محمدکریم خلیلی

محمدکریم خلیلی؛ سیاست‌مدار و رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان. محمدکریم خلیلی، با سابقۀ جهاد علیه دولت کمونیستی کابل و نیروهای متجاوز شوروی و ایستادگی در برابر طالبان، از چهره‌های شناخته‌شدۀ افغانستان محسوب می‌شود. وی مسئولیت‌های مهمی همچون دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان، معاونت ریاست‌جمهوری اسلامی افغانستان و ریاست شورای عالی صلح را بر عهده داشته است.

زندگی‌نامه

محمدکريم در ۱۳۲۹ش در قریۀ برغستان قُلِ‌خویش از حصۀ اول بهسود در ولایت میدان وردک، در خانواده هزارۀ شیعه‌مذهب به‌دنیا آمد. وی دوران آموزش ابتدایی را به‌ روش سنتی در زادگاه خود سپری کرد، سپس رهسپار کابل شد و دروس علوم دینی و معارف اسلامی را در مدارس حوزوی کابل فرا گرفت.وی متأهل و دارای هفت فرزند است.

خاستگاه فکری

دورۀ تحصيلات محمدکریم خلیلی در کابل با اوج‌ مبارزات جریان‌های سياسي و فکري مصادف بود. در آن دوره، مدارس دینی شیعه اغلب زیر نظر عالمانِ تحصیل‌کرده در نجف اداره می‌شد که حضور فعالی در عرصۀ اجتماعی و سیاسی داشتند. جریان‌های فکری اهل‌سنت بیشتر تحت تأثیر اخوانالمسلمین قرار داشتند و گروه‌های شیعی متأثر از جریان‌های مذهبی نجف و ایران بودند. در این دوره، گروه‌هایی از طلاب افغانستانی در قم و مشهد، سازمان یافتند؛ از جمله سازمان نصر، در تابستان 1358ش در شهر قم اعلام موجودیت کرد که محمدکریم خلیلی نیز به آن پیوست.

فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی

خلیلی در آغاز فعالیت‌های فرهنگی خود، برای بالابردن ميزان آگاهی و رشد فکری جامعه می‌کوشید؛ اما در پیِ کودتاي 7 ثور 1357ش که کودتاگران از حمایت روسها (شوروی) برخوردار بودند، خلیلی به مبارزۀ سیاسی روی آورد. کمونيست‌ها اغلب مراکز علمی، فرهنگی و دینی را تعطیل کرده بودند و نیروهای اسلام‌گرا از جمله محمدکریم خلیلی، از سوی دولت کمونیستی تحت تعقیب قرار داشتند. وی از کابل خارج شد و با عدهای از همکاران خود در ولسوالي‌هاي ميدان و پروان با برافراشتن پرچم «سازمان نصر افغانستان» فعالیت نظامی را آغاز کرد.او با همراهی مردم، مناطق بهسود، ترکمن و لولنج را از سلطۀ کمونيست‌ها آزاد کرد و فعالیت نظامی خود را به دیگر ولایت‌ها گسترش داد.

مسئولیت‌ها

1.نمایندۀ حزب سازمان نصر در تهران

محمدکریم خلیلی چند سال در تهران ریاست دفتر حزب «سازمان نصر افغانستان» را برعهده داشت و از سوی این حزب در اغلب نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی و بین‌الافغانی شرکت می‌کرد. تجربیات این دوره، وی را به دیپلمات‌ برتر حزب «سازمان نصر» تبدیل کرد.

2.سخن‌گوی شورای ائتلاف اسلامی افغانستان

گروه‌هاي سياسي شیعی افغانستان در ۱۳۶۶ش فعالیت خود را با نام «شوراي ائتلاف اسلامي افغانستان»، انسجام بیشتری بخشیدند. محمدکریم خليلي به‌عنوان سخنگوي این شورا، انتخاب شد. در این دوره، مذاکرات ژنو دربارۀ مسائل سياسي افغانستان در ‌مرحلۀ حساس قرار داشت و نیز روابط و گفت‌وگو بين گروه‌هاي هفتگانۀ مجاهدين در پیشاور و گروه‌هاي هشتگانۀ مجاهدين در قالب شوراي ائتلاف در ايران حایز اهمیت بود. خليلي در اين مقطع، سفرهای متعدد به‌ پيشاور، اسلام‌آباد، تهران و مقر سازمان ملل متحد در نیویورک داشت تا مواضع مجاهدين را هماهنگ کند و دیدگاه‌های کشورهاي همسايه را دربارۀ افغانستان، همسان سازد.

3.وزیر مالیۀ دولت انتقالی مجاهدین

با آغاز فعالیت دولت انتقالی مجاهدین در کابل، محمدکریم خلیلی به‌عنوان وزیر امورمالیۀ (وزیر اقتصاد) دولت برهان الدین ربانی معرفی شد، اما جنگ‌های تحمیلی، مجال کار و فعالیت را در سِمت وزیر امور مالیه به او نداد.

4.دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان

پس از شهادت عبدالعلی مزاری رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان، محمدکریم خلیلی به‌عنوان دبیرکل حزب وحدت اسلامی، انتخاب شد و تاکنون ریاست این حزب را بر عهده دارد. او در این جایگاه به ‌ساماندهی نیروهای نظامی حزب وحدت پرداخت و با استقرار حزب وحدت در شهر باميان، خلیلی رهبري مقاومت در برابر طالبان را از این پایگاه انجام می‌داد و به‌تدریج محورهای مقاومت در برابر طالبان را به مناطق دیگر افغانستان، گسترش داد.

5. معاون رئیس‌جمهور

محمدکریم خلیلی در هر دو دورۀ ریاست‌جمهوری حامد کرزی، به‌عنوان معاون دوم رئیس‌جمهور انتخاب شد.

6. ریاست شورای عالی صلح

محمد‌کریم خلیلی در دورۀ ریاست‌جمهوری محمداشرف غنی در خرداد 1396ش به‌‌عنوان رئیس شورای عالی صلح افغانستان انتخاب شد.

فعالیت‌های عمومی (دورۀ بامیان 1374-1377ش)

محمدکريم خليلي علاوه‌بر فعالیت در عرصه‌های سیاسی و نظامی، به کارهای عام‌المنفعه و بازسازی زیرساخت‌های شهر بامیان و دیگر مناطق هزارجات توجهی خاص داشت، از جمله: 1. بازسازي و توسعۀ ميدان هوايي باميان؛ 2. تأسیس کتابخانه شهید مزاری؛ 3. تأسیس دانشگاه باميان؛ 4. فعال‌کردن حوزۀ علمیه رهبر شهید در مرکز ولایت بامیان؛ 5. تأسیس مسجد جامع رهبر شهید در مرکز ولایت بامیان؛ 6. فعال‌کردن بعضی مکاتب در هزارجات؛ 7. راه اندازی نشریۀ «ماهنامه خبری» که اخبار شهر بامیان را منعکس می‌کرد.

تأسیس شبکۀ تلویزیونی نگاه

محمدکریم خلیلی در 1386ش شبکه تلویزیونی «نگاه» را تأسیس کرد. این شبکۀ تلویزیونی با برنامه‌های متنوع به‌صورت شبانه‌روز در همۀ ولایت‌های افغانستان و از طریق ماهواره در دیگر کشورها قابل دریافت است.

مهاجرت به کشور ترکیه

محمدکریم خلیلی با تعدادی از شخصیت‌های سیاسی افغانستان برای نشستی به کشور پاکستان سفر کرده بود که در 24 اسد (مرداد)1400ش، محمداشرف غنی رئیس‌جمهور، افغانستان را ترک کرد و طالبان وارد کابل شدند. بنابراین بازگشت خلیلی به افغانستان غیرممکن بود و کشور پاکستان را به مقصد ترکیه ترک کرد.

دیدگاه خلیلی دربارۀ نسل‌کشی هزاره‌ها

محمدکریم خلیلی با توجه به حملات تروریستی در شهر کابل که بیشتر متوجه جامعۀ هزاره بوده، معتقد است که مردم هزاره‌ها به‌طور هدف‌مند با جنایات ضد بشری و نسل‌کُشی روبه‌رو هستند. وی باور دارد که دولت‌های حامد کرزی و محمد اشرف‌غنی در چند سال اخیر که هزاره‌ها ده‌ها بار مورد حملۀ تروریستی قرار گرفتند، برای شناسایی عاملان آنها کوچکترین تحقیق و بررسی قضایی انجام ندادند و اقدامی برای جبران خسارت قربانیان نکردند. همچنین کریم خلیلی بی‌توجهی و ضعف جامعۀ جهانی و سکوت نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر را نکوهش کرده، معقتد است که آنها به وظایف خود نسبت به وضعیت رقّت‌بار هزاره‌ها درست عمل نکرده‌اند و می‌باید اقدامات لازم را جهت جلوگیری از نسل‌کشی هزاره‌ها روی دست گیرند. وی به سران طالبان هشدار داده است که اگر به خواسته‌های مشروع مردم افغانستان بی‌توجه باشند، او از هر راهی برای تأمین حق تعیین سرنوشت مردم افغانستان استفاده خواهد کرد. وی امیدوار است که ملت افغانستان با سربلندی از این پیچ تاریخی، عبور کنند.

نگاه انتقادی خلیلی به رفتار طالبان با غیرنظامیان

محمد‌کریم خلیلی بازداشت، شکنجه و قتل غیرنظامیان در مناطق مختلف افغانستان به دست طالبان را محکوم کرده این رفتار ظالمان را موجب بدنامی و انزوای بیشتر گروه طالبان و وخیم‌تر شدن اوضاغ افغانستان دانسته است. به باور کریم خلیلی سیاست جنگ و ارعاب، سیاستی ناکام است که جز افزایش بحران و سوق‌دادن افغانستان به‌جنگ‌های خانمان‌سوز قومی و فرقه‌ای، نتیجه‌ای ندارد.

دیدگاه خلیلی دربارۀ حکومت طالبان

به نظر محمدکریم خلیلی حکومت طالبان حکومتی بیدادگر، تک‌رو، تک‌قومی و غیرشمول‌گرا است و یگانه راه‌حل بحران افغانستان، گفت‌وگوهای جامع برای ایجاد یک نظام اسلامی و مردم‌سالار است که همه شهروندان افغانستان را پوشش دهد. حکومت طالبان فراگیر نبوده و مورد پذیرش نیروهای سیاسی و گروه‌های قومی نیست. با قدرت‌یابی این گروه، علاوه ‌بر مسئلۀ زنان، امکان اعمال تبعیض سازمان‌یافته علیه تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبیک‌ها و دیگر اقلیت‌های قومی و مذهبی، نگرانی جدی میلیون‌ها‌ شهروند افغانستان و جامعۀ جهانی را در پی داشته است.

پانویس

1. جمعی از نویسندگان، شهید بصیر مالستانی، 1399ش، ص 329-330.
2. ↑ «زندگی‌نامۀ معاون دوم رئیس جمهور»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
3. ↑ شفایی، جریان‌شناسی تاریخ افغانستان معاصر، 1393ش، ص270-342.
4. ↑ سروری، «مختصری از زندگینامه محمدکریم خلیلی»، وبلاگ علی‌حسن سروری.
5. ↑ «کریم خلیلی؛ نقش و کارنامه»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
6. ↑ اندیشمند، سال‌های تجاوز و مقاومت، 1387ش، ص134.
7. ↑ جمعی از نویسندگان، شهید بصیر مالستانی، 1399ش، ص 329.
8. ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان (تاریخ، فرهنگ و سیاست)، 1386ش، ص259-261؛ خلیلی، فصلی از تاریخ هزاره‌ها در افغانستان، 1402ش، ص 53.
9. ↑ اندیشمند، سال‌های تجاوز و مقاومت، 1387ش، ص 36.
10. ↑ خلیلی، فصلی از تاریخ هزاره‌ها در افغانستان، 1402ش، ص 77.
11. ↑ «کریم خلیلی چهارمین رییس شورای عالی صلح شد»، وب‌سایت روزنامه صبح افغانستان.
12. ↑ خلیلی، فصلی از تاریخ هزاره‌ها در افغانستان، 1402ش، ص 84.
13. ↑ خلیلی، فصلی از تاریخ هزاره‌ها در افغانستان، 1402ش، ص 83.
14. ↑ «شبکه‌های تلویزیونی افغانستان»، وب‌سایت انجمن فرهنگی تبلور اندیشه.
15. ↑ «واکنش خلیلی به کابینه طالبان: عمر حکومت فاقد قاعده وسیع بسیار کوتاه است»، وب‌سایت شفقنا.
16. ↑ «اولین هشدار خلیلی پس از تسلط طالبان بر افغانستان؛ سکوت ما دایمی نیست»، خبرگزاری جمهور.
17. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان: برخورد خشونت‌آمیز طالبان با غیرنظامیان، کشور را دچار جنگ می کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
18. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان: برخورد خشونت‌آمیز طالبان با غیرنظامیان، کشور را دچار جنگ می کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
19. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان: اگر طالبان استبداد را ادامه دهند هزاره‌ها مبارزه مسلحانه را آغاز می‌کنند»، سایت یورو نیوز.

منابع

• اندیشمند، محمداکرم، سال‌های تجاوز و مقاومت، قم، مؤسسۀ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387ش.
• «اوّلین هشدار خلیلی پس از تسلط طالبان بر افغانستان؛ سکوت ما دائمی نیست»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 13 ثور 1401ش.
• جمعی از نویسندگان، شهید بصیر مالستانی (عالمی نواندیش و مبارز)، قم، فراز، 1399ش.
• «حزب وحدت اسلامی افغانستان: اگر طالبان استبداد را ادامه دهند هزاره‌ها مبارزۀ مسلحانه را آغاز می‌کنند»، وب‌سایت یورو نیوز، تاریخ درج مطلب: 22 سپتامبر 2021م.
• «حزب وحدت اسلامی افغانستان: برخورد خشونت‌آمیز طالبان با غیرنظامیان، کشور را دچار جنگ می‌کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23 اردیبهشت 1401ش.
• خلیلی، محرم‌علی، فصلی از تاریخ هزاره‌ها در افغانستان، اصفهان، آیینۀ هستی، چاپ دوم، 1402ش.
• «زندگی‌نامۀ معاون دوم رئیس جمهور»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ انتشار: 29 آذر 1388ش.
• «شبکه‌های تلویزیونی افغانستان»، وب‌سایت انجمن فرهنگی تبلور اندیشه، تاریخ درج مطلب: 30 میزان 1398ش.
• شفایی، امان‌الله، جریان‌شناسی تاریخ افغانستان معاصر، کابل، امیری، 1393ش.
• «کریم خلیلی چهارمین رئیس شورای عالی صلح شد»، وب‌سایت ماندگار (روزنامه صبح افغانستان)، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1396ش.
• «کریم خلیلی؛ نقش و کارنامه»، وب‌سایت جادۀ ابریشم، تاریخ درج مطلب: 23 ثور 1396ش.
• «مختصری از زندگینامۀ محمدکریم خلیلی»، وبلاگ علی‌حسن سروری، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1388ش.
• موسوی، سیدعسکر، هزاره‌های افغانستان (تاریخ، فرهنگ و سیاست)، ترجمۀ اسدالله شفایی، قم، اشک یاس، 1386ش.
• «واکنش خلیلی به کابینه طالبان: عمر حکومت فاقد قاعدۀ وسیع بسیار کوتاه است»، وب‌‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 18 سنبله 1400ش.