ازخودبیگانگی رسانه‌ای: تفاوت میان نسخه‌ها

ازخودبیگانگی اجتماعی (Social alienation) هنگامی روی می‌دهد که جامعه از خود واقعی‌اش فاصله بگیرد و افراد جامعه با اثرپذیری از تبلیغات رسانه‌های مختلف، هویت جامعۀ دیگر را هویت خود بپندارند؛ <ref>[http://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2291 هاشم‌لو، «نظریه‌های از خوبیگانگی اجتماعی»،  وبلاگ روان‌شناسی‌هاشم‌لو.]</ref> مانند رفتارهایی که در سفر رونالدو، فوتبالیست معروف پرتقالی، به تهران رخ داد و هزاران نفر با بستن راه‌ها برای خوش‌آمدگویی و گرفتن عکس سلفی با او صف کشیدند. رسانه هم در شکل‌گیری این رفتار، اثرگذار بود و هم در بازنمایی و گسترش آن نقش‌آفرین بود.<ref> [https://www.beytoote.com/news/sporty-news/banews134481.html «حواشی سفر رونالدو به ایران. از تلاش کمد‌‌ی مد‌‌یران برای د‌‌ید‌‌ه شد‌‌ن تا هجوم هواد‌‌اران»،  وب‌سایت بیتوته.]</ref> نمونۀ دیگر ازخودبیگانگی اجتماعی، بحران هویت جوانان و نوجوانان است که در قالب بی‌حجابی، پارتی‌های شبانه، خشونت، بی‌بندوباری، روزه‌خواری و بی‌نمازی بازنمایی می‌شود و با تماشای فیلم و استفاده از شبکه‌های اینترنتی و مجازی پیوستگی دارد. برخی محققان رسانه و علوم اجتماعی، الگوهای اجتماعی‌کنندۀ بیگانه را عامل ازخودبیگانگی افراد می‌دانند؛ افراد در این اثرپذیری، خود اجتماعی را گم کرده و دچار «بحران هویت» می‌شوند.<ref> [https://vista.ir/m/a/bcxzm/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C صادقی بروجنی، «تاریخچۀ ازخودبیگانگی»،  وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>

مارکس با توجه به اجتماع و زمینه‌های ارتباطی انسان، روابط و مناسبات تولید از جمله «پول» را مهم‌ترین عامل از خودبیگانگی دانسته است. رسانه‌ها در این چارچوب، مناسبات تولید را شکل می‌دهند و پول را در کانون توجهات قرار می‌دهند و سبب انزوای اجتماعی افراد و بیزاری آنها از خود می‌شوند.<ref>[https://journals.srbiau.ac.ir/article_13333.html?lang=en علی‌زادۀ اقدم و دیگران، «بررسی رابطۀ رسانه‌های جمعی با بیگانگی اجتماعی»،  1397ش، ص14.]</ref> مارکس، مالکیت فردی و مناسبات بازار آزاد را عامل ازخودبیگانگی در نظام سرمایه‌داری دانسته است که توانایی‌های فردی و قابلیت‌های اجتماعی را مصادره می‌کند.<ref>[http://jafarhashemlou.blogfa.com/post/2293 هاشم‌لو، «نظریۀ از خودبیگانگی کارل مارکس»،  وبلاگ روانشناسی‌هاشم‌لو.]</ref> در این نظام، همه چیز کالایی می‌شود؛ مسائل اجتماعی، دین، اخلاق و حتی خود انسان تحت تاثیر تبلیغات رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی به کالایی قابل تجارت تبدیل می‌شود. کارگران مانند ماشین در خدمت صاحبان سرمایه هستند و دست‌رنج تولیدی آنها بیشتر در چنگ سرمایه‌داران، صاحبان قدرت و دلالان رسانه‌ای است که تبلیغات محصول را به عهده دارند و کارگران از محصول خود شناختی ندارند و از آن بیگانه‌اند.<ref>  [https://maktabkhooneh.org/mag/what-is-alienation/ تاجری، «ازخودبیگانگی شغلی چیست؟»،  وب‌سایت مکتوب. مجلۀ علمی و آموزشی مکتب‌خونه.]</ref>

دیوید رایزمن‌اندیشمند ارتباطات اجتماعی بر این عقیده است که در جوامع مصرف‌گرا و بازارزده همه چیز، از جمله علایق و نیازهای انسان را تبلیغات رسانه‌ای وسائل ارتباط جمعی تعیین می‌کند؛ افراد استقلالی از خود نداشته و از خود بیگانه شده، دنباله‌رو دیگرانی هستند که در بازار، منافعی دارند. از این‌رو افراد جامعه تحت تاثیر تبلیغات رسانه‌ای سعی می‌کنند از رفتار دیگرانی که صاحبان منافع کلان در بازار مصرف هستند اطلاع حاصل کنند و آنگاه با تقلید از رفتار آنها خود را همرنگ جماعت کنند. بدین‌ترتیب، محتواهای تبلیغات رسانه‌ای نیز شکل مصرفی پیدا کرده و ماهیت رهبری و هدایت‌گری آموزنده را از کف می‌دهند.<ref> [https://www.magiran.com/paper/756665/%d8%a2%da%af%d9%87%db%8c-%d8%aa%d8%a8%d9%84%db%8c%d8%ba%d8%a7%d8%aa%db%8c-%d9%88-%d8%a7%d8%b2-%d8%ae%d9%88%d8%af-%d8%a8%db%8c%da%af%d8%a7%d9%86%da%af%db%8c-%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%a7%d9%86-%d9%87%d8%a7 علیپور ملاباشی، «آگهی تبلیغاتی و ازخودبیگانگی انسان‌ها»،  1389ش، ص11.]</ref> انسان در وضعیت بازارزد‌گی، اشتهای سیری‌ناپذیری برای خرید کالا دارد؛ خانواده‌ها، ارزش‌های اخلاقی و انسانی خود را فدای ظواهر مادی کرده و هویت انسانی خود را در خرید کالاهای جدید، خانه و ماشین لوکس و پُزدادن نزد همسایگان و آشنایان معنا می‌کنند. علایق بازارزده، از تعامل انسان با تکنولوژی‌های ارتباطی و رسانه‌ای حاصل می‌شود و گرایش به خرید وسائل آرایشی، جراحی زیبایی، پوشش‌های نامناسب تحت تاثیر مدل‌های خارجی و ستاره‌های سینمایی و تلویزیونی، از ویژگی‌های اصلی ازخودبیگانگی رسانه‌ای قلمداد می‌شود.<ref>- شرف‌الدین، «مصرف‌گرایی در سبک زندگی مدرن و دینی»،  1394ش، ص9.</ref>