بدون خلاصۀ ویرایش
مهدی مهدوی (بحث | مشارکتها) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>حقوق فرزند در اسلام؛</big>''' آموزه‌های تکلیفی اسلام | '''<big>حقوق فرزند در اسلام؛</big>''' آموزه‌های تکلیفی اسلام دربارۀ وظایف والدین نسبت به فرزند. | ||
حق فرزند، به | |||
حق فرزند، به مجموعه وظایفی گفته می‌شود که [[پدر]] و [[مادر]] در برابر فرزند خویش بر عهده دارند. در آموزه‌های [[اسلام]] به حقوق ويژه فرزند اشاره شده و برای ادای حقوق فرزندان، وعدۀ پاداش و ثواب به والدین داده شده است.<ref>ابن‌بابویه، مَن لایحضُرُه الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۴۸۳.</ref> در قوانین [[جمهوری اسلامی ایران]] نیز به حقوق [[کودک]] در «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» توجه و رسیدگی شده است.<ref> [https://dotic.ir/news/7053 «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان»، پایگاه ملی اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1401ش.]</ref> | |||
==حقوق فرزند در قرآن== | ==حقوق فرزند در قرآن== | ||
===حق زندگی=== | ===حق زندگی=== | ||
نخستین حق فرزندان که در قرآن بیان شده، حق زندگی است. در قرآن از کشتن فرزندان به‌دلیل ترس از تنگدستی و ناتوانی از برآوردن نیازهای مادی به‌شدت نهی | نخستین حق فرزندان که در [[قرآن]] بیان شده، حق زندگی است. در قرآن از کشتن فرزندان<ref>سوره انعام، آیه ۱۳۷؛ سوره ممتحنه، آیه ۱۲؛ سوره تکویر، آیه 8-9.</ref> به‌دلیل ترس از تنگدستی و ناتوانی از برآوردن نیازهای مادی به‌شدت نهی<ref>سوره انعام، آیه ۱۵۱؛ سوره اسراء، آیه ۳۱.</ref> و دخالت دادن جنسیت فرزند در حق زندگی او<ref>سوره نحل، آِیه ۵۸ـ۵۹؛ سوره زخرف، آیه ۱۷.</ref> و ناخشنودی از جنسیت فرزند<ref>سوره نحل، آیه 59.</ref> نکوهش شده است. بر اساس آیات قرآن، محروم کردن کودکان از حق زندگی، عملی حرام است<ref>سوره انعام، آیه 151.</ref> که رفتاری نابخردانه،<ref>سوره انعام، آیه 40.</ref> خطایی بزرگ<ref>سوره اسراء، آیه 31.</ref> و سبب گمراهی، خسران، خروج از هدایت الهی<ref>سوره انعام، آیه 137-140.</ref> و همسان با شرک به خداوند است.<ref>سوره انعام، آیه 151.</ref> خداوند علاوه بر نهی والدین از گرفتن حق حیات فرزندان،<ref>سوره انعام، آیه ۱۵۱؛ سوره اسراء، آیه ۳۱، سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> از [[پیامبر اکرم|پیامبر]] می‌خواهد از زنان بر ترک این گناه بزرگ، بیعت بگیرد.<ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> | ||
===رسیدگی جسمانی=== | ===رسیدگی جسمانی=== | ||
از حقوق | از حقوق [[کودک]]، رسیدگی جسمی با شیردهی است که در [[قرآن]] به‌عنوان یک غریزه مادرانه بر آن تأکید شده است.<ref>سوره قصص، آیه 7؛ سوره حج، آیه 2.</ref> مدت‌زمان شیردهی در قرآن دو سال تمام ذکر گردیده<ref>سوره بقره، آیه 233؛ سوره لقمان، آیه 14؛ سوره احقاف، آیه 15.</ref> و به والدین اجازه داده شده که با رضایت و مشورت یکدیگر، مدت‌زمان شیردهی را کاهش دهند یا شیردهی نوزاد را به دایه بسپارند. تأمین خوراک و پوشاک مادر در مدت شیردهی بر عهدۀ شوهر است.<ref>سوره بقره، آیه 233؛ سوره طلاق، آیه 6.</ref> | ||
===حمایت مالی=== | ===حمایت مالی=== | ||
تأمین هزینه‌های | تأمین هزینه‌های [[پوشاک]]، [[مسکن]] و تغذیه فرزند تا زمانی که به سن استقلال مالی برسد، به‌عنوان یک حق بر عهده [[پدر]] و در برخی موارد بر عهده [[مادر]] است. از دیگر حقوق مالی فرزند، حق ارث است. [[قرآن]] به ارث بردن فرزندان از والدین در سوره نساء تصریح کرده<ref>سوره نساء، آیه 7.</ref> و شیوه و مقدار آن را به تفکیک جنسیت بیان کرده است.<ref>سوره نساء، آیه 11.</ref> در راستای حفظ حقوق کودک، ارث زن و شوهر از یکدیگر با توجه به داشتن یا نداشتن فرزند، متفاوت است.<ref>سوره نساء، آیه 12.</ref> قرآن برخلاف سنت عرب جاهلی که فرزندان خردسال متوفی، تا رسیدن به سن رشد از ارث محروم بودند، تأکید بر پرداخت حق ارث فرزند خردسالی دارد که والدین او فوت کرده‌اند.<ref>طبرى؛ جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل آیه 127 سوره نساء.</ref> | ||
===تربیت و مهرورزی=== | ===تربیت و مهرورزی=== | ||
آیاتی از قرآن بر اهتمام والدین به مهرورزی و تربیت فرزندان تأکید کرده | آیاتی از [[قرآن]] بر اهتمام والدین به [[مهرورزی]] و [[تربیت]] فرزندان تأکید کرده<ref>سوره لقمان، آیات 13-19.</ref> و از طرفی احترام فرزندان به والدین و دعا برای آنان را پاسخی به زحمات آنان دانسته است؛<ref>سوره اسراء، آیه 24.</ref> زیرا والدین، سختی تربیت فرزند را به جان می‌خرند، به‌ویژه مادران که مشقت دوران حمل و شیردهی و تربیت او را عهده‌دار شده‌اند<ref>سوره احقاف، آیه 15.</ref> و همواره به فرزندشان عشق می‌ورزند.<ref>سوره طه، آیه40 و سوره قصص، آیه 13.</ref> | ||
===حق داشتن فرزند=== | ===حق داشتن فرزند=== | ||
قرآن از علاقه انسان به داشتن فرزندف سخن گفته و وجود فرزند را نعمت و مدد الهی و | [[قرآن]] از علاقه انسان به داشتن فرزندف سخن گفته و وجود فرزند را نعمت و مدد الهی و مایۀ چشم‌روشنی والدین معرفی کرده است.<ref>سوره نحل، آیه ۷۲؛ سوره اسراء، آیه ۶؛ سوره شعراء، آیه ۱۳۲ـ۱۳۳؛ سوره نوح، آیه ۱۲.</ref> قرآن، آشکارا والدین را به شکرگزاری در برابر نعمت فرزند و پرهیز از شرک امر کرده است<ref>سوره اعراف، آیه 189-190.</ref> و هشدار می‌دهد که فرزندان را زینتِ زندگی دنیا بدانند؛<ref>سوره کهف، آیه 46.</ref> زیرا فرزند، گاهی مایۀ آزمایش و فریب [[پدر]] و [[مادر]] خویش می‌شود و گاهی با والدین دشمنی می‌ورزد که در این صورت، داشتن چنین فرزندی، سودی در برابر عذاب الهی نخواهد داشت.<ref>سوره انفال، آیه ۲۸؛ سوره تغابن، آیه ۱۵.</ref> | ||
==حقوق فرزند در روایات== | ==حقوق فرزند در روایات== | ||
===شناخت جایگاه فرزند=== | ===شناخت جایگاه فرزند=== | ||
فرزند در روایات اسلامی، صاحبن حق شمرده شده و پدر و مادر در مقابل آنان دارای مسئولیت معرفی شده‌اند. اهل‌بیت در احادیث خود، فرزند را برکت خانه، گلی از گل‌های بهشت و دلیلی بر خیرخواهی خداوند برای بندگان دانسته‌اند که در دنیا دعای او در حق والدین مستجاب می‌شود و در آخرت شفاعت‌اش در حق ایشان پذیرفته خواهد شد. | فرزند در روایات اسلامی، صاحبن حق شمرده شده و [[پدر]] و [[مادر]] در مقابل آنان دارای مسئولیت معرفی شده‌اند.<ref>بخارى، صحیح بخاری، 1401ق، ج ۶، ص۱۵۲؛ ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۲۲.</ref> اهل‌بیت در احادیث خود، فرزند را برکت خانه، گلی از گل‌های بهشت و دلیلی بر خیرخواهی خداوند برای بندگان دانسته‌اند<ref>کلینى، ج ۶، ص ۲؛ ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج۳، ص۴۸۱؛ سیوطى، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، 1401ق، ج ۱، ص۴۸۹.</ref> که در دنیا دعای او در حق والدین مستجاب می‌شود و در آخرت شفاعت‌اش در حق ایشان پذیرفته خواهد شد.<ref>قطب راوندى، کتاب سلوة الحزین، 1407ق، ص۲۸۵؛ ابن‌ابی‌جمهور، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، 1403ق، ج۱، ص۲۷۰.</ref> | ||
===حقوق قبل از تولد=== | ===حقوق قبل از تولد=== | ||
بر اساس روایات اولین حق فرزند که باید قبل از تولد توسط پدر رعایت شود، انتخاب زنی است که برای مادر شدن شایسته باشد؛ زیرا بسیاری از ویژگی‌های اخلاقی او به فرزند منتقل می‌شود و تغییر آن ویژگی‌ها در مراحل تربیت فرزند بسیار سخت است. سفارش‌های آموزه‌های اسلام دربارة زمان، مکان و کیفیت انعقاد نطفه در رحم مادر از دیگر حقوق فرزند، قبل از تولد است. همچنین حرمت سقط جنین، تأخیر در اجرای حدود شرعیِ زن باردار به‌منظور حفظ سلامتی جنین، توجه به تغذیه سالم و حلال، پرهیز زنان باردار از گناه و توجه به حقوق مالی جنین، از حقوق فرزند قبل از تولد است. | بر اساس روایات اولین حق فرزند که باید قبل از تولد توسط [[پدر]] رعایت شود، انتخاب زنی است که برای مادر شدن شایسته باشد؛<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج۷۵، ص۲۳۶.</ref> زیرا بسیاری از ویژگی‌های اخلاقی او به فرزند منتقل می‌شود و تغییر آن ویژگی‌ها در مراحل تربیت فرزند بسیار سخت است.<ref>ابنماجه، سنن، ج۱، ص۶۳۳؛ کلینى، ج۵، ص۳۵۴؛ طبرسى، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص۱۹۷؛ سیوطى، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، 1401ق، ج۱، ص۵۰۳-۵۰۵.</ref> سفارش‌های آموزه‌های [[اسلام]] دربارة زمان، مکان و کیفیت انعقاد نطفه در رحم [[مادر]] از دیگر حقوق فرزند، قبل از تولد است.<ref>طبرسى، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص۲۰۹ـ۲۱۲.</ref> همچنین حرمت سقط جنین، تأخیر در اجرای حدود شرعیِ زن باردار به‌منظور حفظ سلامتی جنین، توجه به تغذیه سالم و حلال، پرهیز زنان باردار از گناه و توجه به حقوق مالی جنین، از حقوق فرزند قبل از تولد است. | ||
===حقوق و آداب تولد=== | ===حقوق و آداب تولد=== | ||
نوزاد انسان، دارای حقوقی است که برخی از آنها به شکل آداب و سنت‌های اسلامی بیان شده است. در روایات، شیر مادر بهترین غذا برای نوزاد دانسته شده و به سبب انتقال صفات مادر از طریق شیردهی به نوزاد، حتی برسی ويژگی‌های دایه نیز مورد تأکید روایات بوده است. کام‌‌برداری نوزاد (تحنیک) با خرما، آب باران یا آب فرات به همراه تربت امام | نوزاد انسان، دارای حقوقی است که برخی از آنها به شکل آداب و سنت‌های اسلامی بیان شده است. در روایات، شیر [[مادر]] بهترین غذا برای نوزاد دانسته شده<ref>ابن‌بابویه، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۴.</ref> و به سبب انتقال صفات مادر از طریق شیردهی به نوزاد، حتی برسی ويژگی‌های دایه نیز مورد تأکید روایات بوده است.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۴.</ref> کام‌‌برداری نوزاد (تحنیک) با خرما، آب باران یا آب فرات به همراه تربت [[امام حسین]]، اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ نوزاد،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۲۴.</ref> قربانی کردن حیوان ([[عقیقه]]) برای نوزاد و اطعام دیگران از گوشت آن، تراشیدن موی سر نوزاد و [[صدقه]] دادن به‌اندازه وزن موی او، انتخاب نام نیک در روز هفتم<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۲۸ و ۴۸.</ref> و ختنه کردن پسران در هفت روز اول تولد<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۳۴.</ref> که امری فطری و سنتی الهی دانسته شده،<ref>بخاری، صحیح البخاری، 1401ق، ج7، ص56. </ref> مجموعه‌ای از آداب تولد نوزاد است که می‌تواند در زمره حقوق او قرار بگیرد. | ||
===حفظ نسب فرزند=== | ===حفظ نسب فرزند=== | ||
از حقوق فرزند مشخص بودن نسب او است، به همین دلیل در روایات حکمت حرام بودن چند شوهری برای زنان، واجب بودن رعایت عده زنان بعد از طلاق و حرمت زنا، مشخص بودن و حفظ نسب فرزندان دانسته شده است. | از حقوق فرزند مشخص بودن نسب او است، به همین دلیل در روایات حکمت حرام بودن چند شوهری برای زنان،<ref>ابن‌بابویه، عیون اخبارالرضا(ع)، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۵.</ref> واجب بودن رعایت عده زنان بعد از طلاق<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۶، ۲۲۸ و ۲۳۴؛ سوره طلاق، آیه ۱ و ۴.</ref> و حرمت زنا،<ref>سوره اسراء، آیه ۳۲؛ سوره فرقان، آیه ۶۸.</ref> مشخص بودن و حفظ نسب فرزندان دانسته شده است.<ref>کلینى، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۱۱۳؛ ابن‌بابویه، مَن لایحضُرُه الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۶۵.</ref> | ||
===پرهیز از سخت‌گیری و آسیب به فرزند=== | ===پرهیز از سخت‌گیری و آسیب به فرزند=== | ||
در روایات، علاوه بر اینکه والدین از رساندن هرگونه آسیب به فرزندان نهی شده‌اند، از آرزوی مرگ برای فرزندان نیز نهی شده‌اند. پیامبر اکرم از درشتی و سخت‌گیری به فرزند که موجب ارتکاب گناه، قطع رحم، عاق والدین و خروج از رحمت و غفران الهی شود، نهی کرده است. | در روایات، علاوه بر اینکه والدین از رساندن هرگونه آسیب به فرزندان نهی شده‌اند،<ref>ابنماجه، سنن ابنماجه، 1954ق، ج۲، ص۸۹۰..</ref> از آرزوی مرگ برای فرزندان نیز نهی شده‌اند.<ref>کلینى، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۵.</ref> [[پیامبر اکرم]] از درشتی و سخت‌گیری به فرزند که موجب ارتکاب گناه، قطع رحم،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص ۴۸ـ۵۰.</ref> عاق والدین و خروج از رحمت و غفران الهی<ref>فتال نیشابورى، روضه الواعظین، 1368ش، ج۲، ص۳۶۸.</ref> شود، نهی کرده است. | ||
===مهربانی به فرزند | ===مهربانی به فرزند=== | ||
دوست داشتن فرزندان، مهربانی و اکرام آنها از توصیه‌های پیشوایان مذهب شیعه به والدین است. در این آموزه‌ها، نیکی به فرزندان همتای نیکی به والدین دانسته شده | دوست داشتن فرزندان، مهربانی و اکرام آنها از توصیه‌های پیشوایان مذهب [[شیعه]] به والدین است.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۹.</ref> در این آموزه‌ها، نیکی به فرزندان همتای نیکی به والدین دانسته شده <ref>الفقه المنسوب للامام الرضا، 1406ق، ص۳۳۶.</ref> که رعایت نکردن آن موجب خروج از سیره و سنت پیامبر<ref>ترمذى، سنن الترمذی، 1403ق، ج۳، ص۲۱۶.</ref> و رعایت آن موجب رحمت الهی و شایستگی ورود به بهشت است.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۶ و ۴۹ـ۵۰.</ref> خوش‌رفتاری با کودکان حتی در نماز،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۸.</ref> بوسیدن و بوییدن فرزندان و نوادگان،<ref>بخارى، صحیح بخاری، 1401ق، ، ج۷، ص۷۴ـ۷۵.</ref> نشاندن بر زانو و دعای خیر<ref>بخارى، صحیح بخاری، 1401ق، ج۷، ص۷۶.</ref> و سلام کردن به آنان،<ref>ابنماجه، سنن ابنماجه، 1954ق، ج۲، ص۱۲۲۰.</ref> از سیره [[پیامبر خدا]] و امامان [[شیعه]] بوده است.<ref>عیاشى، کتاب التفسیر، 1380ش، ج۲، ص۱۶۶.</ref> | ||
===عدالت و وفای به عهد نسبت به فرزند=== | ===عدالت و وفای به عهد نسبت به فرزند=== | ||
یکی از حقوق فرزندان، رعایت عدالت است؛ پیامبر خدا به پدری که در بوسیدن فرزندان‌اش بی‌عدالتی می‌کرد، اعتراض کرد. وفای به عهد نیز بر والدین، لازم شمرده شده است. | یکی از حقوق فرزندان، رعایت [[عدالت]] است؛<ref>بخارى، صحیح بخاری، 1401ق، ج۳، ص۱۳۴</ref> [[پیامبر خدا]] به پدری که در بوسیدن فرزندان‌اش بی‌عدالتی می‌کرد، اعتراض کرد.<ref>ابن‌بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴، ج۳، ص۴۸۳. </ref> وفای به عهد نیز بر والدین، لازم شمرده شده است.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج ۶، ص۴۹.</ref> | ||
===تربیت صحیح و ازدواج=== | ===تربیت صحیح و ازدواج=== | ||
وظیفة تربیت فرزند بهترین هدیه پدر به فرزند است و فرزند صالح، رزقی از جانب خداوند و میراثی است که پس از درگذشت مؤمن برای خداوند می‌ماند تا او را عبادت کند. فرزند پس از رسیدن به | وظیفة تربیت فرزند<ref>ابنماجه، سنن ابنماجه، 1954ق، ج۲، ص۱۲۱۱؛ ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۲۲.</ref> بهترین هدیه [[پدر]] به فرزند است<ref>ترمذی، سنن ترمذی، ج۳، ص۲۲۷.</ref> و فرزند صالح، رزقی از جانب خداوند<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۲.</ref> و میراثی است که پس از درگذشت مؤمن برای خداوند می‌ماند تا او را عبادت کند.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴.</ref> فرزند پس از رسیدن به [[بلوغ]]، دارای حق [[ازدواج]] می‌شود که در روایات بر عهده پدر دانسته شده است.<ref>فتال نیشابورى، روضه الواعظین، 1366ش، ج۲، ص۳۶۹.</ref> | ||
===آموزش امور دینی و مهارت‌های اجتماعی=== | ===آموزش امور دینی و مهارت‌های اجتماعی=== | ||
در آموزه‌های دینی، دستورهای عملی برای تربیت و آموزش فرزندان آمده است که رویکرد مهارتی و دینی دارد، از جمله: همراهی و کمک به فرزندان در کارهای نیک، کمک و راهنمایی آنان برای شناخت خدا و اطاعت از دستورات الهی، تشویق و واداشتن به نماز از هفت‌سالگی، آموزش تیراندازی و شنا، آموزش معارف دینی و قرآنی برای صیانت از اعتقادات آنان و آموزش نوشتن و خواندن. | در آموزه‌های دینی، دستورهای عملی برای تربیت و آموزش فرزندان آمده است که رویکرد مهارتی و دینی دارد، از جمله: همراهی و کمک به فرزندان در کارهای نیک،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۵۰.</ref> کمک و راهنمایی آنان برای شناخت خدا و اطاعت از دستورات الهی،<ref>ابن‌بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴، ج۳، ص۴۸۳.</ref> تشویق و واداشتن به نماز از هفت‌سالگی،<ref>ابوداوود، سنن ابی‌داود، 1401ق، ج۱، ص۱۱۹. </ref> آموزش تیراندازی و شنا،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۷.</ref> آموزش معارف دینی و قرآنی برای صیانت از اعتقادات آنان<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۹.</ref> و آموزش نوشتن و خواندن.<ref>فتال نیشابورى، روضه الواعظین، 1366ش، ج۲، ص۳۶۹.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
[[رده: ویکی‌زندگی]] | [[رده: ویکی‌زندگی]] | ||
[[رده: آموزه‌های دینی]] | |||