تخار

تَخار، ولایتی سرسبز در شمال افغانستان.

تَخار ولایتی در شمال افغانستان و دارای زمین‌های فراوان زراعی، معادن غنی و سابقهٔ درخشان تاریخی است.

تاریخچه

در دوران اسکندر مقدونى، تخار از شهرهای افسانه‌ای قلمداد می‌شد. استرابو و بطلیموس جغرافی‌دانان یونانی، در آثار خود، از اسکندریۀ آمودریا یا اسکندریۀ اوکسیانا خبر داده‌‌اند که تخار امروزی در افغانستان است.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این ولایت که شامل اقوام پَشتون‌، ترک‌، تاجیک‌، هَزاره‌، ازبیک‌، گُجراتی‌، قزاق ‌و بلوچ‌ هستند، در حدود ۱۰۹۳۰۹۲ نفر اعلام شده است. زبان ‌فارسی ‌دری‌، پشتو، ازبیکی ‌و ترکی، زبان‌های رایج در ولایت تخار هستند. ساکنان تخار، مسلمان‌ و غالباً سنی‌مذهب هستند.

موقعیت جغرافیایی

ولایت تخار در چهارصد کیلومتری کابل موقعیت دارد. این ولایت از شرق با ولایت بدخشان، از غرب با ولایت قُندوز، از جنوب با ولایت بَغلان، از جنوب شرق با ولایت پَروان و از شمال با کشور تاجیکستان دارای مرز مشترک است.

آب‌وهوا

ولایت تخار، دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است.

اقتصاد

تجارت و صنعت

در ولایت تخار تولیدات صنعتی وجود نداشته و اکثریت مردم به تولید صنايع دستى و کشاورزی اشتغال دارند.

صنایع محلی

چَموس‌دوزی از پوست حیوانات، پشمينه‌بافى، موره‌دوزی و خامک‌دوزی از جملة صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌رود. مردم این ولایت با استفاده از پشم، بالاپوش، واسکت (جلیقه) و کلاه می‌بافند و محصولات خود‌ را به بازارهای داخلی به فروش می‌رسانند.

کشاورزی

تخار با داشتن ١٣٠ هزار هکتار زمین آبی و سیصد هزار هکتار زمین للمی (دیمی)، برای کشاورزی مناسب بوده و محصولات مهم زراعتی این ولایت، گندم، برنج، جو، جواری، نخود، کنجد، زعفران، سویابین زغر، کچالو، پیاز، گلپی، کرم، بادرنگ (خیار)، بادنجان رومی، کدو، لوبیا، خربزه، تربُز (هندوانه) و سبزیجات و میوه‌هایی مانند سیب، ناک (گلابی)، توت، زردالو، آلو، آلوچه و شفتالو (هلو) از مهم‌ترین محصولات زراعتی این ولایت هستند.

معادن

بر اساس ‌بررسی وزارت معادن و پطرولیم افغانستان، تخار دارای ظواهر معدنی متعدد بوده که طلای پاشان در ساحة سَمتی، نورابه و حصار، انجیر و نمک در تاقچه و چال، کوارتز در فرخار، ازبست در دهنة سلطان و زغال سنگ در فرخار و بازارک از مهم‌ترین معادن این ولایت به شمار می‌روند.

فرهنگ و هنر

ادبیات

در حوزهٔ ادبیات، تخار در قلمرو بلخ باستان قرار دارد. بخشی از شاعران و ادیبان قلمرو بلخ مربوط به جغرافیای تخار بوده و نام آنها در منابع تاریخی به‌عنوان افتخارات ادبی بلخ باستان به ثبت رسیده است. بستر ادبی- فرهنگی دریاچه یکی از مراکز فرهنگی است که در حوزۀ ادبیات در تخار فعالیت داشته و برگزاری برنامه‌های ادبی و انتشار کتاب‌های شعر و داستان از جمله دستاوردهای این نهاد به شمار می‌رود.

موسیقی

موسیقی محلی از سبک‌های دیرینهٔ مردم تخار است. علاقهٔ مردم به آلات موسیقی محلی به‌خصوص دمبوره، غیچک، طبله و رباب، بیشتر بوده که در محافل خوشی (جشن) با دعوت نمودن هنرمندان محلی می‌نوازند.

رسانه

در تخار ۲۳ رسانۀ چاپی، تصویری و صوتی فعالیت دارند که نشریهٔ تصویری طلوع آفتاب، آئینهٔ ناب، خورشید، روزنامهٔ جوان و هفته‌نامهٔ لِمَر از مهم‌ترین رسانه‌های فعال در ولایت تخار هستند.

ورزش و بازی‌های محلی

۲۲ فدراسیون ورزشی در ولایت تخار فعالیت دارند. فوتبال، والیبال، فوتسال، کاراته، تکواندو، کانکفو توآ، فری‌فایت، بوکس و کشتی از جملۀ ورزش‌های پرطرفدار در این ولایت بوده و علاوه بر آن، بزکشی، پهلوانی (کشتی سنتی)، بادبادک بازی، تخم مرغ جنگی و توپ‌دنده از جملهٔ بازی‌های محلی این ولایت به شمار می‌روند.

غذاهای محلی

قابلی‌پلو، شیر برنج، منتو، شورچای، چارمغز چای و کچری قروت از جملهٔ غذاهای محلی افغانستان بوده که در ولایت تخار نیز رایج هستند.

پوشاک

چَپَن ‌از لباس‌های محلی ولایت تخار است. صنعت چپن‌دوزی در تخار سابقۀ طولانی دارد و خانواده‌های زیادی مشغول دوخت این لباس محلی هستند.

نوروز

مردم تخار جشن نوروز را با آمادگی ویژه در دو مراسم جهنده‌بالا برگزار می‌کنند. یکی از این مراسم‌ها به‌ نام جهنده‌بالای تالقان‌جان و دیگری به‌نام جهنده بالای خواجه چنگال یاد می‌شود. مردم این ولایت دَه روز پیش از روز عید، برای تجلیل از نوروز آماد‌گی می‌گیرند. این آماد‌گی‌ها شامل پاک‌کاری شهر، تهیۀ میوۀ هفت‌سین و رنگ‌ کردن درختان و خانه‌ها است. مردم در اولین روز از نوروز به دامنه‌های تپه‌ها ‌رفته و این روز را با دوستان و خانواده‌های خود جشن می‌‌گیرند.

عید فطر

عید فطر از جشن‌هایی است که در سراسر افغانستان رایج بوده و مردم تخار نیز این عید را جشن می‌گیرند. رسم است که مردم در ۲۶ و ۲۷ ماه رمضان به استقبال عید فطر رفته و خانه‌تکانی و پاک‌کاری می‌کنند. در این روزها برای اعضای خانواده لباس‌های نو خریداری کرده و برای پختن غذای عیدانه مواد لازم را تهیه می‌کنند. روز ۲۹ رمضان را عرفه نامیده‌اند و شام آن روز را عید مردگان می‌نامند. در روز عید، همۀ مردم، زن و مرد برای خواندن نماز عید به مسجد رفته و بعد از ادای نماز عید، عید را یکدیگر تبریک می‌گویند.

آموزش و پژوهش

مکاتب

در ولایت تخار ۲۶۳ باب مکتب ابتداییه، ۱۴۲ باب مکتب متوسطه و ۲۴۴ باب لیسه وجود داشته و ۳۹۴۷۷۲ دانش‌آموز که ۵۷ درصد آن‌ را پسران و ۴۳ درصد را دختران تشکیل می‌دهند، به آموزش می‌پردازند.

دانشگاه‌ تخار

دانشگاه تخار در سال ۱۳۷۰ش تأسیس شد. این دانشگاه دارای هفت دانشکده، ۲۹ رشتهٔ علمی، یک مجلهٔ علمی- پژوهشی و کتابخانه است.

دانشگاه‌های خصوصی

مؤسسهٔ تحصیلات عالی خانۀ دانش، تحصیلات عالی پیمان و تحصیلات عالی راه سعادت از دانشگاه‌های خصوصی فعال در ولایت تخار هستند.

مدارس دینی

چهار باب دارالعلوم، دوازده باب مدرسهٔ دینی و چهار باب دارالحفاظ در بخش تعلیمات اسلامی ولایت تخار فعالیت دارند.

تقسیمات کشوری

شهر تالقان از سال ۱۳۴۱ش، مركز ولایت تخار است. نام این شهر از دیرباز در متون تاریخی و جغرافیایی به‌صورت‌های طالقان، طایقان، طایكان، طاركان و تالقان آمده است. در اكثر منابع از دو طالقان‌ به‌نام‌‌های طالقان تخارستان و طالقان جوزجان یاد شده است. تخار دارای شانزده ولسوالی (شهرستان) است که ولسوالی‌های اِشکمِش، بَنگی، بهارک، تالقان، چال، چاه‌آب، خواجه بهاءالدین، خواجه غار، دَرقَد، دشتِ قلعه، روستاق، فَرخار، کَل‌أفغان، نمک‌آب، وَرسَج، هزارسَموچ و یَنگی‌قلعه را شامل می‌شود.

گردشگری

تخار داراى مناطق تاريخى زیاد بوده که مى‌توان از آي‌خانم، زيارت خواجه بهاءالدين، زیارت خواجه خضر، زیارت حضرت واقف، زیارت خواجه چنگال، پير فرخار و قلعۀ ذوبين نام برد.

منابع

• «آی‌خانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
• «آشنایی با تاریخچۀ موسیقی افغانستان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «توزیع ۱۸۰ ذخیره‌گاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت زراعت، آ‌بیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش.
• «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش.
• خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
• «رسانه‌ها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش.
• سالنامه احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، تاریخ بارگذاری: ۱۴۰۰ش.
• «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش.
• عابدوف، داداجان، «آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش.
• «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش.
• «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش.
• «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش.
• «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش.
• محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش.
• «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
• «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش.
• «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «ولایت تخار، نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.