امام علی بن موسی: تفاوت میان نسخه‌ها

دوران امامت علی بن موسی (183-203)،  ده سال با خلافت‌هارون الرشید (183-193)،  مقارن بود؛‌هارون به دلیل نگرانی از عواقب قتل امام کاظم، متعرّض امام رضا نمی‌شد و امام رضا بدون تقیّه و با استفاده از شرایط پیش آمده، اظهار امامت ‌کرده و با تربیت شاگردانی، علوم و معارف دینی و حقایق قرآنی را نشر می‌داد.<ref>. پیشوایی، سیرۀ پیشوایان.</ref><ref> نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان معصوم، 1380ش، ص468-469.</ref> در دورۀ حکومت امین (193-198)، <ref>. امینی، نگاهی به زندگی و ولایتعهدی امام رضا، 1395ش، ص29-30.</ref> به دلیل درگیریِ او با برادرش، مامون، باز هم امام رضا به فعالیت‌های علمی و فرهنگی خود ادامه داد.<ref>. پیشوایی، سیرۀ پیشوایان.</ref><ref> نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان معصوم، 1380ش، ص472.</ref> پنج سال آخر از حیات امام رضا (198-203) با خلافت مامون، مقارن بود.<ref>. نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیُّع و امامان، 1384ش، ص216.</ref><ref> زمانی قمشه‌ای، هیئت و نجوم اسلامی، 1384ش، ج2، ص319.</ref> با آغاز خلافت مامون، قیام‌های علویان اوج گرفت.<ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج2، ص311-321.</ref> امام رضا گرچه با اصل این قیام‌ها مخالف نبود، اما به دلیل آگاهی از ناکامی اکثر این قیام‌ها و نیز، افراط برخی از قیام‌کنندگان در کشتار مردم و غارت اموال، از تایید آنها، سر باز می‌زد.<ref>. معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص415.</ref>

امام رضا بسیار نماز می‌خواند و به نماز اول وقت، اهمیت می‌داد؛ شب را به نماز و سجده‌های طولانی و تلاوت قرآن سپری می‌کرد؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص47 و 66.</ref> شب‌ها، کم می‌خوابید و شب‌زنده‌دار بود و روزها، روزه بود؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص462.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص63.</ref> اهتمام به دعا و صلوات، <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص69.</ref> پرهیز از کسب مال حرام و دوری از ناامیدی از درگاه الهی، به عنوان دو مانع استجابت دعا، <ref>. زارعی سبزواری، سیرۀ علمی و عملی امام رضا، 1394ش، ص26-37.</ref> از ویژگی‌های او بود. علی بن موسی با قرآن انس داشت<ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص47 و 66.</ref> و آن را طی سه روز ختم می‌کرد.<ref>. امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص144.</ref> او قرآن را زیبا تلاوت می‌کرد، در معانی آیات، تامُّل کرده و به سؤالات و شبهات، از طریق آیات قرآن پاسخ می‌داد. امام رضا به علوم قرآنی، نظیر محکمات و متشابهات قرآنی، توجه می‌کرد.<ref>. زارعی سبزواری، سیرۀ علمی و عملی امام رضا، 1394ش، ص112-117.</ref>  

امام رضا آیینۀ تمام‌نمای خصال نیکو بود؛ خوش‌اخلاق و خوش‌رفتار بود و اخلاق بد را نابودگر اعمال می‌دانست؛ بر راستگویی، تاکید و بر امانتداری، توصیه می‌کرد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص72-73.</ref> به مشورت با دیگران، سفارش و از کم‌فروشی و ریخت وپاش، خیانت و رباخواری، نهی می‌کرد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص78-79.</ref> از جدال و مِراء با دیگران و دشمنی و بدگویی نسبت به دیگران، نهی می‌کرد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص76.</ref> نظم او زبان‌زد بود؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص78.</ref> ادب و تواضع و فروتنی داشت، <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص67-68.</ref> کلام کسی را قطع نمی‌کرد و با سخن خود، خاطرِ کسی را آزرده نساخته و در حق کسی جفا نمی‌کرد؛ <ref>. معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص365.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص145.</ref> از کسی رو برنمی‌گرداند؛ <ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص56.</ref> بر حِلم و بردباری تاکید داشت و نرم و ملایم سخن می‌گفت<ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص68-69.</ref> و در سخن گفتن، درشتی نمی‌کرد؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص37.</ref> در حضور دیگران، پای خود را دراز نمی‌کرد<ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص37.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص145.</ref> و به دیوار تکیه نمی‌داد؛ آب دهان خود را بر زمین نمی‌انداخت؛ <ref>. معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص365.</ref><ref> پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص67.</ref> قهقهه نمی‌زد، ولی همواره مُتِبَسِّم بود.<ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص462.</ref> او نسبت به سهو و خطای دیگران، عفو و اغماض داشت؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص44.</ref> کنیزان و غلامان و کارگزاران خود را با القاب زشت صدا نمی‌زد<ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص56.</ref> و با آنها بدرفتاری و فحاشی نمی‌کرد؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص462.</ref> نسبت به آنها تکبر نورزیده، <ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص56.</ref> با آنها هم‌غذا و هم‌سفره می‌شد و به تنهایی غذا نمی‌خورد<ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص462.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص145.</ref> و آنها را هنگام غذا، به دنبال امور متفرقه گسیل نمی‌داشت؛ برای صرف غذا، ابتدا از بهترین غذاها برای مساکین کنار می‌گذاشت و آن‌گاه، تَناوُل می‌کرد.<ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص463.</ref><ref> پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص55-64.</ref> سخی و گشاده‌دست بود و در زهد و ساده‌زیستی و بی‌توجهی به تجملات، سرآمد بود؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص31.</ref> اجازه نمی‌داد کسی برای احترام او، از سرِ سفره برخیزد؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص468-469.</ref> درخواست نیازمندان را بی‌پاسخ نمی‌گذاشت<ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص81.</ref><ref> رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص37.</ref> و از پشتِ در به افراد نیازمند کمک می‌کرد؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص468.</ref> در دل شب، صدقات پنهانی می‌داد؛ <ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص57.</ref><ref> معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص370.</ref> اگر به کسی وعده می‌داد، بدان ملتزم می‌شد.<ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص492.</ref> امام رضا ملاک شیعه بودن را نه با شعار و ادعا، بلکه در عمل صالح و انجام دستورات خدا و پیامبر می‌دانست.<ref>. زارعی سبزواری، سیرۀ علمی و عملی امام رضا، 1394ش، ص54 و 56.</ref>

امام علی بن موسی الرضا بر صلۀ رحم تاکید می‌ورزید، <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص179.</ref> و آن را دارای آثار فراوان معنوی، روانی و اجتماعی و نیز، موجب آبادانی شهرها، ازدیاد روزی و طولانی شدن عمر می‌دانست.<ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص39.</ref> او بر ملاقات با یکدیگر، سفارش می‌کرد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص95-96 و 103.</ref> بر حقوق مردم و همسایگان، <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص195.</ref> پیروان ادیان و فرقه‌ها، پای می‌فشرد و با آنان برخورد عادلانه و مطلوب داشت<ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص37.</ref> و نمی‌گذاشت حقی از آنان ضایع و ظلمی بر آنان برود؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص101.</ref><ref> رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص46.</ref> نسبت به کژی‌ها و ناراستی‌ها و نادرستی‌های نزدیکان خود، اعتراض می‌کرد تا به دلیل انتساب به او، سوءاستفاده نکنند؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص102.</ref><ref> رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص45.</ref> از خطای خطاکاران، درمی‌گذشت؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص44.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص230.</ref> به رفع گرفتاری افراد، توجه و اهتمام داشت؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص197-200.</ref> از مردم‌آزاری، به‌ویژه همسایگان، پرهیز می‌کرد و اشخاص را با لقب و کنیه، مورد خطاب قرار می‌داد؛ کرامت انسانی همگان را حفظ می‌کرد<ref>. زارعی سبزواری، سیرۀ علمی و عملی امام رضا، 1394ش، ص59-67.</ref> و آن را مبتنی بر چهار اصل می‌دانست: الف - اصل آزادی انسان‌ها و حرّیّت و آزادگی آنها؛ ب - اصل برابری انسان‌ها، با رعایت حقوق همۀ انسان‌ها، اعمّ از مسلمان و غیرمسلمان؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص234.</ref> ج- اصل قدردانی از انسان‌ها، از باب «من لم‌یشکر المخلوق، لم‌یشکر الخالق؛ د - اصل احترام به انسان‌ها. امام رضا به سالم‌سازی محیط زیست، توجه و اهتمام داشت؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص47.</ref> مهمان‌نواز بود<ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص64.</ref> و بر سرِ سفرۀ او، کوچک و بزرگ، بنده و آزاد، حاضر بودند؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص468.</ref><ref> معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص365.</ref> از مهمان، توقع کار کردن نداشت<ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص191 و 194.</ref> و هنگام رفتن مهمان، او را تا درب منزل مشایعت می‌کرد؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص41.</ref> اجرت کارگر را در ابتدای امر، تعیین می‌کرد.<ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص468.</ref><ref> رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص43.</ref>

# بهداشت غذایی؛ امام رضا، کم‌خوری را مایۀ سلامت تن می‌دانست و پیش و پس از غذا، دست‌های خود را می‌شُست؛ غذا را با نمک آغاز می‌کرد؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص130-131 و 152.</ref> در خوردن غذا، از پرخوری، پرهیز می‌کرد<ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص33.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص132.</ref> و دیگران را نیز، توصیه به میانه‌روی می‌کرد؛ صبحانه را کامل و شام را سبک میل می‌کرد؛ به خوردن گوشت، توصیه می‌کرد، زیرا آن را موجب رویش گوشت و فَربِهی (تُپُلی) و تعادل اخلاق و نخوردنش را موجب بداخلاقی می‌دانست؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص134-141.</ref> پیش از آن که سیر شود، از خوردن، دست می‌کشید؛ پیش از غذا، مقداری سرکه می‌نوشید و آن را موجب قوّت ذهن و ازدیاد عقل می‌دانست؛ در تابستان، غذاهای سرد و در زمستان، غذاهای گرم و در بهار و پاییز، غذاهای معتدل می‌خورد؛ غذا را داغ نمی‌خورد؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص32.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص132.</ref> به خوردن شام، ولو به تکّه نانی، سفارش می‌کرد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص55-64.</ref> از آشامیدن آب در حین غذا، پرهیز می‌کرد و برای سلامت معده، لازم می‌دانست؛ <ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص136.</ref> نوشیدن آب سرد را بعد از غذاهای گرم و بعد از شیرینی، نهی می‌کرد و برای دندان‌ها مُضِرّ می‌دانست، اما آب جوشانده را برای هر چیزی مفید می‌دانست، که هیچ زیانی ندارد؛ <ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص115-116.</ref> همراه غذا، سبزی می‌خورد<ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص134-135.</ref> و پای سفره‌ای که سبزی نداشت، نمی‌نشست.<ref>. پورامینی، بر مدار آفتاب، 1395ش، ص109.</ref> او پس از صرف غذا،‌اندکی به قفا (پشت) خوابیده و پای راست را روی پای چپ قرار می‌داد؛ <ref>. رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص33.</ref> خوردن عسل و زیتون و سیر و انجیر و کشمش را، به دلیل خواص فراوان آنها، توصیه می‌کرد.<ref>. وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص142-145.</ref>

علی بن موسی با علمای ادیان و مذاهب و فرقه‌های گوناگون (یهودیان، نصارا، مجوسان، صابئیان/ستاره‌پرستان، بَراهِمه، دَهریون و مُلحِدان)،  در مناسبت‌های مختلف، مناظره کرده است؛ <ref>. قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج2، ص514-.</ref> از جمله با عمرو بن هَدّاب، جاثلیق مسیحی، راس‌الجالوت، عمران صابی، سلیمان مَروزی، ابو قَرّه، هربذ اکبر، علی بن محمد بن جهم، ابن‌سِکّیت و مامون.<ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص157-272.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص147.</ref>

* طب الرضا (رساله ذهبیّه)<ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص308-349.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص192.</ref> منسوب به علی بن موسی؛ <ref>. منتظر القائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص221.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص116.</ref>

* فقه الرضا، منسوب به علی بن موسی، (برخی آن را تالیف ابن‌بابَوَیه، پدر شیخ صدوق می‌دانند و عده‌ای نیز، آن را از آثار ابن ابی‌غراقه -شَلمَغانی- دانسته‌اند.<ref>. معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ص427.</ref><ref>. قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، 1389ش، ج1، ص404-406.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص117.</ref> اکثر محققان، صحتِ انتسابِ این کتاب را به علی بن موسی، ثابت ندانسته‌اند.<ref>. امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص195.</ref>

* نامۀ معروف به «جوامع الشریعة»،  به فضل بن سهل و بیان رئوس مطالب عقیدتی و فقهی شیعه؛ <ref>. خامنه‌ای، انسان 250ساله، 1391ش، ص315.</ref><ref> وطن‌دوست، گذری بر سیرۀ عملی امام رضا، 1392ش، ص118.</ref>

* تربیت 318 نفر در مکتب علی بن موسی.<ref>. طوسی، رجال، 1381ق، ص366.</ref><ref> منتظر القائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص219.</ref><ref> رحیمی و انفرادی، امام رضا، دانای خاندان محمد، 1400ش، ص73.</ref>

* بیان حدیث سلسلة الذهب، <ref>. «کلمة لااله الّا الله، حِصنی. فَمَن قالها، دخل حِصنی، و مَن دخل حِصنی، امِن مِن عذابی. بشرطها و شروطها، و انا مِن شروطها. </ref> در نیشابور، که 10000 یا 20000 یا 24000 و یا 30000 قلمدان، بی‌تاب ثبت آن، از زبان امام هشتم بودند.<ref>. عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا، از مدینه تا مرو، 1382ش، ص128-131.</ref><ref> طبسی، الامام الرضا عند اهل‌السنّة، 1391ش، ص83 و 143.</ref><ref> امین، سیرۀ معصومان، ج5، 1397ش، ص160.</ref> این حدیث را 90تن از علمای اهل‌سنت، از 12طریق، روایت کرده‌اند.<ref>. طبسی، الامام الرضا عند اهل‌السنّة، 1391ش، ص83-84.</ref>