کرسی

کرسی؛ وسیلۀ گرمایشی مخصوص ایرانیان از گذشته‌های دور.

کُرسی یکی از محبوب‌ترین وسیله‌هایی است که در قدیم در فصل سرما برای گرم کردن خانه‌ها استفاده می‌شده است. امروزه با وجود این‌که بخاری، شوفاژ و پکیج جای کرسی را در خانه‌ها پر کرده اما هنوز هم، خانواده‌هایی هستند که به‌دلیل علاقه به حفظ سنت‌های گذشتگان و فواید درمانی زیادی که کرسی برای بدن دارد اقدام به برپا کردن کرسی در خانه‌های خود می‌کنند.

اجزای کرسی

کرسی میزی چهارگوش، از جنس چوب، به ابعاد یک در یک متر و گاهی هم به شکل مستطیل بوده است. به هر یک از چهار ضلع کرسی پلّۀ کرسی می‌گفتند. ارتفاع کرسی حدود سه وَجَب بوده است. روی کرسی را با لحاف بزرگی از جنس پشم یا پنبه به ابعاد چهار در چهار یا هفت در هفت متر می‌پوشاندند و روی لحاف را با جاجیم یا ترمه زینت می‌کردند. البته از دیگر کاربردهای جاجیم یا ترمه روی لحاف‌کرسی این بوده که غذا یا مواد خوراکی روی لحاف نریزد و کثیف نشود. روی میز یک سینی مسی یا مجمعه می‌گذاشتند که در آن سماور و ظرف‌های خوراکی قرار داده می‌شد.

در اطراف کرسی تشک‌ و پشتی می‌گذاشتند. تشک‌های مخصوص کرسی، نسبت به تشک‌های معمولی کوتاه‌تر ولی پهن‌تر بود به‌طوری که در چهار طرف کرسی روی هم نمی‌افتاد و باعث ناهمواری و اذیت افراد نمی‌شد.

برای گرم کردن زیر کرسی منقلی قرار می‌دادند و آن را پر از ذغال می‌کردند. در خانواده‌های فقیرتر که توانایی خرید منقل را نداشتند چاله کرسی ایجاد می‌کردند. برای درست کردن چاله کرسی در جایی که قرار بود آتش را روشن کنند، چاله‌ای کنده می‌شد، بعد دور چاله را گچ می‌گرفتند و صاف می‌کردند، آن‌وقت آتش را داخل آن قرار می‎‌دادند. در خانواده‌های فقیر که امکان آتش روشن کردن در دو جا را نداشتند، از آتشِ درون چاله برای پخت غذا هم استفاده می‌شد. همچنین چاله کرسی، احتمال برخورد پا به منقل یا آتش را کاهش می‌داد. گاهی غذا را برای گرم ماندن، زیر میز کرسی می‌گذاشتند و برای جلوگیری از واژگون شدن آن، میخ یا قلاب کوچکی در سقف کرسی نصب می‌کردند تا ظرف غذا به آن آویزان شود.

تاریخچه

تاریخ ساخت اولین کرسی‌ها احتمالا به دوران پیدایش اولین سازه‌ها بازمی‌گردد. در گذشته‌های دور به‌دلیل قیمت بالای چوب، به‌جز افراد معدودی، بیشتر مردم توان خرید آن را نداشتند. به‌همین دلیل ایدۀ ساخت چنین وسیله‌ای توسط افراد متوسط جامعه و کم درآمد شکل گرفته است. در اواخر دوران قاجار با کشف چاه‌های نفت و جایگزین شدن آن در وسیله‌های گرمایشی، کرسی کم‌کم از رونق افتاد، ولی با این وجود هنوز کرسی جایگاه خود را دارد و در بسیاری از روستاها و شهرهای ایران از کرسی برای گرم‌کردن خود استفاده می‌کنند. در کرسی‌های امروزی برای گرم کردن آن از هیترهای برقی یا بخاری برقی استفاده می‌کنند.

آداب و رسوم

در گذشته زمان برپا کردن کرسی را در روز و ساعت مبارکی انتخاب می‌کردند و بعد از برپایی، پدر خانواده، آن شب با پاکت شیرینی وارد خانه می‌شد. کرسی معمولا در کوچک‌ترین اتاق خانه قرار می‌گرفت، تا فضای اتاق بهتر گرم شود و همه بتوانند به‌راحتی در اطراف کرسی به دیوار تکیه بدهند.

در خانه افراد ثروتمند دو کرسی برپا می‌کردند؛ یکی برای پذیرایی از مهمانان و دیگری هم برای افراد خانواده، که گاهی نقش اجاق را هم برای‌شان ایفا می‌کرد. قسمت بالایی کرسی، یعنی دورترین قسمت نسبت به درِ ورودی، جای نشستن افراد مسن و بزرگ‌تر‌ها و مهمانان بود. مردمان گذشته این‌گونه، احترام خود را به بزرگ‌ترها و مهمانان نشان می‌دادند. قسمت پایین‌تر یا نزدیک به درِ ورودی جای نشستن بچه‌ها بود.

کرسی در شب یلدا

در زمستان روستاییان به‌دلیل این‌که کار کمتری داشتند، هر شب چند خانواده قرار می‌گذاشتند و برای شب‌نشینی و دیدار به منزل هم می‌رفتند. این مراسم در شب یلدا رنگ و بوی دیگری داشت. داشتن کرسی از اولویت‌های شب یلدا به‌حساب می‌آمد. در این شب همه به خانه بزرگ‌ترهای فامیل می‌رفتند و تا طلوع خورشید، دور کرسی می‌نشستند و به خاطره‌گویی، قصه‌خوانی، خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ می‌پرداختند. میزبان هم با آجیل، شیرینی، میوه و تنقلات مخصوص منطقه‌شان از مهمانان خود پذیرایی می‌کردند. در موقع آمدن، مهمانان هر کدام با خود چراغی می‌آوردند و زمانی‌که این چراغ‌ها کنار هم قرار می‌گرفت تصویر زیبایی مانند یک چلچراغ درست می‌شد که بسیار دیدنی بود.

فواید

دلیل پرطرفدار بودن کرسی در زمان ما، غیر از حس نوستالژیک بودن آن، اثرات درمانی است که برای بدن دارد. زمانی‌که پاها زیر کرسی قرار می‌گیرد آرام آرام گرم می‌شوند و همین امر باعث فعال شدن مغز استخوان شده و خون‌سازی بهتر صورت می‌گیرد. کرسی با گرم‌کردن بدن خون‌رسانی به مغز را سرعت می‌بخشد و در نتیجه فعالیت مغز بیشتر می‌شود و موجب تقویت حافظه می‌شود. کرسی در درمان آرتروز، رماتیسم، درد زانو، درد کمر و دیسک هم بسیار مفید است. کرسی همچنین می‌تواند قند خون را هم پایین بیاورد و با این‌کار در درمان دیابت هم مؤثر است.

کرسی به تعادل گردش خون در محیط و مرکز بدن، بهبود عملکرد قلب و دستگاه گوارش، تنظیم ترشح غدد نیز کمک می‌کند و با گرمای مطبوعی که دارد خواب راحتی را برای انسان به ارمغان می‌آورد.

کرسی در دیگر کشورها

در کشور ژاپن کرسی، با نام "کوتاتسو" کاربرد داشته است. آن‌ها هنوز هم از این وسیله به‌سبک مدرن‌تر در خانه‌های خود استفاده می‌کنند. در اسپانیا نیز کرسی با نام "بِراسِرو" شناخته می‌شود. ژاپنی‌ها معتقدند، در زیر کرسی، افراد با هم‌نشینی در کنار خانواده خود، تمام نگرانی‌های‌شان از بین می‌رود و موجب آرامش افراد می‌شود.

خطرات

استفاده از کرسی خطراتی به‌همراه دارد مانند؛ در کرسی ذغالی گاز مونوکسید کربن که از ذغال نیم‌سوز ساطع می‌شود سبب مسمومیت و خفگی افراد می‌شود، که در این صورت، باید به‌‌سرعت در و پنجره‌های اتاق را باز کرده تا هوای آزاد وارد اتاق شود و فرد مسموم‌شده در معرض اکسیژن قرار گیرد و او را بلافاصله به بیمارستان انتقال دهند. از دیگر خطرات استفاده از کرسی، سوختگی پا و آتش‌سوزی است.

کارکرد کرسی در بین ایرانیان

کرسی در زمان گذشته فقط وسیله‌ای برای گرم کردن خانه‌ها نبوده بلکه باعث دور هم جمع شدن افراد خانواده و فامیل در شب‌های سرد زمستان بوده است. این جمع شدن و گرمی و صمیمیت ایجاد شده بین آن‌ها از فرهنگ اسلامی و فرهنگ اصیل مردم ایران در گذشته خبر می‌دهد. کرسی نماد هم‌بستگی و یک‌دل شدن اعضای فامیل و خانواده از گذشته تا به امروز بوده است. در ضمن کرسی برای افراد یادآور خاطرات شیرین کودکی و تداعی‌کنندۀ زندگی ساده و بی‌تکلف اجدادشان است.

کرسی در ادبیات ایران

کرسی در ادبیات و ضرب‌المثل‌های ایرانی نیز به‌کار رفته است؛ ضرب‌المثل «حرف خود را به کرسی نشاندن» به‌معنی قبولاندن حرف خود است. اصطلاح «کرسی‌خانه» به اتاقی گفته می‌شده که رو به آفتاب بوده و در زمستان مخصوص گذاشتن کرسی بوده است. کلمه «کرسی‌دار» هم به کسی که بر تخت نشسته می‌گفتند. «کرسی‌نامه» نیز به‌معنی شجره‌نامه است.

تصویرسازی

آنتوان سوروگین پدر عکاسی اجتماعی ایران، در دوران قاجار عکسی از دو زن ایرانی گرفته اسس که زیر کرسی نشسته‌اند. این عکس حضور کرسی در آن زمان و نقش آن در جامعه را نشان می‌دهد. جهان‌گردان اروپایی در خاطرات و یادداشت‌های خود از کرسی و رواج آن در میان ایرانیان، بسیار سخن گفته‌اند.

منابع

• «آشنایی با تاریخچه‌ی کرسی و آداب و رسوم نشستن دور کرسی»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1399ش.
• «انواع کرسی و مزایای آن»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1401ش.
• «تاریخچه جالب کرسی و نحوه استفاده از آن / مقاله و تحقیق»، وب‌سایت ناز‌وب، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• «تاریخچه کرسی و آداب و رسوم جالب آن»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• «تاریخچه کرسی و آداب و رسوم نشستن دور کرسی»، وب‌سایت جدول‌یاب، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• «خواص کرسی برای بدن و درمان بیماری‌ها + خطرات»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• قلی‌زاده، سولماز، «تاریخچه کرسی»، وب‌سایت فرادید، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1398ش.
• «کرسی چیست؟»، پایگاه خبری صدای ایران، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• «کرسی در خانه‌های قدیمی نقش‌های متعددی ایفا می‌کرد.»، وب‌سایت خرید مگ، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1399ش.
• « کرسی ژاپنی یا کوتاتسو چیست؟ چرا ژاپنی‌ها هنوز خانه‌های خود را با کرسی گرم می‌کنند؟»، وب‌سایت خریدمگ، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1399ش.
• «نکاتی که بهتر است در مورد کرسی بدانید.»، وب‌سایت خوگر، تاریخ درج مطلب: 11 آبان 1401ش.