لالایی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۲۰۰: خط ۲۰۰:
لالایی، علاوه بر بیان حس مادرانه، اعتماد، اطمینان و تنها نبودن را به کودکان منتقل می‌کند. کودک با شنیدن لالایی، احساس امنیت کرده و به خواب می‌رود. همچنین، کودکانی که با موسیقی لالایی به خواب می‌روند، در حدود 6 ماه زودتر از هم سن‌وسالان خود به حرف آمده و رشد عقلی و حافظۀ بهتری دارند.<ref>[https://weblight.ir/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.]</ref>  امروزه پژوهش‌های بسیاری ثابت کرده‌اند که لالایی، هنری ارزشمند است که نه‌تنها رابطۀ عاطفی مادر و کودک را بهبود می‌بخشد، بلکه در تقویت اعتماد به نفس، یادگیری زبان، افزایش رشد شناختی و مهارت‌های حرکتی او اثرگذار است. لالایی، بر یادگیری جنین نیز اثرگذار بوده و جنین از سن بیست هفتگی از کلام آهنگین، برای تقویت توانایی هوش کلامی خود بهره برده و نیمکرۀ چپ مغز را برای تکلم سریع‌تر آماده می‌سازد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/871770/fa مرادی مخلص و دیگران، «تأثیر لالایی و قصه‌گویی بر یادگیری»، 1394ش، چکیده.]</ref>  از سوی دیگر، لالایی و صدای آرام مادر، ریتم خواب و بیداری کودک را منظم می‌کند. کودک، با شنیدن آوای لالایی، از طریق نیمکرۀ راست خود که مرکز شکل‌گیری هیجانات انسانی است، عواطف مثبتی را تجربه می‌کند. لالایی همچنین، زمینه‌های آشنایی کودک با فرهنگ بومی و ملی را فراهم کرده و به‌دلیل آهنگین بودن خود، تأثیری عمیق بر هر دو نیمکرۀ مغز می‌گذارد. کودکانی که در سال‌های نخست زندگی از لالایی مادر بهره‌مند بوده‌اند، خلاق‌تر بوده و به فرهنگ سرزمین مادری خود در بزرگسالی، علاقۀ بیشتری نشان می‌دهند.<ref>[https://amoozak.org/content/811-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B0%D9%87%D9%86 «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.]</ref><br>
لالایی، علاوه بر بیان حس مادرانه، اعتماد، اطمینان و تنها نبودن را به کودکان منتقل می‌کند. کودک با شنیدن لالایی، احساس امنیت کرده و به خواب می‌رود. همچنین، کودکانی که با موسیقی لالایی به خواب می‌روند، در حدود 6 ماه زودتر از هم سن‌وسالان خود به حرف آمده و رشد عقلی و حافظۀ بهتری دارند.<ref>[https://weblight.ir/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.]</ref>  امروزه پژوهش‌های بسیاری ثابت کرده‌اند که لالایی، هنری ارزشمند است که نه‌تنها رابطۀ عاطفی مادر و کودک را بهبود می‌بخشد، بلکه در تقویت اعتماد به نفس، یادگیری زبان، افزایش رشد شناختی و مهارت‌های حرکتی او اثرگذار است. لالایی، بر یادگیری جنین نیز اثرگذار بوده و جنین از سن بیست هفتگی از کلام آهنگین، برای تقویت توانایی هوش کلامی خود بهره برده و نیمکرۀ چپ مغز را برای تکلم سریع‌تر آماده می‌سازد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/871770/fa مرادی مخلص و دیگران، «تأثیر لالایی و قصه‌گویی بر یادگیری»، 1394ش، چکیده.]</ref>  از سوی دیگر، لالایی و صدای آرام مادر، ریتم خواب و بیداری کودک را منظم می‌کند. کودک، با شنیدن آوای لالایی، از طریق نیمکرۀ راست خود که مرکز شکل‌گیری هیجانات انسانی است، عواطف مثبتی را تجربه می‌کند. لالایی همچنین، زمینه‌های آشنایی کودک با فرهنگ بومی و ملی را فراهم کرده و به‌دلیل آهنگین بودن خود، تأثیری عمیق بر هر دو نیمکرۀ مغز می‌گذارد. کودکانی که در سال‌های نخست زندگی از لالایی مادر بهره‌مند بوده‌اند، خلاق‌تر بوده و به فرهنگ سرزمین مادری خود در بزرگسالی، علاقۀ بیشتری نشان می‌دهند.<ref>[https://amoozak.org/content/811-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B0%D9%87%D9%86 «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.]</ref><br>
    
    
از دیگر آثار لالایی بر کودکان می‌توان به تقویت هوش معنوی آنها اشاره کرد. مفاهیم به کار برده شده در بیشتر لالایی‌ها، به تقویت خودآگاهی (درک درست از خود و ظرفیت‌های خود)، خودانگیختگی (رهایی فرد از عقده‌ها، قضاوت‌ها و نفوذ دیگران و نیز آمادگی برای پاسخ‌گویی لحظه‌ای)، دگرخواهی (توانایی پذیرش دیگران همان گونه که هستند)، توانایی تغییر چهارچوب‌های ذهنی (فراتر رفتن از مرزها و محدودیت‌ها)، تمایل به طرح سؤال (ترغیب به اندیشیدن) و ارزش‌محوری اشاره دارند.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-59869-fa.html جلالی و حسینی صابر، «نقش لالایی‌ها در تقویت هوش معنوی»، 1401ش،ص55-56.]</ref>  کارشناسان اثبات کرده‌اند، قطعاتی که به‌عنوان لالایی برای کودکان زمزمه می‌شوند، در ذهن و ناخودآگاه آنها ثبت شده و در آینده، خط‌مشی زندگی آنها را تشکیل می‌دهند.<ref>[https://amoozak.org/content/811-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B0%D9%87%D9%86 «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.]<ref>  بسیاری بر این باورند که هنر لالایی مادران در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در ایران، مفاهیمی را به کودکان منتقل کرد که از آنها نسلی آرمان‌گرا و انقلابی به وجود آورد.<ref>[https://amoozak.org/content/811-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B0%D9%87%D9%86 «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.]<ref>
از دیگر آثار لالایی بر کودکان می‌توان به تقویت هوش معنوی آنها اشاره کرد. مفاهیم به کار برده شده در بیشتر لالایی‌ها، به تقویت خودآگاهی (درک درست از خود و ظرفیت‌های خود)، خودانگیختگی (رهایی فرد از عقده‌ها، قضاوت‌ها و نفوذ دیگران و نیز آمادگی برای پاسخ‌گویی لحظه‌ای)، دگرخواهی (توانایی پذیرش دیگران همان گونه که هستند)، توانایی تغییر چهارچوب‌های ذهنی (فراتر رفتن از مرزها و محدودیت‌ها)، تمایل به طرح سؤال (ترغیب به اندیشیدن) و ارزش‌محوری اشاره دارند.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-59869-fa.html جلالی و حسینی صابر، «نقش لالایی‌ها در تقویت هوش معنوی»، 1401ش،ص55-56.]</ref>  کارشناسان اثبات کرده‌اند، قطعاتی که به‌عنوان لالایی برای کودکان زمزمه می‌شوند، در ذهن و ناخودآگاه آنها ثبت شده و در آینده، خط‌مشی زندگی آنها را تشکیل می‌دهند. بسیاری بر این باورند که هنر لالایی مادران در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در ایران، مفاهیمی را به کودکان منتقل کرد که از آنها نسلی آرمان‌گرا و انقلابی به وجود آورد.<ref>[https://amoozak.org/content/811-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B0%D9%87%D9%86 «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.]<ref>


==لالایی در میان ایرانیان==  
==لالایی در میان ایرانیان==  
در بررسی موسیقیایی فولکلور نقاط مختلف ایران کهن، لالایی‌های مختلفی را می‌توان یافت که برخی، براساس آداب‌ورسوم، فرهنگ منطقه‌ای و سبک زندگی مردمان یک منطقه سروده شده‌اند و برخی دیگر، مفهومی مشترک داشته و به زبان‌ها و گویش‌های مختلفی خوانده می‌شوند؛  برای مثال، مردم لک، از لالایی تنها برای خواباندن کودک استفاده نکرده و بیشتر از آن برای سرزنده کردن و شاد کردن کودکان استفاده می‌کنند. از آن‌جایی که مادران لک، با طبیعت پیوندی دیرینه داشته و از روحیه‌ای شاد برخودار هستند، بیشتر لالایی‌هایی با مضامین و ریتمی شاد برای کودکان خود می‌خوانند. این ریتم، در برخی مواقع رنگ اندوه و غم نیز به خود می‌گیرد.<ref>[https://virgool.io/@marzilak/%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A7%D9%84% «لالایی یک شعر جهانی در همۀ اقوام؛ نگاهی به لالایی در میان مردمان لک»، وب‌سایت ویرگول.]</ref>  کردها نیز دارای ادبیات شفاهی غنی و پرباری هستند که لالایی در این میان، از سهم قابل توجهی برخودار است. بررسی این بخش از فرهنگ عامۀ مردم کردزبان، اطلاعات بسیاری را در زمینه‌های اعتقادی، تربیتی، اخلاقی، سیاسی و فرهنگ کردها نشان می‌دهد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/1052258/fa مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش،  ص92-93.]</ref>
در بررسی موسیقیایی فولکلور نقاط مختلف ایران کهن، لالایی‌های مختلفی را می‌توان یافت که برخی، براساس آداب‌ورسوم، فرهنگ منطقه‌ای و سبک زندگی مردمان یک منطقه سروده شده‌اند و برخی دیگر، مفهومی مشترک داشته و به زبان‌ها و گویش‌های مختلفی خوانده می‌شوند؛  برای مثال، مردم لک، از لالایی تنها برای خواباندن کودک استفاده نکرده و بیشتر از آن برای سرزنده کردن و شاد کردن کودکان استفاده می‌کنند. از آن‌جایی که مادران لک، با طبیعت پیوندی دیرینه داشته و از روحیه‌ای شاد برخودار هستند، بیشتر لالایی‌هایی با مضامین و ریتمی شاد برای کودکان خود می‌خوانند. این ریتم، در برخی مواقع رنگ اندوه و غم نیز به خود می‌گیرد.<ref>[https://virgool.io/@marzilak/%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A7%D9%84% «لالایی یک شعر جهانی در همۀ اقوام؛ نگاهی به لالایی در میان مردمان لک»، وب‌سایت ویرگول.]</ref>  کردها نیز دارای ادبیات شفاهی غنی و پرباری هستند که لالایی در این میان، از سهم قابل توجهی برخودار است. بررسی این بخش از فرهنگ عامۀ مردم کردزبان، اطلاعات بسیاری را در زمینه‌های اعتقادی، تربیتی، اخلاقی، سیاسی و فرهنگ کردها نشان می‌دهد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/1052258/fa مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش،  ص92-93.]</ref>
 
==بازتاب قیام عاشورا بر لالایی ایرانیان==
==بازتاب قیام عاشورا بر لالایی ایرانیان==
آمیختگی فرهنگ ایرانیان با آموزه‌های دین اسلام و مذهب تشیع و نیز ارادت و محبت ایرانیان به پیامبر اسلام و اهل‌بیت او، بر کلام نوازشگرانۀ مادران ایرانی تأثیرگذار بوده است؛ لالایی برای مادر ایرانی، علاوه بر ابزار انتقال آرامش به کودک، محملی برای انتقال معارف دینی و آموزه‌های فرهنگی است. از جمله لالایی‌های متأثر از قیام عاشورا می‌توان به دوبیتی زیر اشاره کرد:<ref>[https://ensani.ir/fa/article/264730/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D شایسته‌رخ، «بازتاب قیام عاشورا در ادبیات شفاهی (دوبیتی و لالایی)، 1389ش، ص209-210.]</ref><br>
آمیختگی فرهنگ ایرانیان با آموزه‌های دین اسلام و مذهب تشیع و نیز ارادت و محبت ایرانیان به پیامبر اسلام و اهل‌بیت او، بر کلام نوازشگرانۀ مادران ایرانی تأثیرگذار بوده است؛ لالایی برای مادر ایرانی، علاوه بر ابزار انتقال آرامش به کودک، محملی برای انتقال معارف دینی و آموزه‌های فرهنگی است. از جمله لالایی‌های متأثر از قیام عاشورا می‌توان به دوبیتی زیر اشاره کرد:<ref>[https://ensani.ir/fa/article/264730/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D شایسته‌رخ، «بازتاب قیام عاشورا در ادبیات شفاهی (دوبیتی و لالایی)، 1389ش، ص209-210.]</ref><br>

نسخهٔ ‏۱۹ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۴۶

لالایی؛ نوایی آرامش‌بخش و مادرانه برای کودکان.

لالایی، گونه‌ای از ادبیات منظوم و عامیانه است که بیشتر توسط مادران و به‌منظور آرامش بخشیدن به کودکان سروده شده‌اند. این سروده‌ها، مضامینی مهرآمیز داشته و بازتاب زلال احساسات، عواطف و آرزوهای مادرانه هستند. لالایی‌ها را جزئی از فرهنگ عامیانۀ کشورها محسوب می‌کنند، هرچند با قواعد شعری میانه‌ای نداشته، اما با زبان محاوره به بیان شرایط اجتماعی و اقلیمی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی جوامع پرداخته‌اند.

پیشینه

لالایی‌ها، دارای تاریخ مشخصی برای آغاز نیستند اما برخی بر این باورند که این ادبیات عامه، با روی آوردن انسان به زندگی اجتماعی شروع و در کنار قصه‌ها و داستان‌های شفاهی، خَلق و استفاده شده‌اند.[۱] لالایی‌ها در گذشته که مادران نقش پررنگ‌تری در تربیت فرزندان خود داشتند، از اهمیت و کارکرد بیشتری نیز برخودار بودند.[۲] یکی از لالایی‌های کهن به‌صورت مکتوب در سنگ‌نوشته‌هایی به خط میخی و متعلق به 4000 سال پیش، در عراق امروزی پیدا شده است.[۳]

مفهوم‌شناسی

لالایی، بخش بزرگی از فولکور و ادبیات شفاهی بشر در سراسر جهان است. لالایی‌ها، به‌صورت سینه به سینه منتقل شده و منسوب به مادران هستند. مادران، این گونه از ادبیات شفاهی را پرورانده و کودکان با شنیدن آنها، اولین ارتباط کلامی خود را با محیط پیرامون تجربه کرده‌اند. بسیاری از لالایی‌ها، زمزمه‌ها و درددل‌هایی مادرانه هستند که در خلوت مادر و کودک خلق شده و در قالب جملاتی آهنگین و کوتاه و با نوایی دل‌انگیز، بیان شده‌اند.[۴] در بسیاری از لالایی‌ها، مادر تلاش می‌کند تا به کودک خود اطمینان و آرامش دهد که در این دنیا، دستانی مراقب او هستند.[۵]

نام‌گذاری

ریشۀ واژۀ لالایی نامشخص است. هرچند، واژه‌های مشابهی در زبان‌های دیگر مانند واژۀ «لالابای»[۶] در زبان انگلیسی، «لالاره» در زبان لاتین، «لولن» در زبان آلمانی و «لولا» در زبان سوییسی وجود دارند که می‌تواند دلیلی بر ریشۀ یکسان این واژه در سراسر جهان باشد.[۷] همچنین، برخی بر این باورند که در زبان پارسی، واژۀ «لالا» معادل «لَلَه» و به‌معنای دایه و کسی است که وظیفۀ خواباندن کودک را بر عهده داشته است.[۸]

اهداف

مهمترین هدف از سُرایش و خوانِش لالایی، آرامش بخشیدن به کودک است تا به‌صورتی راحت‌تر و زودتر به خواب برود. لالایی به‌همین دلیل، نوا و ساختاری تکراری و ساده دارد.[۹] بیشتر لالایی‌ها دارای مفاهیم و انگیزه‌های آموزشی و تربیتی نیز هستند و مادران، از لالایی برای تربیت و پرورش فرهنگی، اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی فرزندان خود استفاده می‌کنند.[۱۰]

اهمیت

لالایی‌ها از چند منظر دارای اهمیت ویژه هستند:

  1. جریان داشتن در حوزۀ ادبیات عامیانه: لالایی‌ها، از دل فرهنگ عامه جوشیده و همواره در درون عواطف توده‌های مردمی حضور داشته‌اند.
  2. مرتبط بودن با ادبیات کودکان.[۱۱]
  3. میراث فرهنگی شفاهی جوامع مختلف به‌خصوص ایران.
  4. موسیقی زنانه: از آن‌جایی که زنان در آفرینش لالایی‌ها، نقش اصلی را عهده‌دار هستند، می‌توان لالایی را نوعی موسیقی زنانه دانست که سایر افراد خانواده و جامعه، تنها به‌صورت عناصری در آن مجموعه حضور دارند.[۱۲]
  5. بیان اعتراض: در برخی موارد، لالایی‌ها، انعکاس صدای زنانی هستند که از سمت جوامع مردسالار، تحقیر شده، از ساده‌ترین حقوق خود محروم بوده‌اند، کرامت انسانی آنها نادیده گرفته شده و تنها به‌دلیل جنسیت به انزوا کشانده شده‌اند.[۱۳]
  6. موسیقی و آواز: بیشتر لالایی‌های ایرانی، با آوازی دشتی و گویش دشتستانی در دستگاه شور زمزمه می‌شوند. هرچند، مادران، موسیقی‌دان یا آهنگساز نیستند، اما نغمه و نوایی که زمزمه می‌کنند نوعی موسیقی است.[۱۴] در سال‌های اخیر، لالایی‌های ماندگاری در برخی از فیلم‌ها و سریال‌های پرطرفدار ایرانی، استفاده شده که به ماندگاری این نوای دل‌انگیز کمک می‌کند. از آن جمله می‌توان به نوای لالایی در موسیقی فیلم مختارنامه اشاره کرد. در این موسیقی پیچیده و جذاب، از بخش‌های مختلفی از لالایی زنان بوشهری استفاده شده که به‌منظور مرثیه‌خوانی برای علی‌اصغر، در محرم می‌خوانده‌اند.[۱۵]
  7. قدرت زبان‌سازی و فرهنگ‌سازی: سرودن لالایی همواره متأثر از ساختار فرهنگی جوامع بوده و مفاهیم نهفته در آنها، همراه با رشد کودک، ذهن او را برای پذیرش شرایط فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه آماده می‌کند.[۱۶]
  8. انتقال مفاهیم معنوی به کودکان: مادران ایرانی همواره تلاش کرده‌اند تا خداشناسی را در قالب واژگانی ساده به کودکان خود بیاموزند. در لالایی، مادر با تکرار واژگانی همچون خدا، مکه، زیارت، پیغمبر و اسامی امامان، ذهن فرزند خود را آمادۀ فراگیری آیین‌های مذهبی می‌کند.[۱۷]

مضامین لالایی

برخی کارشناسان بر این باورند که لالایی‌ها را می‌توان آینه‌ای تمام‌نما از مسائل سیاسی اجتماعی، اقتصادی، محیط زندگی، مذهب و حتی مسائل تاریخی دانست.[۱۸] بنابراین، از جمله مضامین لالایی‌های مادران ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آرزوها و آرمان‌های مادرانه (مانند بزرگ شدن، باسواد شدن، قرآن خواندن، ازدواج)

در بسیاری از لالایی‌ها، مادران با اندیشه‌های قوی مذهبی، تلاش کرده‌اند تا الگوهای دینی را به فرزندان خود آموزش داده و برای آنها آرزو می‌کنند تا افرادی معتقد و مذهبی باشند.[۱۹]

خداوندا تو پیرش کنخط قرآن نصیبش کن
کلام‌الله تو پیرش کنزیارت‌ها نصیبش کن


دعا برای سلامتی کودک

در بخش زیادی از لالایی‌ها، مادر، کودکِ خود را به خداوند سپرده و برای او آرزوی سلامتی می‌کند:[۲۰]

لالا لالا که لالات بی‌بلا بادنگهدار شب و روزت خدا باد

یا[۲۱]

خداوندا تو ستاریهمه خوابند تو بیداری
به حق خواب و بیداریعزیزم را نگه داری


به سفر رفتن پدر یا بازگشت او از سفر[۲۲]

لالا لالا گل قالی بابات رفته جایش خالی


آرام گرفتن نوزاد و به خواب رفتن او[۲۳]

لالایی گویم و خوابت کنم منبخواب تا جون به قربانت کنم من


ترساندن نوزاد از موجودات ماورایی (اعتقادات خرافی)[۲۴]

لالا لالا لالالاییبرو لولوی صحرایی
برو لولو پس دیوارکه طفلم می‌شود بیدار


در برخی لالایی‌های معاصر، مادران تلاش کرده‌اند تا به فرزندان خود آرامش بیشتری داده و وجود عناصر ماورایی ترسناک را که اغلب برای ترساندن کودکان استفاده می‌شدند، تکذیب می‌کنند:[۲۵]

درخت آلبالو، لالانترسی از لولو! لالا
دروغه لولوی قصهعزیز من، نخور غصه


بیان اندیشه‌های درونی مادرانه[۲۶]

لالا لالا گل غورهخونۀ دایی به ما دوره


بازتاب شرایط اجتماعی، فرهنگی و زیستگاه مادران[۲۷]

لالا لالا گلم هستیبرایت میخرم اسبی
از اون اسبای برو باشهز هر اسبی جلو باشه


تشبیه کودک به عناصر طبیعی (از جمله گل‌ها)

لالا لالا گل نارمتسلای دل زارم


بیان اندوه‌های اجتماعی[۲۸]

دیانت از میان رفتهسلامت در جهان رفته
ز غیرت هم نشان رفتهبالام لای لای، لالام لای لای


واگویه‌هایی از داستان‌های کوتاه (به‌صورت لالایی)[۲۹]

لالا لالای لالاییلالا لالای لالایی
شبی رفتم به دریاییدرآوردم سه تا ماهی
یکی اکبر، یکی اصغریکی داماد پیغمبر
که پیغمبر دعا می‌کردعلی ذکر خدا می‌کرد
علی کنده در خیبربه حکم خالق اکبر


بیان غم دل و درد دل با کودک[۳۰]

گلم از دس (دست) برفت و خار موندهبه من جبر و جفا بسیار مونده
به دستم مونده طفل شیرخواریمرا این یادگار از یاد مونده


تربیت دینی کودک[۳۱]

آموزش اصول دین، پرورش روح خداشناسی و حماسی و جای دادن آنها در ذهن کودک، از جمله مفاهیمی هستند که مادران در لالایی‌های خود گنجانده‌اند:

لالا لالا ته لالایت میایهنماز شام که بابایت میایه


ویژگی‌ها

در مجموع، لالایی‌ها را به دو دستۀ کلی منظوم و منثور تقسیم می‌کنند. از ویژگی‌های این آثار مخصوص کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. نخستین گام آشنایی کودکان با شعر و موسیقی؛
  2. داشتن پیشینه‌ای طولانی؛ برخی لالایی‌ها را همزاد بشر دانسته‌اند و بر این باورند که این آوازهای شیرین، از جمله زلال‌ترین نوع مهرورزی مادران به کودکان در طول تاریخ بشر بوده‌اند.
  3. منشأگیری لالایی‌ها از عاطفه، احساس و مهر مادرانه؛
  4. لالایی‌ها همزمان، شعر، موسیقی و رقص را نیز به اجرا درآورده‌اند. رقص موزون کودک در گهواره یا آغوش مادر، به‌همراه موسیقی کلام او، این آوازهای دل‌انگیز را رنگین‌تر می‌کند؛
  5. لالایی‌ها از ساده‌ترین انواع ادبیات کودک و مادر هستند که در ذهن مادر زاده و پرورانده شده‌اند؛
  6. لالایی‌ها گاهی شامل نکات ارزشمند تربیتی بوده که به گونه‌ای هنری و شیرین در گوش جان کودک زمزمه می‌شدند؛
  7. لالایی‌ها توسط شاعران رسمی سروده نشده‌اند؛
  8. بیشتر لالایی‌ها دارای اِشکالاتی در وزن و قافیه هستند؛ علاوه بر نداشتن آرایش ادبی، گاهی معنای منطقی نیز در آنها یافت نمی‌شود؛
  9. لالایی‌ها آراستگی‌های سخن را ندارند، اما توانسته‌اند آدمی را تحت تأثیر عمیق خود قرار دهند. به‌همین دلیل، بسیاری از موسیقی‌دانان بزرگ، در کنار آثار ارزشمند خود، قطعاتی از لالایی‌ها را نیز ساخته یا بازپرداخته‌اند.
  10. حضور پررنگ عناصر طبیعی همچون گل، آب و چشمه در لالایی‌ها نشان‌دهندۀ زمینه‌های آفرینش این آثار عامیانه هستند؛
  11. لالایی‌ها در زندگی روستاییان، رنگ‌وبوی پررنگ‌تری نسبت به شهرنشینان دارند؛ امروزه، در زندگی شهرنشینان، به‌دلیل تهاجم رسانه‌ها، تربیت موسیقایی کودکان نیز با آشفتگی مواجه شده است. والدین، در طول روز، از رسانه‌های گروهی مختلفی بهره برده و هر ساعت، نوعی از موسیقی اعم از مدرن، جاز، پاپ، راک، فولکلوریک و سنتی را گوش می‌دهند. این ناهنجاری، نوعی آشفتگی حسی را در شنیدن و درک موسیقی نسل جدید به‌وجود آورده و کودکان از زمان جنینی تا مرحلۀ به دنیا آمدن، تحت تأثیر موسیقی‌های مختلفی قرار می‌گیرند.[۳۲]
  12. لالایی‌ها در بستر ادبیات عامیانه و شفاهی جریان داشته و کمتر به‌صورت رسمی مکتوب شده‌اند. به‌همین دلیل، بسیاری بر این باورند که با ادامۀ این روند، بسیاری از این آواهای عامیانه، در طول زمان به دست فراموشی سپرده خواهند شد؛[۳۳]
  13. لالایی‌ها به‌صورت کلی دارای ریتم آرامی هستند؛[۳۴]
  14. لالایی‌های فارسی، هشت یا یازده هجا دارند که می‌توانند در دو، سه، چهار یا پنج مصراع سروده شوند. تمامی این نواها، ساختاری دوبیتی دارند. لالایی‌های فارسی، در برخی موارد با پاره‌ای از محور عروضی نیز مطابقت دارند.[۳۵]

تأثیر لالایی بر کودکان

لالایی، علاوه بر بیان حس مادرانه، اعتماد، اطمینان و تنها نبودن را به کودکان منتقل می‌کند. کودک با شنیدن لالایی، احساس امنیت کرده و به خواب می‌رود. همچنین، کودکانی که با موسیقی لالایی به خواب می‌روند، در حدود 6 ماه زودتر از هم سن‌وسالان خود به حرف آمده و رشد عقلی و حافظۀ بهتری دارند.[۳۶] امروزه پژوهش‌های بسیاری ثابت کرده‌اند که لالایی، هنری ارزشمند است که نه‌تنها رابطۀ عاطفی مادر و کودک را بهبود می‌بخشد، بلکه در تقویت اعتماد به نفس، یادگیری زبان، افزایش رشد شناختی و مهارت‌های حرکتی او اثرگذار است. لالایی، بر یادگیری جنین نیز اثرگذار بوده و جنین از سن بیست هفتگی از کلام آهنگین، برای تقویت توانایی هوش کلامی خود بهره برده و نیمکرۀ چپ مغز را برای تکلم سریع‌تر آماده می‌سازد.[۳۷] از سوی دیگر، لالایی و صدای آرام مادر، ریتم خواب و بیداری کودک را منظم می‌کند. کودک، با شنیدن آوای لالایی، از طریق نیمکرۀ راست خود که مرکز شکل‌گیری هیجانات انسانی است، عواطف مثبتی را تجربه می‌کند. لالایی همچنین، زمینه‌های آشنایی کودک با فرهنگ بومی و ملی را فراهم کرده و به‌دلیل آهنگین بودن خود، تأثیری عمیق بر هر دو نیمکرۀ مغز می‌گذارد. کودکانی که در سال‌های نخست زندگی از لالایی مادر بهره‌مند بوده‌اند، خلاق‌تر بوده و به فرهنگ سرزمین مادری خود در بزرگسالی، علاقۀ بیشتری نشان می‌دهند.[۳۸]

از دیگر آثار لالایی بر کودکان می‌توان به تقویت هوش معنوی آنها اشاره کرد. مفاهیم به کار برده شده در بیشتر لالایی‌ها، به تقویت خودآگاهی (درک درست از خود و ظرفیت‌های خود)، خودانگیختگی (رهایی فرد از عقده‌ها، قضاوت‌ها و نفوذ دیگران و نیز آمادگی برای پاسخ‌گویی لحظه‌ای)، دگرخواهی (توانایی پذیرش دیگران همان گونه که هستند)، توانایی تغییر چهارچوب‌های ذهنی (فراتر رفتن از مرزها و محدودیت‌ها)، تمایل به طرح سؤال (ترغیب به اندیشیدن) و ارزش‌محوری اشاره دارند.[۳۹] کارشناسان اثبات کرده‌اند، قطعاتی که به‌عنوان لالایی برای کودکان زمزمه می‌شوند، در ذهن و ناخودآگاه آنها ثبت شده و در آینده، خط‌مشی زندگی آنها را تشکیل می‌دهند. بسیاری بر این باورند که هنر لالایی مادران در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در ایران، مفاهیمی را به کودکان منتقل کرد که از آنها نسلی آرمان‌گرا و انقلابی به وجود آورد.خطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد کردها نیز دارای ادبیات شفاهی غنی و پرباری هستند که لالایی در این میان، از سهم قابل توجهی برخودار است. بررسی این بخش از فرهنگ عامۀ مردم کردزبان، اطلاعات بسیاری را در زمینه‌های اعتقادی، تربیتی، اخلاقی، سیاسی و فرهنگ کردها نشان می‌دهد.[۴۰]

بازتاب قیام عاشورا بر لالایی ایرانیان

آمیختگی فرهنگ ایرانیان با آموزه‌های دین اسلام و مذهب تشیع و نیز ارادت و محبت ایرانیان به پیامبر اسلام و اهل‌بیت او، بر کلام نوازشگرانۀ مادران ایرانی تأثیرگذار بوده است؛ لالایی برای مادر ایرانی، علاوه بر ابزار انتقال آرامش به کودک، محملی برای انتقال معارف دینی و آموزه‌های فرهنگی است. از جمله لالایی‌های متأثر از قیام عاشورا می‌توان به دوبیتی زیر اشاره کرد:[۴۱]

خون گلو شد قوت توگهواره شد تابوت تو
اصغر صغیرم لالایولایناخورده شیرم لالایولای


مادران ایرانی مسلمان، گاهی لالایی‌های خود را با نوحه‌ها و مدیحه‌سرایی‌ها ترکیب کرده و با بیان داستان‌های کودکانی همچون علی‌اصغر و حضرت رقیه، دوستی و معرفت کودک خود را نسبت به اهل‌بیت تقویت می‌کنند.[۴۲]

پانویس

  1. ↑ «لالایی یک شعر جهانی در همۀ اقوام؛ نگاهی به لالایی در میان مردمان لک»، وب‌سایت ویرگول.
  2. ↑ مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش، ص90.
  3. ↑ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.
  4. ↑ مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش، چکیده.
  5. ↑ مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش، ص90.
  6. ↑ Lullaby
  7. ↑ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.
  8. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، 1377ش، ص1031.
  9. ↑ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.
  10. ↑ جلالی و حسینی صابر، «نقش لالایی‌ها در تقویت هوش معنوی»، 1401ش، ص40.
  11. ↑ حسن‌لی، «لالایی‌های مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی»، 1382ش، ص62.
  12. ↑ وجدانی، «لالایی موسیقی، نقش زن در انتقال فرهنگ شفاهی»، 1387ش، ص103.
  13. ↑ «نقش نوای شورانگیز لالایی در تقویت روح هنر انقلاب و انقلابی»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما.
  14. ↑ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.
  15. ↑ «موسیقی فیلم مختارنامه از پیچیده‌ترین موسیقی‌هایی است که در تاریخ این مملکت ساخته شده است»، وب‌سایت موسیقی ما.
  16. ↑ جاوید، «مضمون و موسیقی در لالایی‌های ایرانی»، 1397ش، ص40.
  17. ↑ جاوید، «مضمون و موسیقی در لالایی‌های ایرانی»، 1397ش، ص51.
  18. ↑ عمرانی، لالائی‌های ایران (کرمان، فارس، خراسان، مازندران، آذربایجان)، 1381ش، ص31.
  19. ↑ مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش، ص95؛ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص55.
  20. ↑ «لالایی و اقوام کهن ایرانی»، وب‌سایت ایران ویو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
  21. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص147.
  22. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص54.
  23. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص53.
  24. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص130.
  25. ↑ محمدپور، با لالایی یاد می‌گیرم (2) درختان، 1388ش، ص1.
  26. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص52.
  27. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص52.
  28. ↑ نجف‌زاده بارفروش، لالایی‌های ایرانی، 1375ش، ص200-202.
  29. ↑ «لالایی و اقوام کهن ایرانی»، وب‌سایت ایران ویو.
  30. ↑ «لالایی و اقوام کهن ایرانی»، وب‌سایت ایران ویو.
  31. ↑ جاوید، «مضمون و موسیقی در لالایی‌های ایرانی»، 1397ش، ص55.
  32. ↑ جاوید، «مضمون و موسیقی در لالایی‌های ایرانی»، 1397ش، ص47.
  33. ↑ حسن‌لی، «لالایی‌های مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی»، 1382ش، ص63-67.
  34. ↑ «لالایی یک شعر جهانی در همۀ اقوام؛ نگاهی به لالایی در میان مردمان لک»، وب‌سایت ویرگول.
  35. ↑ «لالایی؛ لطیف‌ترین جلوۀ میراث معنوی»، وب‌سایت ویستا.
  36. ↑ «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت.
  37. ↑ مرادی مخلص و دیگران، «تأثیر لالایی و قصه‌گویی بر یادگیری»، 1394ش، چکیده.
  38. ↑ «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک.
  39. ↑ جلالی و حسینی صابر، «نقش لالایی‌ها در تقویت هوش معنوی»، 1401ش،ص55-56.
  40. ↑ مشتاق‌مهر و فیضی، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، 1399ش، ص92-93.
  41. ↑ شایسته‌رخ، «بازتاب قیام عاشورا در ادبیات شفاهی (دوبیتی و لالایی)، 1389ش، ص209-210.
  42. ↑ «نقش نوای شورانگیز لالایی در تقویت روح هنر انقلاب و انقلابی»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما.

منابع

  • «بررسی لالایی در فرهنگ مردم ایران»، مجلۀ فرهنگی وب‌لایت، تاریخ بارگذاری: 18 آبان 1401ش.
  • جاوید، هوشنگ، «مضمون و موسیقی در لالایی‌های ایرانی»، فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 53 و 54، 1397ش.
  • جلالی، مریم و حسینی صابر، مهلا، «نقش لالایی‌ها در تقویت هوش معنوی»، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ 10، شمارۀ 43، 1401ش.
  • حسن‌لی، کاووس، «لالایی‌های مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 1، شمارۀ 1، 1382ش.
  • شایسته‌رخ، الهه، «بازتاب قیام عاشورا در ادبیات شفاهی (دوبیتی و لالایی)، فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 22 و 23، 1389ش.
  • عمرانی، سیدابراهیم، لالائی‌های ایران (کرمان، فارس، خراسان، مازندران، آذربایجان)، تهران، پیوند نو، 1381ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1377ش.
  • «لالایی؛ لطیف‌ترین جلوۀ میراث معنوی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
  • «لالایی نخستین موسیقی ماندگار ذهن»، وب‌سایت آموزک، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
  • «لالایی و اقوام کهن ایرانی»، وب‌سایت ایران ویو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
  • «لالایی یک شعر جهانی در همۀ اقوام؛ نگاهی به لالایی در میان مردمان لک»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
  • مرادی مخلص، حسین و دیگران، «تأثیر لالایی و قصه‌گویی بر یادگیری»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، دورۀ 1، 1394ش.
  • محمدپور، مهرداد، با لالایی یاد میگرم (2) درختان، تهران، دنیای تاتی، 1388ش.
  • مشتاق‌مهر، رحمان و فیضی، آمنه، «سیمای جامعۀ کرد در لالایی‌های کردی»، نشریۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، دورۀ 6، شمارۀ 1، پیاپی 27، 1399ش.
  • «موسیقی فیلم مختارنامه از پیچیده‌ترین موسیقی‌هایی است که در تاریخ این مملکت ساخته شده است»، وب‌سایت موسیقی ما، تاریخ بازدید: 20 مرداد 1402ش.
  • نجف‌زاده بارفروش، محمدباقر، لالایی های ایرانی، تهران، روجا، 1375ش.
  • «نقش نوای شورانگیز لالایی در تقویت روح هنر انقلاب و انقلابی»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما، تاریخ بارگذاری: 6 اسفند 1395ش.
  • وجدانی، بهروز، «لالایی موسیقی، نقش زن در انتقال فرهنگ شفاهی»، کتاب ماه هنر شمارۀ آبان، 1387ش.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=لالایی&oldid=18527»