نوروز

نوروز، آغاز سال نو خورشیدی و شروع فصل بهار
نوروز اولین روز از ماه فروردین است که با شروع فصل بهار و سال نو خورشیدی هم‌زمان است. این آیین کهن بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان و قدیمی‌ترین نماد فرهنگی ایران‌زمین است . برخی پیدایش نوروز را به اولین پادشاهان ایرانی نسبت داده و برخی دیگر آن را از اعتقادات زرتشتیان قلمداد کرده‌اند. اما هر چه باشد امروزه نوروز زمینه‌ای برای همزیستی فرهنگ‌های متفاوت در کنار هم و نشانی از فرهنگ کثرت‌گرای ایرانی است که افراد را با گرایش‌ها و ادیان و مذاهب مختلف، بر سر سفره هفت‌سین گردهم می‌آورد. نوروز علاوه بر اینکه در کشورهای مختلفی جشن گرفته می‌شود، در برخی از آنها، تعطیل رسمی است. مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز و ایرانی بودن آن را در تقویم خود ثبت کرده است.

آیین‌های نوروزی

از سنت‌های نوروز، آماده شدن برای جشن نوروز است که با خانه‌تکانی به استقبال آن رفته و برخی در شب چهارشنبه آخر سال با پریدن از روی آتش، مراسم چهارشنبه‌سوری برپا می‌کنند. یاد کردن مردگان از دیگر آیین‌های قبل از نوروز است که در آن مردم در پنج‌شنبه آخر سال بر مزار درگذشتگان حاضر شده و برای آنان دعا نموده و خیرات می‌کنند.

آیین‌های نوروز

حضور در اماکن مقدس در هنگام تحویل سال و همگام با ورود به سال جدید و آغاز نوروز در بین ایرانیان مرسوم است. لباس نو پوشیدن، پهن کردن سفره‌ای به نام سفره هفت‌سین متشکل از سبزه، سیر، سیب، سمنو، سنجد، سرکه و سماق، از سنت‌های ایرانیان در ایام نوروز بوده که بسیاری از مردم در اين سفره جايگاه ويژه‌ای برای قرآن در نظر می‌گیرند. سبزه سفره هفت‌سین تا 13 فروردین در سفره‌های هفت‌سین نگهداری می‌شود و بعد از آن در آب روان رها می‌گردد. رنگ‌کردن تخم‌مرغ، عیدی دادن و عیدی گرفتن، از دیگر سنت‌های ایام نوروز است. صله ارحام و دیدوبازدید نیز از مهم‌ترین سنت‌های دیرین ایرانیان در نوروز است و بسیاری از مردم نیز در این ایام مسافرت می‌کنند.

نوروز در روایات شیعه

در منابع روایی شیعه دو دسته روایت درباره نوروز وجود دارد:

1. روایاتی که نوروز را تأیید کرده‌اند؛ معلی بن خنیس روایتی را نقل کرده است که در آن امام صادق نوروز را تأیید کرده و به اعمالی از قبیل: غسل، پوشیدن بهترین لباس، نماز و روزه توصیه کرده است. علامه مجلسی روایت دیگری از امام صادق نقل کرده است که در آن، نوروز به عنوان روز وقوع غدیر و اولین روز طلوع خورشید، دانسته شده است.
2. روایتی که نوروز را به عنوان سنتی اسلامی نپذیرفته و رد کرده است؛ ابن شهرآشوب در روایتی نقل می‌کند امام کاظم در مجلسی که منصور در نوروز برای تهنیت و هدیه گرفتن برپا کرده بود، وجود چنین سنتی را در سیره پیامبر اسلام رد کرده و آن را سنتی مخصوص ایرانیان می‌داند که اسلام آن را محو کرده و امام کاظم نیز حاضر به احیای چیزی که اسلام آن را محو کرده، نیست.

بسیاری از علما ضمن بررسی این دو دسته از روایات، روایت تأیید نوروز را پذیرفته و بر اساس آن فتوا داده‌اند. امام خمینی به استحباب روزه و غسل در نوروز فتوا داده است. حلی، نوروز را جلیل‌القدر دانسته و علامه مجلسی می‌گوید روایتی که نوروز را تأیید کرده، قوی‌تر و مشهورتر بوده و روایت مخالف نوروز از باب تقیه است.

آداب دینی در نوروز

در آثار مکتوب علمای شیعه و بر اساس روایات، آدابی مانند پوشیدن لباس تمیز، استعمال عطر، روزه گرفتن و غسل برای نوروز ذکر شده است. علامه مجلسی برای لحظه تحویل سال و آغاز نوروز این دعا را نقل کرده است: «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ يَا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَال»، وی همچنین دعای دیگری برای نوروز نقل کرده است: «اللَّهُمَّ هَذِهِ‏ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ وَ أَنْتَ مَلِكٌ قَدِيمٌ أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا وَ أَسْتَكْفِيكَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ». شیخ حر عاملی نیز دو نماز دورکعتی برای نوروز نقل کرده است.

نوروز در اشعار

از نوروز در اشعار فارسی و عربی یاد شده است و بسیاری از شاعران فارسی‌زبان مانند سعدی، حافظ و مولوی اشعار زیادی درباره نوروز و تکریم آن، سروده‌اند:
آدمی نیست که عاشق نشود وقت بهار *** هر گیاهی که به نوروز نجنبد حطب است
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی *** از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
نوروز رخت دیدم خوش اشک بباریدم *** نوروز و چنین باران باریده مبارک باد

منابع

• ابن‌شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
• ابن‌فوطى، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب في معجم الألقاب‏، محقق: محمد كاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏، ۱۴۱۶ق.
• ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین‏، الاغانی،‌ بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
• افشار، ایرج، جشن نوروز، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۱۹۸، ۱۳۸۲ش.
• امام خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
• امین بیدختی، علی‌اکبر،‌‌ شریفی، نوید، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره۲،‌ شماره۴، ۱۳۹۳ش.
• حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین، دیوان غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
• دارابی، علی‌رضا، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، فرهنگ مردم ایران،‌ شماره ۴۷، ۱۳۹۵ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، سایت پارس ویکی، لغت‌نامه دهخدا، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
• رحیمی، «جشنی تاریخی در دل مردم» در سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
• زمانی محجوب، حبیب، «بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی»، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۵ش.
• سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح، دیوان غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد1400ش.
• سید ابن طاووس، رضی‌الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
• شهمردان،‌ رشید، آتش و چهارشنبه سوری، وحید، شماره ۱۱۵، تیر ۱۳۵۲ش.
• شیخ حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة (ع)، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
• شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• طباطبایی، احمد، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح»، در سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
• فاضل استرآبادی، محمد، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش.
• فجری، محمدمهدی، فرصت‌های طلایی نوروز، مبلغان، شماره۱۰۱، اسفند ۱۳۸۶ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
• مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، محقق و مصحح: علاءالدین اعلمی، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
• بلخی، جلال‌الدین محمد، دیوان شمس، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
• نفر، فاطمه، «آشنایی با مراسم نوروز در هشت کشور جهان» در سایت همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ اسفند ۱۳۹۶ش.
• »General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz«, UNITED NATIONS تاریخ درج مطلب: 232010 february ،‌ تاریخ بازدید: 27۱۸ ژوئیه 2021.