صندوق قرض الحسنۀ خانوادگی

صندوق قرض الحسنۀ خانوادگی؛ نهاد مالی خُرد و برگرفته از آموزه‌های اسلامی برای قرض دادن.

صندوق‌ قرض‌الحسنه خانوادگی، نهاد مالی کوچکی است که امکان دریافت پول با شرایط آسان را فراهم می‌سازد. این صندوق در سال‌های اخیر رواج قابل توجهی پیدا کرده ‌است. صندوق‌ قرض الحسنه خانوادگی با مشارکت گروهی از دوستان و آشنایان شکل گرفته و اعضای صندوق به‌صورت منظم، اقساط را پرداخت می‌کنند. مبالغ جمع شده با سازوکار قرعه‌کشی به یکی از اعضا تعلق می‌گیرد.

مفهوم‌شناسی

قرض، در لغت به معنای بریدن و در اصطلاح به مالی گفته می‌شود که شخص از اموال خود جدا کرده و به شرط باز گرداندن به دیگری می‌دهد. حَسَن نیز به معنای زیبا و نیکو است. قرض‌حسن، قرضی است که از مال حلال بوده و آن را با منت گذاردن و اذیت، ضایع نکنند.

اهداف صندوق

صندوق‌های قرض‌الحسنۀ خانوادگی، معمولا برای رفع نیاز فوری و یا پس‌انداز بلند مدت اعضا تشکیل می‌شود.

سازوکار اجرایی صندوق

معمولاً فرد مؤسس، مسئولیت ادارۀ صندوق را به عهده می‌گیرد. مدیر صندوق باید فردی اجتماعی و مورد اعتماد باشد تا از راه ارتباط با دوستان و آشنایان، آن‌ها را با مزیت‌های قرض‌الحسنۀ خانوادگی آشنا کند و به عضویت صندوق در آورد. در زمانی مشخص که مورد پذیرش اعضای صندوق هست، قرعه کشی صورت گرفته و مبلغ جمع شدۀ صندوق به فردی که اسمش از قرعه‌کشی درآمده، داده می‌شود. اعضا با پیگیری مدیر مطابق با شرایط صندوق باید اقساط را در دوره‌های مشخصی پرداخت کنند.

پیشینه

پیشینۀ تأسیس صندوق قرض‌الحسنه در ایران، به سال ۱۳۴۸ش برمی‌گردد که آیت‌الله «میرزا علی فلسفی»، امام ‌جماعت مسجد لُرزاده در تهران، با کمک تعدادی از نمازگزاران و بازاریان نیکوکار، صندوقی را بنیان نهاد. اما پیشینۀ صندوق‌های قرض‌الحسنۀ خانگی با توجه به استفتائاتی که از مراجع شده است، به بعد از انقلاب اسلامی باز می‌گردد.

قوانین صندوق قرض‌الحسنه

صندوق‌های قرض‌الحسنۀ خانوادگی بر پايۀ اعتماد استوار است، اما برای جلوگیری از مشکلات یا نگرانی‌های احتمالی، معمولاً باید در ابتدای تشکیل صندوق، قوانینی تنظیم ‌می‌شود و توافقاتی میان اعضای صندوق صورت می‌گیرد تا مرجع حل اختلافات احتمالی در آینده باشد. قوانین شامل: نام صندوق هدف از تشکیل آن نام مدیر صندوق، ضوابط زمانی و نحوۀ پرداخت اقساط چگونگی انتخاب برنده شرایط عضوگیری مبلغ پرداختی هر یک از اعضا در هفته یا ماه تعداد سهم موجود شرایط قرعه‌کشی نحوۀ انتخاب اعضای هیئت‌مدیره حق‌الزحمۀ مدیریت وظایفی که هر یک از اعضای هیئت‌مدیره بر عهده دارند و سایر نکات مورد توافق اعضا است.

مزایا

دربارۀ مزیت‌های صندوق خانوادگی، به موارد زیر توجه شده است:

• شناخت و اعتماد اعضا نسبت به یکدیگر؛
• عدم لزوم پرداخت جریمۀ دیرکرد قسط وام‌ها؛
• عدم نیاز به ضامن، سپرده و دیگر مدارک؛
• سرعت و سهولت دریافت وام؛
• نوعی پس‌انداز اجباری؛
• دسترسی به وام در وضعیت اضطراری؛
• دوری از کاغذ بازی‌های بانکی؛
• عدم شرط سنی در وام‌گیرندگان؛
• افزایش روحیۀ همکاری بین اعضا؛
• تبدیل پس‌اندازهای خرد به سرمایه.

آثار معنوی قرض‌الحسنه

صندوق‌های قرض‌الحسنۀ خانوادگی، با تکیه بر آموزه‌های قرآنی، آثار زیر را به دنبال دارد:

• پاداش مضاعف و پر ارزش؛
• آمرزش و تشکر خداوند؛
• راه‌ رسیدن به درجات بالاى معنوى؛
• سبب آمرزش گناهان.

چالش‌ها

با وجود محاسن زیادی که صندوق‌های قرض‌الحسنۀ خانوادگی دارند اما گاهی برخی از ایرادات در آن دیده می‌شود، مانند:

• عدم پرداخت به موقع اقساط
• دیر پرداخت کردن وام و ابهام در قرعه‌کشی.

کارکردهای فردی و اجتماعی

• جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‌های خرد و پراکنده؛
• کمک به توسعه کارآفرینی و اشتغال خرد؛
• کمک به رشد فرهنگ مشارکت خانوادگی؛
• توسعه مسئولیت‌پذیری اجتماعی؛
• حفظ امنیت سرمایه‌های خرد؛
• کمک به رشد اقتصاد مقاومتی؛
• کمک به تجاری‌سازی مشاغل خرد؛
• کمک به بهبود هویت‌های اجتماعی آسیب‌دیده؛
• رونق یافتن اقتصاد مشارکتی بر پایه آموزه‌های دینی؛
• کمک به حذف ربا و بهره اضافی در نظام اقتصادی؛
• رشد و بالندگی مالکیت خصوصی افراد.

منابع

• قرآن کریم
• «اساسنامۀ صندوق قرض‌الحسنه خانوادگی» وب‌سایت ضامن، تاریخ بازدید 13 آبان 1401ش.
• «جرائم و تقلب‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه دورهمی و خانوادگی» وب‌سایت وامیلو، تاریخ بازدید: 13 آبان 1401ش.
• «چگونه صندوق قرض‌الحسنه خانوادگی تشکیل دهیم؟»، وب‌سایت ضامن، تاریخ بازدید: 13 آبان 1401ش.
• «حکم صندوق‌های خانوادگی»، وب‌سایت هدانا، تاریخ بازدید: 1 5آذر 1401ش.
• خادمی، فریده، «تحلیل مردم‌شناختی صندوق‌های قرض‌الحسنه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1393ش.
• راغب اصفهانی، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، قم، دفتر نشر الكتاب، 1404ق.
• «روش تشکیل صندوق قرض‌الحسنه خانوادگی»، وب‌سایت دکتر تفتیان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1401ش.
• «صندوق قرض‌الحسنه چیست و چه تفاوتی با بانک‌ها دارد؟»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 28 آبان 1401ش.
• «صندوق قرض‌الحسنه خانگی و 6 مورد از مزایا و معایب آن»، وب‌سایت همیان، تاریخ بازدید: 13 آبان 1401ش.
• «صندوق قرض‌‌الحسنۀ خانوادگی چیست و چگونه اداره می‌شود؟»، وب‌سایت ضامن، تاریخ بازدید 27 آبان 1401ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البيان في تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1415ق.
• «مروری بر فواید عضویت در صندوق‌های خانوادگی/ بی‌قانونی، بزرگ‌ترین آفت صندوق‌های قرض‌الحسنه»، وب‌سایت پارس، تاریخ بازدید 15 آذر 1401ش.
• «مزایای استفاده از صندوق‌ قرض‌الحسنۀ خانوادگی چیست؟»، وب‌سایت ضامن، تاریخ بازدید: 13 آبان 1401ش.
• مظلوم، مهشید، «اولین صندوق قرض‌الحسنه ایران را چه کسی تاسیس کرد؟»، وب‌سایت راه‌پرداخت:رسانه فناوری‌های مالی ایران، تاریخ انتشار: 25 تیر 1392ش.