←انواع آهای قنات
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
سامانۀ سادۀ قنات‌ها از عناصر مشخصی شامل یک مادرچاه، چندین میله، یک کوره و مظهر (دهانه پایاب پسچال) تشکیل شده است.<ref> [https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | سامانۀ سادۀ قنات‌ها از عناصر مشخصی شامل یک مادرچاه، چندین میله، یک کوره و مظهر (دهانه پایاب پسچال) تشکیل شده است.<ref> [https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | ||
* مادرچاه؛ نخستین چاه از مجموعۀ چاه‌های یک قنات است که به سفره‌های آب زیرزمینی می‌رسد. عمق مادرچاه در نواحی مختلف، متفاوت است و عمیق‌ترین آنها در قنات «قصبه گناباد» با عمق حدود ٣00 متر است.<ref> [https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | *مادرچاه؛ نخستین چاه از مجموعۀ چاه‌های یک قنات است که به سفره‌های آب زیرزمینی می‌رسد. عمق مادرچاه در نواحی مختلف، متفاوت است و عمیق‌ترین آنها در قنات «قصبه گناباد» با عمق حدود ٣00 متر است.<ref> [https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | ||
* میله؛ به چاه‌هایی که در فاصلۀ میان مادرچاه تا مظهر قنات برای هوادهی و تسهیل خاک‌برداری و لای‌روبی کنده می‌شود، میله می‌گویند.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | *میله؛ به چاه‌هایی که در فاصلۀ میان مادرچاه تا مظهر قنات برای هوادهی و تسهیل خاک‌برداری و لای‌روبی کنده می‌شود، میله می‌گویند.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | ||
* کوره؛ آبراهه‌ای زیرزمینی است که از یک سو به مادرچاه و از سوی دیگر به مظهر متصل می‌شود و آب را با شیب کم، هدایت می‌کند.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/article/238927/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA کرم همدانی و دیگران، «قنات»، دایره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | *کوره؛ آبراهه‌ای زیرزمینی است که از یک سو به مادرچاه و از سوی دیگر به مظهر متصل می‌شود و آب را با شیب کم، هدایت می‌کند.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/article/238927/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA کرم همدانی و دیگران، «قنات»، دایره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
* مظهر؛ دهانۀ قنات است که آب، از آن‌جا خارج شده<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> و در سطح زمین، جاری می‌شود.<ref> [http://ensani.ir/file/download/article/20120325160659-1065-62.pdf خرسندی اقایی، عبدالی،«کاریز یا قنات»، ص54.]</ref> | *مظهر؛ دهانۀ قنات است که آب، از آن‌جا خارج شده<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> و در سطح زمین، جاری می‌شود.<ref> [http://ensani.ir/file/download/article/20120325160659-1065-62.pdf خرسندی اقایی، عبدالی،«کاریز یا قنات»، ص54.]</ref> | ||
* طول یک رشته قنات در میزان آبدهی آن موثر است. این شرایط بستگی به شیب زمین و عمق مادرچاه دارد، هرچه سطح آب زیرزمینی پایین‌تر باشد، عمق مادرچاه بیشتر می‌شود؛<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/163658/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA «آشنایی با قنات»، همشهری آنلاین.]</ref> در برخی کاریزها، فاصلۀ مظهر قنات تا مادرچاه، چندین کیلومتر فاصله دارد.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/article/238927/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA کرم همدانی و دیگران، «قنات»، دایره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | *طول یک رشته قنات در میزان آبدهی آن موثر است. این شرایط بستگی به شیب زمین و عمق مادرچاه دارد، هرچه سطح آب زیرزمینی پایین‌تر باشد، عمق مادرچاه بیشتر می‌شود؛<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/163658/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA «آشنایی با قنات»، همشهری آنلاین.]</ref> در برخی کاریزها، فاصلۀ مظهر قنات تا مادرچاه، چندین کیلومتر فاصله دارد.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/article/238927/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA کرم همدانی و دیگران، «قنات»، دایره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==چگونگی احداث قنات== | ==چگونگی احداث قنات== | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
==مزیت‌ها و محدودیت‌های قنات== | ==مزیت‌ها و محدودیت‌های قنات== | ||
===مزایا=== | ===مزایا=== | ||
* استفاده از نیروی ثقل زمین در سیستم استخراج آب از قنات؛ | *استفاده از نیروی ثقل زمین در سیستم استخراج آب از قنات؛ | ||
* به‌صرفه‌بودن احداث قنات در مقابل آب چاه؛<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | *به‌صرفه‌بودن احداث قنات در مقابل آب چاه؛<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | ||
* دائمی‌بودن آب قنات و استفادۀ طولانی مدت از آن؛<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/163658/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA «آشنایی با قنات»، همشهری آنلاین.]</ref> | *دائمی‌بودن آب قنات و استفادۀ طولانی مدت از آن؛<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/163658/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA «آشنایی با قنات»، همشهری آنلاین.]</ref> | ||
* کاهش هدررفت آب بر اثر تبخیر یا نفوذ در خاک؛ | *کاهش هدررفت آب بر اثر تبخیر یا نفوذ در خاک؛ | ||
* تجدیدپذیربودن آب‌های زیرزمینی.<ref> [https://weathermashhad.ir/7289/ چیست و چه کاربردی دارد ؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.]</ref> | *تجدیدپذیربودن آب‌های زیرزمینی.<ref> [https://weathermashhad.ir/7289/ چیست و چه کاربردی دارد ؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.]</ref> | ||
===محدودیت‌ها=== | ===محدودیت‌ها=== | ||
* میسرنبودن حفر قنات در زمین‌های هموار و ماسه‌ای و نواحی کم‌شیب؛<ref> شریفی بایگی، «قنات یا کاریز چیست و چه کاربردی دارد؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.</ref> | *میسرنبودن حفر قنات در زمین‌های هموار و ماسه‌ای و نواحی کم‌شیب؛<ref> شریفی بایگی، «قنات یا کاریز چیست و چه کاربردی دارد؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.</ref> | ||
* قابل کنترل‌نبودن آب قنات به‌دلیل دائمی‌بودن آن؛ | *قابل کنترل‌نبودن آب قنات به‌دلیل دائمی‌بودن آن؛ | ||
* حساسیت نسبت به تغییرات سطح آب زیرزمینی؛<ref> [https://weathermashhad.ir/7289/ شریفی بایگی، «قنات یا کاریز چیست و چه کاربردی دارد؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.]</ref> | *حساسیت نسبت به تغییرات سطح آب زیرزمینی؛<ref> [https://weathermashhad.ir/7289/ شریفی بایگی، «قنات یا کاریز چیست و چه کاربردی دارد؟!»، پایگاه علمی آب و هوا.]</ref> | ||
* کاهش آب قنات در فصول گرم و سالهای خشک؛<ref>[https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | *کاهش آب قنات در فصول گرم و سالهای خشک؛<ref>[https://icqhs.org/st/29&mid=53 «درباره قنات»، وب‌سایت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب.]</ref> | ||
* آسیب‌پذیر بودن قنات در مقابل سیل و زلزله.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | *آسیب‌پذیر بودن قنات در مقابل سیل و زلزله.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.]</ref> | ||
==انواع | ==انواع آب‌های قنات== | ||
در بیشتر نقاط ایران قنات‌ها با دو عنوان نر و ماده، تفکیک می‌شوند. آب نر معمولاً پرفشار است و برای آشامیدن مناسب نیست، معمولاً در آبیاری خرابی ایجاد می‌کند، گل‌آلود است و در تماس با دست یا بدن حالت لرزش ایجاد می‌کند. در حالیکه قنات ماده، محصولات را کاملاً سیراب می‌کند و در طول سال همیشه آب یکسان دارد.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد]</ref> | در بیشتر نقاط ایران قنات‌ها با دو عنوان نر و ماده، تفکیک می‌شوند. آب نر معمولاً پرفشار است و برای آشامیدن مناسب نیست، معمولاً در آبیاری خرابی ایجاد می‌کند، گل‌آلود است و در تماس با دست یا بدن حالت لرزش ایجاد می‌کند. در حالیکه قنات ماده، محصولات را کاملاً سیراب می‌کند و در طول سال همیشه آب یکسان دارد.<ref> [https://research.iaun.ac.ir/pd/s.sadeghi/pdfs/UploadFile_9088.pdf «چگونگی عملکرد قنات»، دانشگاه آزاد نجف‌آباد]</ref> | ||