محمدعلی شاه‌آبادی: تفاوت میان نسخه‌ها

آیت‌الله محمدعلی بیدآبادی اصفهانی، معروف به شاه‌آبادی، از علمای برجستۀ فقه، اصول، عرفان و فلسفه بود که تأثیر عمیقی بر اندیشه‌های امام خمینی داشت. وی در حوزه‌های علمیۀ نجف، سامرا و تهران نزد اساتید نامدار چون آخوند خراسانی، میرزا حسن شیرازی و میرزا ابوالحسن جلوه تحصیل کرد. اندیشه‌های عرفانی و اجتماعی او در تألیفات و تدریس‌هایش، به‌ویژه در تبیین رابطۀ شریعت و عرفان، نمود یافت. او علاوه بر فعالیت‌های علمی، در مبارزات سیاسی علیه استعمار و استبداد نیز نقش فعالی داشت و اندیشه‌هایش بر جریان‌های دینی و انقلابی مؤثر بود. اخلاق زاهدانه و رفتار تربیتی او در کنار آثار مکتوبی همچون رشحات البحار، میراثی گران‌بها برای حوزه‌های علمیه به شمار می‌آید.

==زندگی‌نامه آیت‌الله شاه‌آبادی ==

محمدعلی بیدآبادی اصفهانی در سال ۱۲۹۰ق در شهر اصفهان متولد شد. او فرزند آیت‌الله میرزا محمدجواد اصفهانی حسین‌آبادی است. محمدعلی در آغاز دوران کودکی، مقدمات علوم دینی و دروس حوزوی را از پدر فرا گرفت.<ref>شاه‌آبادی، شذرات المعارف، 1380ش، ص12.</ref> او هفت پسر با نام‌های جواد، محمد، مهدی، حسین، حسن، عبدالله، عباس، روح‌الله، نصرالله و نورالله دارد.<ref>[https://www.iranketab.ir/profile/18613-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C «محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ایران کتاب.]</ref>

میرزامحمد‌علی شاه‌آبادی در سال ۱۳۱۰ق، در حالی که تنها هجده سال داشت، به درجۀ اجتهاد نائل آمد. پس از آن، به فعالیت‌های علمی خود در تهران ادامه داد و در عرفان و فلسفه به درجات والایی رسید.<ref>شاه‌آبادی، شذرات المعارف، 1380ش، ص12-14.</ref> شاه‌آبادی در سال ۱۳۲۰ق، به اصفهان مهاجرت کرد و طی دو سال اقامت در این شهر از محضر اساتید حوزه علمیۀ اصفهان بهره‌مند شد، به علاوه، کتاب «قانون در طب» و زبان فرانسه را نیز فراگرفت.<ref>[https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 « زندگینامۀ آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.] </ref>  

با انتشار کتاب «کفایة الأصول»، که مبانی تازه‌ای از اصول فقه در آن مطرح شده بود، آیت‌الله شاه‌آبادی تصمیم گرفت تا به نجف اشرف برود و با مؤلف این اثر آشنا شود. لذا در سال ۱۳۲۲ق، هنگامی که سی ساله بود، از اصفهان به نجف مسافرت کرد.<ref>[https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 « زندگینامۀ آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.] </ref> در حوزه علمیۀ نجف از محضر ملا محمدکاظم خراسانی (صاحب کفایه)، آیت‌الله شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانی (شیخ‌الشریعه) و آیت‌الله حاج میرزا حسین خلیلی بهره‌مند شد؛ او پس از رحلت آخوند خراسانی، به سامرا هجرت کرد تا از درس‌های آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی استفاده کند.<ref>شاه‌آبادی، شذرات‌المعارف، 1380ش، ص14.</ref>  

در سال ۱۳۲۰ق پس از یک سال سکونت در سامرا، با اصرار مادر به ایران بازگشت<ref>شاه‌آبادی، شذرات‌المعارف، 1380ش، ص15</ref> و به‌دلیل اینکه مدتی در خیابان شاه‌آباد تهران (جمهوری اسلامی کنونی) ساکن بود، به شاه‌آبادی ملقب شد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2927303/%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%88%D9%85-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%D8%B7%DB%8C%D9%81%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF «مرحوم آقای شاه‌آبادی لطیفه‌ای ربانی بود»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> همچنین او به فیلسوف فطرت نیز شهره بود.<ref>[https://www.iranketab.ir/profile/18613-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C «محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ایران‌کتاب.]</ref> شاه‌آبادی هفده سال در تهران اقامت داشت و در سال ۱۳۴۷ق راهی شهر قم شد و به تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی پرداخت.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2927303/%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%88%D9%85-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%D8%B7%DB%8C%D9%81%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF «مرحوم آقای شاه‌آبادی لطیفه‌ای ربانی بود»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>

او در سال ۱۳۵۴ق در اثر اصرار بیش از حد مردم تهران که به‌طور دسته جمعی به قم آمده و از او تقاضای بازگشت به تهران می‌کردند، به تهران بازگشت. اقامت دوبارۀ او در تهران، همراه با اوج مبارزات سیاسی وی در مقابل رضاخان بود، به‌طوری که با وجود تعطیلی مساجد و منابر توسط حکومت، او هرگز مسجد و منبر و سخنرانی خود را تعطیل نکرد و در منابر خود تأکید داشت که اسلام از وجود دولت وقت، در خطر است.<ref>[https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 «زندگینامۀ آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.]</ref>

آیت‌الله شاه‌آبادی علاوه بر فلسفه و عرفان، در فقه و اصول‌فقه نیز مهارتی چشمگیر داشت، اما شهرت عرفانی‌اش این جنبه از دانش او را تحت‌الشعاع قرار داد. همچنین، او در خطابه‌های خود مهارتی ویژه داشت و گاه تا یک ساعت و نیم در مسجد جامع تهران به سخنرانی می‌پرداخت. یکی از خطابه‌های به‌یادماندنی او در قم، دربارۀ معجزۀ امام رضا، چنان تأثیرگذار بود که حضار را به وجد آورد و حالتی معنوی در آنان ایجاد کرد.<ref>شاه‌آبادی، شذرات‌المعارف، 1380ش، ص17.</ref> شاه‌آبادی علاوه بر تدریس در حوزه، با محیط دانشگاهی نیز ارتباط داشت و برخی شاگردان او بعدها در دانشگاه‌های کشور صاحب‌نام شدند. دکتر ابوالقاسم گرجی یکی از شاگردان دانشگاهی برجسته او است.<ref>«[https://www.aparat.com/v/xl5uE?playlist=258255 حدیث سرو: آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت سوم»، وب‌سایت آپارات].</ref>  

شهید مطهری برای آیت‌الله شاه‌آبادی در عرفان امتیازی بی‌همتا قائل بود.<ref>شاه‌آبادی، شذرات‌المعارف، 1380ش، ص16.</ref> میرزای شیرازی نیز بازگشت او به ایران را سبب خلأ حوزه علمیۀ سامراء می‌دانست و سعی داشت تا او را از بازگشت به ایران منصرف کند.<ref>[https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 « زندگینامۀ آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.] </ref> نگاه نافذ و اثرگذار او، به‌گونه‌ای بود که شاگردان و اطرافیانش احساس می‌کردند، در حضورش نوعی جذبه و آرامش خاص را تجربه می‌کنند. وی به شدت مراقب اخلاق و روحیات خود بود و سعی می‌کرد آنچه در عرفان نظری می‌آموخت، در زندگی عملی خود پیاده کند. او به اهمیت آمادگی در سیر و سلوک عرفانی تأکید داشت و معتقد بودکه استاد عرفان تنها به شاگردان مستعد و آماده تعلیم می‌دهد. به عقیدۀ او، تبلیغ و آموزش عرفان برای افراد ناآماده فایده‌ای ندارد، بلکه آنان باید ابتدا در عمل و سلوک اخلاقی آمادگی کسب کنند.<ref>«[https://www.aparat.com/v/xl5uE?playlist=258255 حدیث سرو: آیت الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت سوم»، وب‌سایت آپارات].</ref>

شاه‌آبادی شاگردان بسیاری در علم اصول، فقه، تفسیر، عرفان، منطق و فلسفه تربیت کرد.<ref>[https://historydocuments.ir/?page=post&id=3350 «نگاهی کوتاه به زندگی عارف و مجاهد کامل مرحوم آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی»،وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی].</ref> او توانایی ویژه‌ای در شناسایی شاگردان مستعد داشت و همواره وقت کافی برای راهنمایی و تربیت آن‌ها اختصاص می‌داد. دایرۀ شاگردان و نفوذ علمی آیت‌الله شاه‌آبادی از مراجع تقلید تا اندیشمندان حوزه و دانشگاه را دربرمی‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1621679967-10231-20-4.pdf مروتی شریف آبادی، «بررسی سیره علمی، اخلاقی عرفانی و سیاسی آیت الله شاه‌آبادی»، 1399ش، ص54.]</ref> بسیاری از شاگردان او بعدها در حوزه‌های علمی و عرفانی به چهره‌های تأثیرگذار تبدیل شدند.<ref>«[https://www.aparat.com/v/xl5uE?playlist=258255 حدیث سرو: آیت الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت سوم»، وب‌سایت آپارات].</ref>  

سید روح‌الله خمینی با پشتکار بسیار به حلقۀ شاگردانِ خصوصیِ آیت‌الله شاه‌آبادی در درس عرفان راه یافت و به مدت هفت سال در جلساتِ غالباً انفرادی او حاضر شد؛ جلساتی که گاهی تنها با حضور سه شاگرد برگزار می‌شد. حتی پس از انتقال شاه‌آبادی به تهران، امام خمینی در ایام تعطیلاتِ حوزه علمیه قم، مسیر را به‌سوی پایتخت می‌پیمود تا از استاد خود بهره گیرد. وی تمامی مباحث آیت‌الله شاه‌آبادی را با دقت مکتوب می‌کرد.

محمدعلی شاه‌آبادی با رفتار و تدبیر عادلانه، هماهنگی بی‌نظیری در خانوادۀ چندهمسری خود ایجاد کرده بود. وی بدون تبعیض میان همسران، روابطی خواهرانه مبتنی بر احترام متقابل میان آنان شکل داد و با ایجاد و تقویت محبت و سرمایۀ عاطفی میان اعضای خانواده، مسائل پیشِ‌پا افتاده یا حسادت‌ها را حذف کرد. همسرانش، از خانواده‌های فرهیخته، با تأسی به اخلاق والای او، همزیستی مسالمت‌آمیزی داشتند. فرزندان نیز برای همۀ همسران وی به‌عنوان «مادر» احترام عمیقی قائل بودند.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/18/%d9%87%d9%85%d8%b3%d8%b1%d8%a7%d9%86/ «همسران»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref> شاه‌آبادی برای تکریم جایگاه مادری، همسرانش را با عنوان «مادر» خطاب می‌کرد.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/09/19/%d8%a7%d8%ad%d8%aa%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d9%87-%d8%ae%d8%a7%d9%86%d9%85-%d9%87%d8%a7/ «احترام به خانم‌ها»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی].</ref>

شاه‌آبادی توصیه می‌کرد آموزش علوم دینی از سنین پایین آغاز شود و تکالیف دینی به‌شیوه‌ای تدریجی و از مسیر تجربه‌های روزمره آموزش داده شوند. <ref>[https://www.aparat.com/v/neALT «حدیث سرو: آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت پنجم»، وب‌سایت آپارات].</ref> وی در رفتار با فرزندان، تبعیضی بین دختران و پسران قائل نمی‌شد و به هر دو گروه به‌یکسان احترام می‌گذاشت. برای تأکید بر هویت دینی، برای دختران از پسوند «الشریعه» و برای پسران از «الدین» (مانند علاءالدین و شهاب‌الدین) در نام‌گذاری استفاده می‌کرد.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/09/19/%d8%a7%d8%ad%d8%aa%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d9%87-%d8%ae%d8%a7%d9%86%d9%85-%d9%87%d8%a7/ «احترام به خانم‌ها»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی].</ref>

شاه‌آبادی در تربیت فرزندان، بر تشویق عملی و پند شفاهی تأکید داشت. وی در صورت لزوم، تنبیه را به گونه‌ای اجرا می‌کرد که فرزند از خطای خود آگاه شود، اما همزمان با مهربانی و شوخ‌طبعی، فضای منفی را تعدیل کند. همچنین با روش‌های تشویقی مانند پرداخت دستمزد برای فعالیت‌های سازنده (مانند خشت‌زنی در تابستان)، انگیزه و مسئولیت‌پذیری را در فرزندان تقویت می‌کرد.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/21/%d8%aa%d8%b4%d9%88%db%8c%d9%82-%d9%88-%d8%aa%d9%86%d8%a8%db%8c%d9%87/ «تشویق و تنبیه»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>

محمدعلی شاه‌آبادی با تکیه بر باور عمیق به حاکمیت الهی، هیچ ترسی از قدرت‌های دنیوی نداشت و تمام امور را در ارادۀ خداوند می‌دید. وی در تربیت پیروان و خانواده، با عمل و گفتار، اصل «توکل مطلق به خدا» را نهادینه می‌ساخت و با شجاعتی کم‌نظیر، مخالفت صریح خود با سیاست‌های ضد دینی رضاخان را بیان می‌کرد. در دوران سرکوب مذهبی پهلوی اول، او به‌عنوان یکی از معدود روحانیون بی‌پروا، شاه را مستقیماً به چالش کشید و اعتراضات ساختاری را رهبری کرد، بی‌آنکه کوچک‌ترین واهمه‌ای از حکومت داشته باشد.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/09/26/%d9%86%d8%aa%d8%b1%d8%b3%db%8c%d8%af%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%d8%ba%db%8c%d8%b1-%d8%ae%d8%af%d8%a7/ «نترسیدن از غیر خدا»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>  

محمدعلی شاه‌آبادی با وجود بدگویی‌ها، حسادت‌ها و حتی خودداری برخی از پرداخت وجوهات، تحت‌تأثیر این عوامل منفی قرار نمی‌گرفت. او با توکل مطلق به خدا و بی‌اعتنایی به خلق، نشان می‌داد که امور خود را تنها به خداوند می‌سپارد و از غیر او بی‌نیاز است. <ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/18/%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%BA%D8%B0%D8%A7-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%86-2/ «ادب غذا خوردن»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>

شاه‌آبادی تمامی تلاش خود را مصروف آن داشت تا خود و پیروانش را از هرگونه وابستگی به غیر خدا بی‌نیاز سازد. وی حتی در پاسخ به درخواست‌های مرسوم اجتماعی (مانند اذان گفتن برای نوزادان) با حفظ اصول، تنها در محدودۀ وظایف شرعی عمل می‌کرد و از حضور در مجالس غیرضروری پرهیز داشت. در رویکرد عملی، به خانواده و شاگردان می‌آموخت که تأمین معاش را تنها از خداوند بخواهند، نه از مردم.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/09/26/%d8%aa%d9%88%da%a9%d9%84-%d8%aa%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d8%b1-%d8%ae%d8%af%d8%a7%d9%88%d9%86%d8%af/ «توکل تام بر خداوند»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>

شاه‌آبادی حتی در جایگاه استادی و مرجع دینی، هیچ‌گاه اجازه نمی‌داد کسی برای او کارهای شخصی انجام دهد و در نهایت ادب و فروتنی رفتار می‌کرد. او حتی در موارد ساده‌ای مانند آوردن یک لیوان آب، از طلبیدن خدمات دیگران خودداری می‌کرد و این کار را تنها از خادم خود، بدون جلب توجه، درخواست می‌کرد.<ref>[https://www.aparat.com/v/6I8Mm?playlist=258255 «حدیث سرو: آیت الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت دوم»، وب‌سایت آپارات].</ref>  

محمدعلی شاه‌آبادی، به شدت ساده‌زیست بود و از اسراف و تجمل‌گرایی دوری می‌کرد. وی حتی پسمانده‌های میوه‌های نیمه‌خورده یا نان‌های افتاده در خاک را جمع‌آوری، شست‌وشو و مصرف می‌کرد تا احترام به نعمت‌های الهی را حفظ کند. همسرش گزارش می‌دهد که او پوست هندوانه یا خربزه را شخصاً تمیز کرده و می‌خورد.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/18/%d8%ae%d8%af%d8%a7%d9%88%d9%86%d8%af-%d8%a7%d8%b3%d8%b1%d8%a7%d9%81%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%b1%d8%a7-%d8%af%d9%88%d8%b3%d8%aa-%d9%86%d8%af%d8%a7%d8%b1%d8%af/ «خداوند اسراف‌کاران را دوست ندارد»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>

محمدعلی شاه‌آبادی در سبک زندگی خود رویکردی متمایز از دیگر علما داشت. وی در فضای عمومی، با نصب تلفن، استفاده از قالی‌های نفیس و پذیرایی مجلل از مهمانان (حتی با تهیۀ غذا یا بستنی از خارج منزل)، تصویری از رفاه را نمایش می‌داد؛ اما در حریم خصوصی، با زیراندازهای ساده و زندگی بی‌آلایش زیست می‌کرد. این روش مورد انتقاد برخی هم‌صنفان او بود که معتقد به ساده‌زیستی بیرونی و رفاه داخلی بودند.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/21/%d8%aa%d8%ac%d9%85%d9%84%d8%a7%d8%aa/ «تجملات»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>  

محمدعلی شاه‌آبادی همواره آداب شرعی مرتبط با خندیدن را رعایت می‌کرد. او از خنده‌های بلند و قهقهه که در احادیث اسلامی ناپسند شمرده شده است، اجتناب می‌کرد و تنها به لبخندی آرام و متین بسنده می‌کرد. همسر او نقل می‌کند که وی حتی در معاشرت با خانواده و فرزندان نیز با مهربانی و گشاده‌رویی رفتار می‌کرد؛ با این حال، همواره حدود شرعی را حفظ می‌کردد و خنده‌اش محدود به نمایان شدن دندان‌ها بود، بدون آنکه صدایی بلند از آن شنیده شود.<ref>[https://shahabadi.ir/2023/04/24/%d9%84%d8%a8%d8%ae%d9%86%d8%af-%d9%85%d9%84%db%8c%d8%ad/ «لبخند ملیح»، وب‌سایت محمدعلی شاه‌آبادی.]</ref>

شاه‌آبادی از حق نمی‌گذشت. چنانکه در پی انتشار شایعاتی مبنی بر اینکه شاه‌آبادی حکیم است و نه مجتهد، برخوردی قاطعانه با فردی داشت که خواستار رؤیت اجازه‌نامه‌های اجتهادش بود. آیت‌الله شاه‌آبادی در حضور آن شخص، تمامی مجوزهای اجتهاد خود را پاره کرده و با تأکید بیان داشت که علم در کاغذ و مدرک خلاصه نمی‌شود، بلکه قوۀ اجتهاد نیرویی درونی در وجود انسان است؛ علما و بزرگان دینی هم اگر به او اجازۀ اجتهاد داده‌اند، این امر صرفاً بر اساس شایستگی و صلاحیت علمی وی بوده و به‌منظور کسب مدارک صورت نگرفته است.<ref> [https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 « زندگینامه آیت‌الله میرزا محمد علی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.]</ref>  

آیت‌الله شاه‌آبادی معتقد بود که امر به معروف و نهی از منکر، غیر از نکوهش و سرزنش است و نباید با رویکرد تند و تحقیرآمیز انجام شود.<ref>[https://www.aparat.com/v/6I8Mm?playlist=258255 «حدیث سرو: آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی - قسمت دوم»، وب‌سایت آپارات].</ref> وی در مواجهه با پزشکی که با برگزاری جلسات موسیقی بلند برای دخترانش موجب آزار همسایه‌ها شده بود، ابتدا از او خواست تا این کار را متوقف کند. با امتناع دکتر، در جلسۀ عمومی مسجد از مردم خواست هرکس از مقابل مطب او عبور می‌کند، با خوش‌رویی وارد شده و با سلام و احترام، او را از عمل نادرستش نهی کند. این اقدام مردمی باعث شد دکتر با درخواست روزانۀ صدها مراجعه‌کننده، جلسات موسیقی را تعطیل کند.<ref>[https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/2555 « زندگینامه آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت ضیاء الصالحین.]</ref>

در شرایطی که برگزاری مراسم عزاداری و روضه‌خوانی به شکلی پنهانی و محدود انجام می‌گرفت، شاه‌آبادی آشکارا در مسجد جامع به منبر می‌رفت و برنامه‌های عزاداری را سازماندهی می‌کرد، به گونه‌ای که مأموران حکومت جرأت مقابله مستقیم با او را نداشتند. هنگامی که حکومت تلاش کرد نماز جماعت را تعطیل کند، او با استناد به هویت اسلامی کشور ایران، بر حقانیت اقامه نماز تأکید کرد و با حضور در محراب، موجب تجمع گستردۀ مردم و خنثی شدن توطئه تعطیلی مسجد شد.

شاه‌آبادی در اعتراض به سیاست‌های ضدمذهبی حکومت، به مدت یازده ماه در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کرد. علاوه بر این، در شرایطی که بسیاری از روحانیون تحت فشار دولت رضاخان از پوشش روحانیت صرف‌نظر می‌کردند، وی هفت تن از فرزندان خود را به لباس مقدس روحانیت ملبس کرد.<ref>شاه‌آبادی، شذرات‌المعارف، 1380ش، ص15.ّ</ref>

شاه‌آبادی سیاستِ اصیل را تدبیر مصالح جامعه و جلوگیری از مفاسد اجتماعی بر اساس احکام الهی می‌دانست؛ او احکامی مانند حدود، دیات، خمس و زکات را «سیاسات الهیه» می‌خواند که هدف‌شان حفظ نظم و عدالت اجتماعی است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n158040/%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A2%DB%8C%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D9%88_%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%A2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C جعفرپیشه، «اندیشۀ سیاسی آیت الله شاه‌آبادی و نقش آن در اندیشه سیاسی امام خمینی»، پرتال امام خمینی.]</ref> او در کتاب «شذرات المعارف» تأکید کرده است که اسلام همانگونه که دین سیاسی است دین اجتماعی نیز هست. در بحث سیاست، تهیه عِدّه و عُدّه را ضروری می‌داند. همچنین حاکمیت قرآن و ولایت امام زمان را در عرصه سیاست به‌عنوان اصول دین اسلام، معرفی می‌کند.<ref>شاه‌آبادی، شذرات المعارف،1380ش، ص4.</ref>

شاه‌آبادی اختلافات مسلمانان را عامل اصلی نفوذ فرهنگ غربی و انحلال جامعه می‌دانست. وی ایجاد «جمعیت‌های منسجم مذهبی» با محوریت اخوت اسلامی را راه حل می‌دانست و برای تحقق این وحدت، برنامه‌هایی مانند تأسیس هیئت‌های مذهبی، آموزش معارف دینی به کودکان و انتشار مجلات اسلامی را پیشنهاد می‌کرد.

شاه‌آبادی گسترش فساد اخلاقی و عقاید غربی را آفتی مهلک برای جامعۀ اسلامی می‌دانست و غرور کاذب مسلمانان، یأس از اصلاح جامعه، اختلافات داخلی و عدم تأمین مالی نهادهای دینی را عوامل نفوذ فرهنگ بیگانه معرفی می‌کرد. او استفاده از ابزارهای نوین مانند رادیو و بلندگو را در تبلیغ دین جایز و بلکه واجب می‌دانست.

شاه‌آبادی جامعه مدنیِ مبتنی بر منافع فردی را ناقص می‌خواند و جامعۀ ایده‌آل را جامعه‌ای مبتنی بر اخوت دینی توصیف می‌کرد که مفاهیمی مانند ایثار، انفاق و گذشت را معنادار می‌کند.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n158040/%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A2%DB%8C%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D9%88_%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%A2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C جعفرپیشه، «اندیشه سیاسی آیت الله شاه‌آبادی و نقش آن در اندیشه سیاسی امام خمینی»، پرتال امام خمینی.]</ref>

آیت‌الله شاه‌آبادی در سال ۱۳۲۸ش پس از هفتاد و هشت سال زندگی، درگذشت. پیکر او با تشییع هزاران نفر به «شهرری» منتقل شد و در رواق «ابوالفتوح رازی» آستان حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.<ref>[https://eheyat.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87%E2%80%8C-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C/ « زندگینامۀ آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی»، وب‌سایت هیأت رزمندگان اسلام.]</ref>

مستند «حدیث سرو» در هشت قسمت به بخش‌های مختلف زندگی این عالم بزرگ، از دوران کودکی تا رحلت، پرداخته است. در این مجموعه، به ابعاد گوناگون شخصیت او از جمله فقاهت و مرجعیت، ارتباط نزدیک با اقشار مختلف مردم، مبارزات سیاسی، تسلط بر فلسفه، سلوک عرفانی و مسائل اخلاقی پرداخته شده است.<ref>[https://www.honaronline.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-6/41666-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87 «روایت زندگی آیت‌الله شاه‌آبادی در شبکه4»، وب‌سایت هنر آنلاین.]</ref>