخت ویژگی‌ها، انگیزه‌ها و تاثیرات این گروه به‌عنوان تصمیم‌گیرندگان در حوزه‌های کسب‌وکار، سیاست و جامعه، برای درک و پیش‌بینی تحولات آینده اهمیت دارد.

ویژگی‌های شخصیتی نسل ایکس

در ابتدا نسل ایکس را نماد نوعی کسالت اجتماعی، سردرگمی هویتی، شکست، دوست‌نداشتن و فقدان هدف می‌دانستند؛ برای نسل ایکس زندگی‌های جدی و خیرخواهانه افرادِ هدفمند، تمسخرآمیز بود؛ اما پس از آن، کتاب‌ها و مقالات به تغییر این دیدگاه دربارۀ جوانان آمریکایی پرداختند و آنها را افرادی بلندپرواز، آگاه، مستقل، عمل‌گرا و با اعتمادبه‌نفس توصیف کردند.

نسل ایکس همچنین به‌عنوان نسلی مبتکر و مستقل توصیف می‌شوند؛ ویژگی‌هایی که تا حدی از دوران کودکی بدون نظارت مستقیم والدین ناشی می‌شود. این نسل اغلب به بدبینی مشهور است که به تحولات اقتصادی و اجتماعی دوران کودکی و جوانی‌شان نسبت داده می‌شود. همچنین، اعضای این نسل از نظر قومی تنوع بیشتری دارند؛ به‌طوری که تقریباً یک‌سوم آنها خود را غیرسفیدپوست معرفی می‌کنند. آنها در مسائل اجتماعی مانند ازدواج همجنس‌گرایان دیدگاه‌های لیبرالی دارند.

نسل ایکس اغلب به‌عنوان نسل «کلید به دست» شناخته می‌شود؛ اصطلاحی که به استقلال دوران کودکی و ویژگی‌های خوداتکایی و کارآمدی اشاره دارد. آنها به اخلاق کاری قوی شناخته می‌شوند. پیشرفت‌های فناوری این دوران، باعث راحتی و سازگاری این نسل با شیوه‌های ارتباطی سنتی و دیجیتال شده و آنها را به اولین نسل فناوری‌دان تبدیل کرده است. این آشنایی فناورانه، ترکیبی از دیدگاه‌های سنتی و مدرن در میان این نسل ایجاد کرده است. آنها به‌خاطر نگاه شکاکانه به مقامات و نهادها، تمایل به زیر سؤال بردن هنجارهای رایج و تأکید بر شفافیت و اصالت شهرت دارند. بسیاری از افراد نسل ایکس زمان شخصی و خانوادگی را به ساعت‌های طولانی کار ترجیح می‌دهند.

دلایل نام‌گذاری نسل ایکس

برخی از تحلیل‌گران بر این باورند که مفهوم نسل ایکس صرفاً یک ابزار بازاریابی بوده که با هدف بهره‌برداری از گروهی از جوانان طراحی شده است؛ گروهی که اغلب به‌عنوان افرادی پیچیده یا غیرقابل تعریف شناخته می‌شوند. رسانه‌ها، سیاست‌مداران و تبلیغ‌کنندگان، مفهوم نسل ایکس را برای جلب توجه یا ابراز مخالفت در فرهنگ معاصر به کار می‌برند. داده‌های گسترده دربارۀ این نسل و علاقۀ مدیران تجاری و صنعتی به این گروه، به‌ویژه به‌عنوان بازار هدف، باعث شده است بازاریابان تلاش کنند رفتار و نگرش‌های منحصربه‌فرد آنها را بشناسند.

تاثیرات فرهنگی نسل ایکس

این نسل بر مسائلی همچون نگرانی از آینده، محیط‌زیست، جنگ هسته‌ای و از دست رفتن آزادی شخصی تمرکز داشت. باور به ایدئولوژی بقا در میان آنها قوی بود. برخی معتقدند که این نسل بر امور ملی تاثیر عمده‌ای داشته و تغییرات اجتماعی و نهادی را شکل داده است. این تغییرات شامل کاهش ازدواج‌ها، افزایش نقش زنان و بازتعریف نظام آموزش و ارزش‌های کاری بوده‌اند.

موسیقی نسل ایکس

موسیقی نسل ایکس که از اواخر دهۀ ۱۹۷۰م شکل گرفت و در دهۀ ۱۹۹۰م به نقطۀ اوج خود رسید، ترکیبی از ژانرهای متنوع مانند پانک، گرانج، هیپ‌هاپ، رپ و راک بود. پانک راک با ماهیتی خام و ناهنجار، واکنشی به موسیقی تجاری دهه‌های قبل به‌ شمار می‌رفت. گروه‌های موسیقی مرتبط با این جریان، بازتاب‌دهندۀ روحیه ضدساختارگرایی و شورش‌طلبی نسل ایکس بودند.

در دهۀ ۱۹۹۰م، موسیقی گرانج با گروه‌هایی مانند نیروانا و پرل جم به عرصه آمد و با ترکیب پانک و راک، محتوایی ارائه داد که با احساس نارضایتی و سرخوردگی جوانان آن زمان هم‌سو بود. در همین دوره، ژانر هیپ‌هاپ نیز به ابزاری برای بازنمایی روایت‌های حاشیه‌نشینان جامعه تبدیل شد.

مشارکت‌های تکنولوژیکی نسل ایکس

نسل ایکس به‌عنوان نسلی نوآور و آگاه به فناوری شناخته می‌شود که نقشی کلیدی در بلوغ تکنولوژیکی فرهنگ معاصر ایفا کرده است. عوامل متعددی در آگاهی فناوری این نسل مؤثر بوده‌اند:

1. افراد نسل ایکس برای حفظ موقعیت خود، با رویکردی آموزشی به استقبال پیشرفت‌های فناورانه رفتند. تحقیقات نشان می‌دهد که شرکت‌ها سرمایه‌گذاری زیادی در آموزش‌های مرتبط با فناوری برای این نسل داشته‌اند.
3. نسل ایکس به‌دلیل تجربۀ ابزارهای اولیه فناوری، آن را به بخشی طبیعی از زندگی خود تبدیل کردند.
5. این نسل به‌واسطۀ تجربه و مهارت، در مقایسه با همکاران مسن‌تر خود، سریع‌تر به دانش فناورانه دست یافتند و با عرضۀ محصولات جدید، انعطاف‌پذیری بالایی در تطبیق با فناوری نشان دادند.

اینترنت و انقلاب دیجیتال در نسل ایکس

نسل ایکس در دوره‌ای از تغییرات جهانی، از جمله ظهور اینترنت، دسترسی به رایانه‌های شخصی و تلویزیون رشد کرد و به یکی از مهم‌ترین گروه‌های تاثیرگذار بر جامعۀ معاصر تبدیل شد. اینترنت، با تحول در ارتباطات جمعی و گسترش استفاده از ایمیل، نقشی کلیدی داشت؛ اگرچه تنها ۱۰ درصد از این نسل از ایمیل استفاده می‌کردند.

کاربران این نسل در خرید آنلاین رفتار منظم‌تری نسبت به جوان‌ترها نشان داده و شرکت‌های تبلیغاتی از رسانه‌های تعاملی برای هدف‌گذاری این گروه بهره برده‌اند. بیشتر کاربران این نسل ترجیح می‌دهند از رایانه‌های خانگی استفاده کنند.

تفاوت‌های رفتاری و نگرشی نسل ایکس و نسل زد

نسل ایکس که در دوران تغییرات اجتماعی گسترده به بلوغ رسیدند، به وفاداری شغلی، ثبات و پیشرفت در سلسله‌مراتب سازمانی اهمیت می‌دهند و در جستجوی تعادل میان کار و زندگی شخصی هستند. این نسل ترجیح می‌دهند آموزش‌های عملی و ساختاریافته‌ای ببینند که به مهارت‌های کاربردی و مسیرهای شغلی پایدار منجر شود.

امنیت مالی، خانه‌دار شدن و رفاه خانواده از اهداف اصلی آن‌ها به شمار می‌رود. در مقابل، نسل زد که در عصر دیجیتال رشد یافته‌اند، نگرش متفاوتی به محیط کار دارند و تمایل به تغییر شغلی و کسب تجربه‌های متنوع دارند.

روحیه کارآفرینی در این نسل قوی است و محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر مانند دورکاری و فریلنسرینگ را ترجیح می‌دهند. آنها به آموزش‌های پویا و تعاملی، برنامه‌های مبتنی بر فناوری، یادگیری آنلاین و پژوهش‌های گروهی علاقه‌مند هستند. اهداف این نسل فراتر از امنیت مالی است و به شغل‌هایی با تاثیر اجتماعی و محیطی، بیان خلاقیت و تجربه‌های چندجانبه تمایل دارند.

رویکرد نسل ایکس به زندگی

عمل‌گرایی؛ نسل ایکس که در دوران تغییرات اقتصادی و اجتماعی رشد کرده است، به عمل‌گرایی و واقع‌گرایی گرایش دارد. آنها اهداف قابل‌دستیابی را دنبال کرده و بر تدابیر دقیق تمرکز می‌کنند.

شک‌گرایی؛ تجربۀ تغییرات سیاسی و اجتماعی، این نسل را نسبت به وعده‌ها و ادعاهای نهادها و افراد، محتاط و انتقادی کرده است. این دیدگاه شکاکانه به‌معنای بدگمانی نیست؛ بلکه رویکردی آگاهانه و تحلیل‌گرایانه است که تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تری را ممکن می‌سازد.

رویدادهای مهم دوران نسل ایکس و تاثیرات آن

دوره‌ای که نسل ایکس در آن زندگی می‌کرد، با رویدادهای جهانی قابل توجهی همراه بود که دیدگاه این نسل را به‌طور چشمگیری شکل داد. جنگ ویتنام، سقوط دیوار برلین، پایان جنگ سرد و جنگ خلیج‌فارس از جمله رویدادهای تاریخی این دوره هستند که در شکل‌گیری نگرش نسل ایکس نسبت به جهان مؤثر بودند.

یکی دیگر از عوامل تعیین‌کننده، انقلاب فناورانه بود که با ظهور رایانه‌های شخصی، اینترنت و تلفن‌های همراه، روش‌های ارتباطی، کاری و زندگی این نسل را تغییر داد. افزون بر این، رویدادهای اقتصادی نظیر بحران نفت در سال ۱۹۷۳م، رکود اقتصادی اواخر دهۀ ۱۹۷۰م و دوشنبه سیاه در سال ۱۹۸۷م تاثیرات عمیقی بر نگرش نسل ایکس نسبت به کار، اقتصاد و ثبات زندگی گذاشتند. تجربیات متنوع و پرتلاطم نسل ایکس، آنها را به نسلی مقاوم، سازگار و عمل‌گرا تبدیل کرد.

ناپایداری‌های اقتصادی، نگرشی مستقل و کارآفرینانه در آنها ایجاد کرد؛ در حالی که پیشرفت‌های فناورانه، توانایی استفاده از روش‌های سنتی و دیجیتال را به این نسل بخشید. تاثیر برنامه‌های تلویزیونی موسیقی و روندهای فرهنگی، سبک زندگی و سلیقه موسیقی آنها را شکل داد. همچنین، همه‌گیری ایدز و تغییرات سیاست‌های بهداشتی، باعث گفت‌وگوهای بازتر دربارۀ مسائل بهداشتی و جنسی در میان آنها شد.

تاثیر نسل ایکس در محیط کار و جامعه

نسل ایکس تاثیر چشمگیری بر محیط کار، رهبری و جامعه داشته است. تعادل‌جویی آنها تغییرات مهمی در هنجارهای کاری ایجاد کرد و مفاهیمی چون کار از راه دور و انعطاف‌پذیری زمان کاری را پیشنهاد دادند. آنها نشان دادند که می‌توان بدون نادیده گرفتن زمان شخصی و خانوادگی، سخت‌کوش و متعهد بود. در رهبری، این نسل سبک دموکراتیک و مشارکتی را ترجیح داده و با تشویق کار گروهی و استفاده از فناوری، بهره‌وری را افزایش داده‌اند.

در جامعه نیز تاثیرات آنها در شکل‌دهی سیاست‌های اجتماعی و محیط‌زیستی برجسته است. مواجهه با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی، آگاهی آنها نسبت به عدالت اجتماعی و پایداری محیط‌زیست را تقویت کرده است. شکاکیت آنها نسبت به مقامات، حمایت از شفافیت و پاسخگویی را در نهادها تقویت کرده و به آگاهی اجتماعی امروز کمک کرده است.

مصرف رسانه‌ای نسل ایکس

الگوهای مصرف رسانه‌ای نسل ایکس ترکیبی از رسانه‌های سنتی و دیجیتال است. آنها با وجود راحتی در استفاده از فناوری، همچنان به رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون و رادیو علاقه دارند. این نسل به‌عنوان پیشگام چندوظیفه‌ای رسانه‌ای، از دستگاه‌های دیجیتال مانند تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کنند و در عین حال ارتباط با رسانه‌های سنتی را حفظ کرده‌اند. انتخاب‌های رسانه‌ای آنها تحت تاثیر عادت، نوستالژی و علاقه به فناوری‌های نوظهور است.

نسل ایکس از رسانه‌های اجتماعی برای ارتباط شخصی، شبکه‌سازی حرفه‌ای و مصرف اخبار استفاده می‌کنند و به پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک و لینکدین که ترکیبی از اهداف شخصی و حرفه‌ای را ارائه می‌دهند، علاقه‌مند هستند. آنها همچنین از وب‌سایت‌های خبری و وبلاگ‌ها برای تحلیل‌های عمیق و به‌روز ماندن در امور جاری بهره می‌گیرند. رویکرد آنها به رسانه‌ها اغلب عمل‌گرایانه و هدف‌محور است.

راهبردهای تبلیغاتی و بازاریابی برای نسل ایکس

برای جذب نسل ایکس، درک عادات رسانه‌ای منحصربه‌فرد آنها ضروری است. این نسل بیشتر به تبلیغاتی که صادقانه و مستقیم باشد و با ارزش‌ها و تجربیات آنها همخوانی داشته باشد، پاسخ می‌دهند. آنها همچنین کیفیت و محتوا را به راهکارهای سطحی ترجیح می‌دهند.

مد و فشن در نسل ایکس

تاثیر نسل ایکس بر مد با انقلاب گرانج آغاز شد. این نسل به‌جای پیروی از مدهای پرزرق‌وبرق گذشته، سبک‌های ساده‌تر و راحت‌تری مانند شلوارهای جین، پیراهن‌های چهارخانه فلانل و بوت‌های رزمی را انتخاب می‌کنند. این تغییرات در مد نشان‌دهندۀ تمایل نسل ایکس به ابراز فردیت و داشتن نگرشی متفاوت نسبت به هنجارهای اجتماعی است.

تاثیر این نسل در بازگشت به مدهای قدیمی هم مشهود است. لباس‌هایی مانند تی‌شرت‌های گروه‌های موسیقی کلاسیک، شلوارهای جین با کمر بلند و کت‌های بزرگ که در دورۀ نسل ایکس محبوب بودند، امروز دوباره در مد دیده می‌شوند. این نسل علاقه‌مند به اصالت و عناصر نوستالژیک است که حالا در طراحی‌های مد معاصر نیز جای خود را پیدا کرده است. طراحان مد با الهام از سبک‌های نسل ایکس، این عناصر را با مدهای جدید ترکیب کرده‌اند.

نسل ایکس در ایران

برخی صاحب‌نظران نسل ایکس در ایران را با متولدین سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۹ش یکسان می‌دانند. نسل ایکس در ایران به دلیل تجربه شرایط خاص تاریخی و اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌دهی به جامعه امروز ایران ایفا کرده است.

برخی بر این باورند که ویژگی‌های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی ذکر شده برای نسل ایکس در سطح جهانی، با ویژگی‌های متولدین آن در ایران نیز مطابقت دارد.

برخی دیگر از کارشناسان بر این باورند که ویژگی‌های منتسب به نسل‌های مختلف در کشورهای غربی، در جامعۀ ایرانی به‌دلیل تفاوت‌های زندگی افراد در روستاها، شهرها و مناطق مختلف کلان‌شهرها قابل تعمیم به همه نیست. همچنین، برابر دانستن آن با جامعۀ ایرانی را رویکردی تقلیدی از سوی برخی جامعه‌شناسان می‌دانند. با این حال، از جنبه‌های مختلف، متولدین یک نسل در سراسر دنیا می‌توانند دارای ویژگی‌های مشترک باشند.

ویژگی‌های نسل ایکس در ایران

تجربه انقلاب و جنگ: نسل ایکس در ایران شاهد وقایع مهمی مانند انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش و جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷ش) بود. بسیاری از افراد این نسل، دوران کودکی یا نوجوانی خود را در این شرایط گذراندند و تحت تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم این رویدادها قرار گرفتند.

تحولات اجتماعی و اقتصادی: این نسل در دوره‌ای از تحولات سریع اجتماعی و اقتصادی در ایران بزرگ شد. پس از جنگ، ایران دوران بازسازی را تجربه کرد و نسل ایکس شاهد تغییرات گسترده در ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و آموزشی بود.

ارزش‌های کاری: نسل ایکس در ایران اغلب به عنوان نسلی سخت‌کوش و متعهد شناخته می‌شود. آنها معمولاً به ثبات شغلی اهمیت می‌دهند و در محیط‌های کاری سنتی رشد کرده‌اند.

تحصیلات و پیشرفت: بسیاری از افراد این نسل به دلیل افزایش دسترسی به آموزش عالی پس از انقلاب، از فرصت‌های تحصیلی بهره بردند. این نسل نقش مهمی در توسعه علمی و حرفه‌ای ایران ایفا کرده است.

فرهنگ و رسانه: نسل ایکس در ایران با رسانه‌های سنتی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات بزرگ شده است، اما شاهد ظهور فناوری‌های جدید مانند کامپیوترهای شخصی و اینترنت نیز بوده است.

چالش‌ها: این نسل با چالش‌هایی مانند تورم، بیکاری و محدودیت‌های اجتماعی مواجه بوده است. بسیاری از آنها در دوران جوانی با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم کردند.

نقش‌آفرینی در جامعه: نسل ایکس در ایران امروزه در موقعیت‌های مدیریتی، سیاسی و اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کند. آنها پل ارتباطی بین نسل قدیم‌تر (بومرها) و نسل جوان‌تر (نسل هزاره و زد) هستند.

منابع

• خباز، مریم، «نسل زد تعریف درستی برای دهۀ هشتادی‌ها نیست»، روزنامۀ جام‌‍‍‌جم، شمارۀ 6344، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1401ش.
• کوثری، مسعود، «نسل‌های ایکس، وای و زد و سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ 3، پاییز 1387ش.
• محمدپور، محمدحسین، «بررسی نسل‌های مختلف جامعه ایران: از نسل خاموش تا نسل آلفا»، وب‌سایت مستر محمدپور، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1403ش.
• هالستید، تد، «سیاستی برای نسل ایکس»، سیاحت غرب، دی 1383ش.
• “All the Generation Names and Years (1845 – 2039)! ”، fungroupnames website، Date of Visit: 13 January 2025.
• Cruz، Vincent، “What Years are Gen X? + Other Generations – Explained”، durofy website، Dateof Published: 16 October 2023.
• “Exploring the Impact of Generation X on Contemporary Culture”، aithor website، Date of Published: 3 July 2024.
• “From Analog to Streaming: The Evolution of Gen X Media Habits”، mediaculture website، Date of Published: 15 December 2023.
• “Generation X”، britannica website، Date of Published: 3 January 2025.
• “The Cultural Legacy of Generation X: Music، Movies، & Media”، minion88 website، Date of Published: 31 October 2024.
• “The Differences Between Gen X and Gen Z: Navigating Education and Goals”، linkedin website، Date of Published: 11 September 2023.
• “Unleashing the X-Factor: How Generation X Molded Popular Culture”، genxer website، Date of Published: 10 July 2023.
• “Values and Beliefs: What Drives Gen X Decision-Making”، mediaculture website، Date of Published: 15 December 2023.