گشت ارشاد
گشت ارشاد؛ اجرای طرح «ارتقای امنیت اجتماعی» از سوی نیروی انتظامی.
برای تأمین امنیت اجتماعی زنان و کودکان و مصونیت آنها از تعرض و مزاحمت‌های خیابانی، وظایفی بر عهدۀ برخی نهادها قرار گرفته است؛ پلیس امنیت اجتماعی، یکی از نهادهای تأمین امنیت در جمهوری اسلامی ایران است؛ اما آنچه در اذهان عمومِ مردم به‌واسطۀ رسانه و اجتماع نقش بسته، محدود کردن وظایف پلیس امنیت اخلاقی در حوزۀ پوشش و حجاب است. حوزۀ پوشش در همه جای دنیا حدودی دارد و از آن میزان پایین‌تر جرم‌انگاری می‌شود. اغلب ِمردم به ضرورت میزانی از پوشیدگی در جامعه باور دارند و بیشتر منتقدان این قانون، مخالف نحوۀ برخورد با هنجارشکنان هستند. از سوی دیگر مصادیق دقیق و تعریف شده‌ای از حد پوشش ارائه نشده که این موجب برخورد سلیقه‌ای و شخصی پلیس با این قانون شده است.
امنیت اجتماعی
امنیت به معنای آرامش، نداشتن ترس و در امان بودن از خطر از نیازهای اساسی مردم و مهم‌ترین شرط زندگی اجتماعی سالم است. ثمرۀ تأمین امنیت اجتماعی؛ رفت‌وآمد مردم با فراغ بال در اجتماع، در امان ماندن از آلودگی‌ها و آسیب‌های اخلاقی، محیطی به دور از خشونت، فسق‌و‌فجور و گناهِ آشکار، فضای امن برای زندگی، تحصیل، اشتغال و رشد است.[۱] اسلام، حجاب را از مصادیق مهم تحقق امنیت اجتماعی در جامعه معرفی کرده است.[۲]
تحقق امنیت اجتماعی را در حیطۀ وظایف حاکمیت دانسته‌اند. حاکمیت این وظیفه را با دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌دهد. در روش مستقیم با وضع قانون، دادگاه و پلیس و در روش غیرمستقیم با درونی کردن ارزش‌های انسانی از طریق خانواده، آموزش‌وپرورش و رسانه‌ها امنیت اجتماعی را رقم می‌زند. استفاده از این دو روش در کنار هم و تمرکز بیشتر بر بُعد فرهنگی امنیت اجتماعی را محقق می‌سازد.[۳]
امنیت نداشتن زنان در جامعه سبب عدم مشارکت کامل آنان در اجتماع، آسیب‌های روحی و تأثیر منفی بر خانواده و کل جامعه است. مزاحمت‌های خیابانی به شکل کلامی یا غیرکلامی از موارد آسیب به امنیت زنان است؛[۴] از جمله وظایف پلیس امنیت اجتماعی در این راستا، فراهم کردن امنیت زنان و ممانعت از هر گونه آسیب است.[۵] زنان، حضور پلیس و نیروی انتظامی را مهم‌ترین عامل در ایجاد حس امنیت در جامعه دانسته‌اند.[۶]
پیشینۀ گشت ارشاد
گشت ارشاد قدمتی به اندازۀ عمر انقلاب اسلامی در ایران دارد. در سال 1359ش طی مصوبه‌ای از ورود کارمندان زن بی‌حجاب به مکان‌های نظامی، سرویس‌های رفت‌وآمد و ادارات دولتی جلوگیری به عمل آمد. در سال 1362ش قانون حجاب زنان، تصویب شد و برای سرپیچی از آن مجازات تعیین شد. از 1364 تا 1376ش مبارزه با بدحجابی از سوی کمیته‌های انقلاب اسلامی ادامه یافت؛ از 1376 تا 1384ش این قانون کم‌رنگ شد ولی در اوخر دولت هشتم، رئیس‌جمهور وقت دستور تنظیم راهکار شانزده‌گانۀ حجاب و عفاف را صادر کرد.[۷] این طرح در شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «طرح جامع عفاف» با حضور 26 سازمان و با بیش از سیصد مصوبه مورد موافقت قرار گرفت و اجرای آن به دولت نهم واگذار شد و از سال 1386ش در کشور اجرا می‌شود.[۸] در سال 1391ش نام این طرح به گشت امنیت اخلاقی و سپس به طرح ارتقای امنیت اجتماعی تغییر یافت.[۹]
سایر نهادهای مجری طرح جامع عفاف
سازمان‌هایی که با فرهنگ‌سازی و اعمال روش غیرمستقیم مجری طرح جامع عفاف هستند، عبارت‌اند از:
- سازمان صداوسیما با ۳۱ وظیفه؛
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش‌وپرورش هر یک با ۲۱ وظیفه؛
- سازمان تربیت‌بدنی با 18 وظیفه؛
- وزارت علوم و وزارت بهداشت با ۱۷ وظیفه؛
- سازمان جوانان با ۱۴ وظیفه؛
- وزارت بازرگانی با ۱۳ وظیفه؛
- سازمان تبلیغات اسلامی با ۱۲ وظیفه؛
- وزارت کشور، ستاد امربه‌معروف و نهی‌از‌منکر و سازمان میراث فرهنگی هر کدام ۱۱ وظیفه؛
- وزارت امور خارجه و شهرداری با ده وظیفه؛
- وزارت مسکن و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با نه وظیفه؛
- وزارت ارتباطات با هشت وظیفه؛
- وزارت راه و مجلس شورای اسلامی با هفت وظیفه؛
- نیروی مقاومت بسیج و مرکز زنان و خانواده با شش وظیفه؛
- سازمان بهزیستی، وزارت کار و قوۀ قضائیه هرکدام با پنج وظیفه.[۱۰]
وظایف پلیس امنیت اجتماعی
در حدود ده درصد از وظایف و مأموریت‌های پلیس امنیت اجتماعی متوجه مسئلۀ حجاب و پوشش است.[۱۱] بیش از ۹۵ درصد مأموریت‌ها به‌صورت تذکر انجام می‌شود و افرادی که به تذکر پلیس بی‌اعتنایی کنند، به مجموعۀ پلیس امنیت اخلاقی منتقل شده و سپس با تعهد گرفتن، آموزش و توجیه، رها می‌شوند. [۱۲] سایر وظایف پلیس امنیت اجتماعی به شرح ذیل است:
- نظارت بر مکان‌های عمومی؛
- دستگیری و جمع‌آوری اوباش؛
- کشف و جمع‌آوری سلاح‌های غیرمجاز؛
- حفظ امنیت کشور؛
- مقابله با استفاده از مدل‌ها و مانکن‌های زنده؛[۱۳]
- مقابله با ورود، تهیه، توزیع، نگهداری و مصرف مشروبات الکلی؛
- مقابله با جرم‌های اخلاقی در فضای مجازی؛
- جمع‌آوری مراکز فساد و فحشا و قاچاق دختران و زنان به خارج از کشور؛
- مقابله با آلودگی صوتی؛
- مقابله با برگزاری مجالس فساد و تورهای غیرمجاز؛[۱۴]
- گشت‌زنی و کنترل دقیق خیابان‌ها و مناطق آسیب‌پذیر جهت حمایت از زنان و کودکان.[۱۵]
رویکرد شهروندان نسبت به گشت ارشاد
افراد جامعه نسبت به گشت ارشاد دو دیدگاه موافق و مخالف دارند که هر یک به چند دسته تقسیم می‌شوند:
موافقان
گروهی از موافقان، کاملاً طرفدار گشت ارشاد بوده و آن را برای رعایت حجاب لازم و کافی می‌دانند. دسته‌ای دیگر، گشت ارشاد را برای برقراری حجاب ظاهری در سطح جامعه ضروری دانسته ولی کافی نمی‌دانند و ورود نهادهای فرهنگی به این عرصه را لازم می‌دانند. عدۀ دیگری از موافقان، نقدهایی را بر عملکرد گشت ارشاد وارد کرده و در صورت اصلاح، آن را مفید برای امنیت اخلاقی جامعه می‌دانند. برخی نیز وظیفۀ پلیس را اصلاح ظاهر حجاب دانسته و نهادینه کردن حجاب را وظیفۀ سازمان‌های فرهنگی می‌دانند اما کار فرهنگی صِرف را نیز مؤثر نمی‌دانند؛ زیرا حتی در مورد قوانین کاملاً ملموس نیز، عده‌ای هنجارشکن وجود دارند که فقط برخورد نیروی انتظامی بر آنان مؤثر است.[۱۶] این گروه موضوع حجاب را پدیده‌ای اجتماعی می‌انگارند که تبلور بیرونی دارد و عدم التزام به آن را جرمی مانند سایر جرم‌ها دانسته و برخورد با متخلف را اثرگذار می‌پندارند.[۱۷]
مخالفان
بعضی از مخالفان گشت ارشاد، اصل حجاب را امری شخصی می‌دانند که پلیس نباید در آن مداخله کند. گروه دیگر، حجاب را واجب می‌دانند ولی معتقدند پلیس نباید در این راستا فعالیتی داشته باشد و آن را وظیفۀ تشکّل‌های اجتماعی می‌انگارند. گروه سوم حجاب را موضوعی فرهنگی دانسته و می‌گویند با بازداشت و مجازات نمی‌توان آن را اصلاح کرد و دخالت پلیس را موجب عناد و اثرگذاری معکوس می‌دانند.[۱۸]
انتقادها به گشت ارشاد
- برخورد نامناسب مأموران گشت ارشاد و ایجاد تنش؛
- خلاف سیرۀ عملی اهل‌بیت؛
- پوشش‌های ناهنجار فعلی جامعه نتیجۀ لجاجت برخوردهای گشت‌های کمیته در دهه‌های 60 و 70ش؛
- اثر منفی بازداشت‌ها بر نسل جوان، خانواده‌ها و جامعه و بازتاب آن در رسانه‌ها؛
- مغایر با برخی بندهای فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی در سال 1361ش؛
- عدم اولویت برخورد با بدحجابی در جامعۀ امروزی و در مقابل؛ برخورد با اختلاس، گران‌فروشی، احتکار، اعتیاد، دزدی و قتل؛[۱۹]
- برخورد دوگانه در زمینۀ حجاب بین مردم و سلبریتی‌ها؛[۲۰]
- ایجاد خشم و بدبینی نسبت به اسلام؛
- تحقیر زنان با سوار شدن به ون گشت ارشاد و لجبازی سیاسی مردم با مسئله حجاب؛
- عدم نتیجه‌بخشی کلاس‌های یک ساعتۀ گشت ارشاد؛[۲۱]
- اعتراض‌ها و هجمه‌های شدید به‌دنبال دستگیری دختر 22 سالۀ سقزی به نام مهسا امینی در تهران و سکتۀ قلبی او در کلاس آموزشی گشت ارشاد و در نهایت فوت وی.[۲۲]
پیامدهای اجتماعی و سیاسی گشت ارشاد
کارشناسان معتقدند این طرح التهابات سیاسی - اجتماعی را افزایش داده و موجب ایجاد شکاف میان مردم و حکومت شده است.[۲۳]
میزان اثرگذاری گشت ارشاد در حوزۀ پوشش
معاون اجتماعی ناجا در سال 1391ش گفت با تذکر و اقدامات گشت ارشاد، وضعیت اخلاقی جامعه بیست درصد بهبود یافته است؛[۲۴] اما طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال 1394ش این طرح ناموفق دانسته شد.[۲۵]
پیشنهاد کارشناسان
برخی از کارشناسان این قانون را در حوزۀ پوشش، نیازمند اصلاح در بخش جرم‌انگاری آن می‌دانند و محرومیت از برخی حقوق اجتماعی را به جای جریمه پیشنهاد می‌کنند که در خلال آن رویارویی شهروندان با پلیس کاهش یافته و پلیس فقط با افرادی که عامدانه و به علل سیاسی در پوشش خود سیالیت جنسی ایجاد می‌کنند، برخورد خواهد کرد.[۲۶]
قوانین پوشش در دیگر کشورها
در برخی کشورها نیز قوانین پوشش وجود دارد و شهروندان ملزم به رعایت آن هستند و در صورت تخلف، مجازات و جریمۀ نقدی پیش‌بینی شده است.[۲۷] برای نمونه، در برزیل نمایش اعضای بدن، سه ماه تا یک سال حبس دارد. در قطر پوشیدن هر نوع لباس بدن‌نما ممنوع است. در کانادا نیز هر نوع برهنگی مغایر با امنیت عمومی است.[۲۸]
پانویس
- ↑ ملکوتی‌نیا، «زنان و امنیت اخلاقی جامعه»، 1393ش، ص81.
- ↑ محمدی و تاجران، «بررسی نظری طرح امنیت اجتماعی زنان»، 1387ش، ص70.
- ↑ محمدی و تاجران، «بررسی نظری طرح امنیت اجتماعی زنان»، 1387ش، ص74.
- ↑ حسینی و دیگران، «ارزیابی امنیت اجتماعی زنان در فضاهای شهری»، 1397ش، ص5-6.
- ↑ رزمی و دیگران، «بررسی و تحلیل تأثیر گشت‌های پلیس امنیت اخلاقی در پیشگیری از مزاحمت‌های خیابانی (مورد مطالعه استان بوشهر)»، 1395ش، ص6.
- ↑ محمدی، جمال، «بررسی احساس امنیت زنان در مناطق شهری نمونۀ موردی مناطق 5 و 13 اصفهان»، 1392ش، ص16.
- ↑ «گشت ارشاد چگونه شکل گرفت»، روزنامۀ همدلی.
- ↑ «همۀ وعده‌ها برای حذف گشت ارشاد»، روزنامۀ شرق، 1395ش، ص17.
- ↑ «اروپا هم گشت ارشاد دارد»، شمانیوز.
- ↑ «300 وظیفۀ ایجابی برای حفظ حجاب/ 25 دستگاه دقیقاً چه می‌کنند؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «اصلاً گشت ارشاد نداریم؛ پلیس امنیت اخلاقی هستند»، شبکۀ شرق.
- ↑ «در گشت امنیت اخلاقی دستگیری نداریم»، همشهری آنلاین.
- ↑ «امنیت اخلاقی و وظایف پلیس امنیت اخلاقی»، وب‌سایت وکیل‌پرس.
- ↑ محمدی، «بررسی راه‌های جلب مشارکت مردمی در مأموریت‌های پلیس امنیت اخلاقی استان خراسان جنوبی»، 1392ش، ص741.
- ↑ رزمی و دیگران، «بررسی و تحلیل تأثیر گشت‌های پلیس امنیت اخلاقی در پیشگیری از مزاحمت‌های خیابانی (مورد مطالعه استان بوشهر)»، 1395ش، ص6.
- ↑ محمدنسل، «گشت ارشاد: نقد یا نفی»، روزنامۀ ایران، 1394ش، ص11.
- ↑ رحیم‌پور ازغدی، سخنرانی «آیا گشت ارشاد موفق بوده؟»، در وب‌سایت آپارات.
- ↑ محمدنسل، «گشت ارشاد: نقد یا نفی»، روزنامۀ ایران، 1394ش، ص11.
- ↑ اسدزاده، «نتیجۀ گشت ارشاد و پیشنهاد برای فرمانده ناجا»، خبرآنلاین.
- ↑ «اگر یک جوان عادی پوشش سلبریتی‌ها را داشته باشد گشت ارشاد او را می‌گیرد»، خبرگزاری برنا.
- ↑ کرباسچی و گنجی، مناظره «موافقان و مخالفان گشت ارشاد»، گفتگوی ویژۀ خبری.
- ↑ «مهسا امینی کیست؟»، سایت شبونه.
- ↑ ارحامی و کلهر، «اظهار نظر کارشناسی دربارۀ: طرح صیانت از حریم عفاف و حجاب»، 1394ش، ص17.
- ↑ «اروپا هم گشت ارشاد دارد»، شمانیوز.
- ↑ ارحامی و کلهر، «اظهار نظر کارشناسی دربارۀ: طرح صیانت از حریم عفاف و حجاب»، 1394ش، ص17.
- ↑ کرباسچی و گنجی، مناظره «موافقان و مخالفان گشت ارشاد»، گفتگوی ویژۀ خبری.
- ↑ «اروپا هم گشت ارشاد دارد»، شمانیوز.
- ↑ «قوانین حجاب در کشورهای مختلف»، صراط نیوز.
منابع
- «300 وظیفۀ ایجابی برای حفظ حجاب/ 25 دستگاه دقیقاً چه می‌کنند؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1399ش.
- ارحامی، آسیه و کلهر، سینا، «اظهار نظر کارشناسی دربارۀ: طرح صیانت از حریم عفاف و حجاب»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دورۀ نهم، سال سوم، تیرماه 1394ش.
- «اروپا هم گشت ارشاد دارد»، شمانیوز، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1392ش.
- اسدزاده، محمدرضا، «نتیجۀ گشت ارشاد و پیشنهاد برای فرمانده ناجا»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1391ش.
- «اصلاً گشت ارشاد نداریم؛ پلیس امنیت اخلاقی هستند»، شبکۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1401ش.
- «اگر یک جوان عادی پوشش سلبریتی‌ها را داشته باشد گشت ارشاد او را می‌گیرد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 23 شهریور 1401ش.
- «امنیت اخلاقی و وظایف پلیس امنیت اخلاقی»، وب‌سایت وکیل‌پرس، تاریخ درج مطلب: 26 شهریور 1399ش.
- حسینی، زهرا و دیگران، «ارزیابی امنیت اجتماعی زنان در فضاهای شهری»، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، 1397ش.
- «در گشت امنیت اخلاقی دستگیری نداریم»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1401ش.
- رحیم‌پور ازغدی، حسن، سخنرانی «آیا گشت ارشاد موفق بوده؟»، مدت سخنرانی: 3 دقیقه و 15 ثانیه، در وب‌سایت آپارات.
- رزمی، علیرضا و دیگران، «بررسی و تحلیل تأثیر گشت‌های پلیس امنیت اخلاقی در پیشگیری از مزاحمت‌های خیابانی (مورد مطالعه استان بوشهر)»، نشریۀ دانش انتظامی بوشهر، پیاپی 25، تابستان 1395ش.
- «قوانین حجاب در کشورهای مختلف»، صراط نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1400ش.
- «گشت ارشاد چگونه شکل گرفت»، روزنامۀ همدلی، تاریخ درج مطلب: 28 شهریور 1401ش.
- کرباسچی، غلامحسین و گنجی، عبدالله، مناظره «موافقان و مخالفان گشت ارشاد»، گفتگوی ویژۀ خبری، تاریخ مناظره: 29 شهریور ماه 1401ش.
- محمد نسل، غلامرضا، «گشت ارشاد: نقد یا نفی»، روزنامۀ ایران، تاریخ انتشار: 23 اردیبهشت 1394ش.
- محمدی، جمال، «بررسی احساس امنیت زنان در مناطق شهری نمونۀ موردی مناطق 5 و 13 اصفهان»، مطالعات جامعه شناختی شهری، سال سوم، شمارۀ نهم، زمستان 1392ش.
- محمدی، فریبرز و تاجران، عزیزالله، «بررسی نظری طرح امنیت اجتماعی زنان»، پژوهش‌نامۀ نظم و امنیت انتظامی، پیاپی 2، تابستان 1387ش.
- ملکوتی‌نیا، علی، «زنان و امنیت اخلاقی جامعه»، ماهنامۀ مبلغان، پیاپی 184، آذر و دی 1393ش.
- «مهسا امینی کیست؟»، سایت شبونه، تاریخ بازدید: 12 آبان 1401ش.
- «همۀ وعده‌ها برای حذف گشت ارشاد»، روزنامۀ شرق، تاریخ انتشار: 24 تیر 1395ش.