بازی مافیا

بازی مافیا؛ بازی گروهی تفکر محور بر اساس روایت نبرد میان مافیا و شهروند.

بازی مافیا، بر مبنای روایت جدال میان دو دستة اقلیت ‌آگاه مافیا و اکثریت ‌ناآگاه شهروند شکل ‌گرفته و هدف از آن کشف حقیقت از طریق زبان‌ گفتاری و نوشتاری، مهارت‌های پنهان قدرت تمرکز و صبر و حوصلة آدم‌ها است. نزدیک بودن روایت داستان بازی به زندگی شهری افراد، پویایی و تکامل، قوانین ساده و‌ قابلیت افزایش و کاهش بازیکنان موجب جذابیت و محبوبیت این بازی شده است. البته، این بازی آسیب‌های متعددی نیز در پی‌ دارد که مهم‌ترین آنها ترویج دروغ‌گویی و کسب مهارت در آن است.

معرفی

بازی مافیا و شهروند، از بازی‌های گروهی، تفکرمحور، راهبردی و معمایی مبتنی بر نقش‌های مخفی است. این بازی بر اساس روایت جدال دو دستة اقلیت آگاه به نام مافیا یا گرگ‌نما و اکثریت ناآگاه و ساده‌دل به نام شهروند یا روستایی ساخته شده است. ساختار بازی به‌گونه‌ای طراحی شده که دستة شهروندان به‌دلیل فقدان آگاهی از وضعیت و تعداد شهروندان و مافیا، تنها از طریق فهم‌ زبان بدن، قضاوت و تصمیم‌گیری درست، صبر و حوصله، قدرت استدلال، قدرت بیان، تفکر راهبردی و همکاری، می‌توانند بر دستة اقلیت مافیای آگاه، پیروز شوند. در غیر این‌ صورت، دستة مافیا به‌دلیل آگاهی از همکاران و شهروندان و قدرت حذف فیزیکی، می‌توانند با دروغ و فریب، قدرت بیان و ابراز احساسات، تفکر راهبردی، اقناع و یا ترور، جریان بازی را به نفع خود خاتمه دهند. این بازی در سیر تکاملی خود در نسخه‌های مختلف شب‌های مافیا، گرگینه، آدمکش، بازی ویدیویی امانگ آس (AMONG US) و مسابقه تلویزیونی شهروند و مافیا ساخته و عرضه شده است.

تاریخچه

بازی مافیا، میان بازی‌های کلاسیک تاریخ طولانی و تأثیرگذاری دارد. این بازی در 1886م توسط دیمیتری دیویدف دانشجوی دانشکدة روانشناسی‌ دانشگاه مرکزی مسکو به‌عنوان یک پروژة تحقیقاتی ابداع و اجرا شد. البته، شبکة خبری وایرد تاریخ ابداع و اجرای آن را 1987م بیان کرده است. استقبال دانشجویان و استادان در مراسم معارفة این بازی بسیار مثبت بود و این بازی در مدت کوتاهی در تمام دانشگاه شهرت یافت؛ به‌گونه‌ای‌ که در کلاس‌های درس، راهرو‌ها،‌ خوابگاه‌ها و اردوهای تابستانی اجرا می‌شد. محبوبیت این بازی آن‌چنان زیاد بود که در اندک زمانی در مدارس، کافه‌ها و خانه‌ها فراگیر شد و تمام روسیه را دربر گرفت. دیمتری دیویدوف پس از فارغ‌التحصیلی، در همان دانشکده مشغول تدریس شد و فرصت مناسبی برای بسط و توسعة آن و رسیدن به اهداف تحقیقاتی خویش به‌دست آورد. دانشجویان خارجی این بازی را همچون سوغاتی به کشورهای خود بردند و فرایند جهانی‌شدن این بازی آغاز شد. در اواسط دهه 1990م، محتوای این بازی دستمایة یک سریال تلویزیونی در لتونی شد که در آن افراد مشهور لتونی در فضای پارلمانی بازی می‌کردند. در 1997م شخص دیگری به‌ نام اندرو پولاتکین، به جای اسم مافیا و شهروند، مفهوم گرگ‌نما یا گرگینه و روستایی را بر آن نهاد. او مدعی بود که مفهوم مافیا طنین فرهنگی کمتری دارد و به جای آن مفهوم گرگ‌نما با ایدة دشمن پنهانی که در طول روز عادی به نظر می‌رسد، سازگاری بیشتری دارد. گرگینه‌ها همانند مافیا در طول روز همانند روستاییان عادی بودند، اما شب به گرگ تبدیل می‌شدند. این نسخه از بازی در آمریکا با استقبال بیشتری روبرو شد. در 1999م دانشجوی دیگری به نام الکسی تراسو، نخستین وب‌سایت بازی مافیا را تأسیس کرد. این سایت سهم‌ به‌سزایی در علمی‌ترشدن این بازی و خلق نقش‌های جدید ایفا کرد. در 2000م یک کاربر آنلاین، این بازی را بر مبنای حل پازل در صفحة اینترنتی خود گذاشت و از آن پس، این بازی در جمع بازی‌های آنلاین نیز قرار گرفت. بر اساس این بازی کتاب‌های مختلف آموزشی با عنوان ارتباطات غیرکلامی منتشر و در مدارس روسیه به هدف آموزش روش‌های مختلف خواندن سینگال‌های غیر‌کلامی و زبان بدن تدریس شد. علاوه براین، فیلم‌های متعدد مانند «گریة‌ گرگ» در 2005م و «بازی قتل» در 2006م ساخته شده است. همچنین در 2010م ادوارد اسلیکیان، کتابی نوشت که در آن به قوانین بازی پرداخته است. این بازی توسط سایت‌های مختلف اعتبارسنجی مانند about.com و thesprucecrafts.com به‌عنوان یکی از 50 بازی محبوب تاریخی-فرهنگی از 1800م تا به امروز رده‌بندی شده است.

اهداف بازی

این بازی اهداف ذیل را دنبال می‌کند:

1. وادارکردن افراد به پذیرش اشتباهی که مرتکب شده‌اند؛

2. تحلیل رفتار متقابل از طریق سینگال‌های کلامی، رفتارهای عصبی و استرس‌زا؛

3. یادگیری مهارت ارتباط اجتماعی از طریق استدلال و زبان بدن.

4. یادگیری تشخیص درست از نادرست.

پیش فرض‌های بازی

الف) تعداد بازیکنان

بازی مافیا با کمتر از پنج نفر اجرا نمی‌شود. کمترین نقش‌های لازم عبارتند از: راوی،‌ مافیا، دکتر، ‌کارآگاه و شهروند. با افزایش تعداد بازیکنان، نقش‌های دلخواه دیگری به گروه اضافه می‌شود.

ب) نقش‌ها

نقش‌های مافیا در سه قسم‌ دسته‌بندی می‌شود:

الف) راوی، مجری، خدا (گاد)؛ این فرد نقش اداره‌کننده بازی را به‌عهده دارد و به‌شکل بی‌طرفانه بر تمام بازی نظارت می‌کند و حق دخالت ندارد.

ب) دستة مافیا؛ این دسته از افراد مختلفی با قدرت‌‌های متفاوتی تشکیل‌ می‌شود. هدف این دسته خارج ساختن شهروندان از بازی، تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری آن‌ها و جلب رأی آنها به نفع گروه مافیا است. مهم‌ترین نقش‌های این دسته عبارتند از:

• پدرخوانده؛ رهبر اصلی دستة مافیا و تصمیم‌گیرنده نهایی است؛

• تروریست؛ نقش منفی و مخرب دارد و وظیفة او کشتن یکی از بازیکنان و ایجاد ترس و وحشت است؛

• دکتر لکتر؛ نقش دکتر مافیا است و هر شب می‌تواند یکی از اعضای مافیا را انتخاب کند و نجات دهد.

• مافیای ساده؛ نقش یک مافیای عادی، تخریب شهروندان و پنهان کردن هویت و نقش آنها است؛

• مذاکره کننده؛ نقش مذاکره‌کننده تعاملی و تاکتیکی‌آست. او به‌عنوان وکیل مدافع مافیا است و می‌تواند از طریق اشتراک‌گذاری اطلاعات تیم‌ها یا گروه‌های دیگر تشکیل دهد؛ علاوه براین،‌ نقش‌های دیگری چون شاه‌کش، معشوقه، گروگان‌گیر و بیشتر از آن در صورت افزایش بازی‌کن، می‌تواند اضافه شود.

ج) دستة ‌شهروندان؛ در این دسته نقش‌های مختلفی قرار دارد که هدف آن‌ها شناسایی و حذف اعضای مافیا است.

برخی از مهم‌ترین نقش‌ها عبارتند از:

• کارآگاه؛ نقش کارآگاه در دستة شهروندان بسیار مهم است و هر شب می‌توان با گمان به هویت یک فرد از راوی استعلام بگیرد.

• دکتر شهر؛ دکتر نقش اصلی را در تیم شهروندان دارد و با حدس درست در نوبت شب می‌تواند جان یکی از اعضا را نجات دهد.

• جان‌سخت (رویین‌تن)؛ رویین‌تن قدرتمندترین نقش را در دستة شهروندان دارد. او می‌تواند دو نوبت استعلام افراد حذف شده را بگیرد و بازی را از گنگ بودن نجات دهد. همچنین او دو جان دارد.

• روان‌شناس؛ نقش روان‌شناس فرعی را ایفا می‌کند و کسی را که گمان می‌کند مافیا است، گمراه و ساکت می‌کند.

• شهروند ساده؛ شهروند عادی می‌تواند افراد مافیا را گمراه و برای پیداکردن آن به شهروندان کمک کند.

علاوه براین‌ها، نقش‌هایی چون پزشک، شهردار، قاضی،‌ تفنگدار،‌ تک‌تیرانداز، کشیش، قهرمان محافظ و نقش‌های دیگری تعریف شده است که در صورت افزایش بازی‌کن می‌تواند اضافه شود.

ج) قوانین بازی

بسیاری از قوانین مافیا در نقش‌ها و روش ‌بازی گفته شده است، اما قوانین کلی دیگری نیز وجود دارد که برای اجرای درست بازی اهمیت دارد، مانند:

1. تعداد افراد مافیا باید یک‌سوم افراد بازیکن باشد.

2. راوی باید از تمام نقش‌ها و اتفاقات آگاه باشد.

3. هیچ‌کس برای اقناع، حق صحبت مخفیانه با کسی دیگر را ندارد.

4. در طول شب باید اقدامات به‌گونه‌ای انجام شود که بقیه از طریق صحبت یا تکان دادن دست و مانند این‌ها، نباید به نقش فردی پی‌ ببرند.

5. هیج‌ فردی حق آشکارسازی نقش بقیه را در روز ندارد، حتی اگر در طول شب به‌دلیل اتفاقی پی ‌برده باشد (یعنی جامعه باید به آگاهی و تصمیم‌گیری برسد). 6. هیچ‌کس حق صحبت‌کردن خارج از نوبت را ندارد.

7. دکتر شهر فقط در شب‌ اول می‌تواند خود را نجات دهد.

شیوه بازی

1) پیش از بازی

پیش از شروع بازی، مجری یا راوی باید از میان افرادی که به‌طور کامل به بازی آشنا باشند، انتخاب شود. راوی از طریق پخش‌کارت‌ها یا اپلیکیشن‌های مخصوص این بازی، نقش افراد را تعیین می‌کند. هیچ‌کس حق ندارد نقش خود را اعلام کند یا در مورد نقش دیگران بپرسد.

بازی دارای دو مرحله شب و روز است؛

در شب، بیشتر نقش‌های مخفی، اقداماتی را انجام می‌دهند و دنبال دسیسه و حذف شهروندان‌ هستند، اما در روز تمامی افراد به بحث، شناسایی مافیا و رأی‌گیری برای حذف او فعالیت می‌کنند.

2) شروع بازی

الف) شب اول؛ راوی، بازی را با جمله همه چشمان خود را ببندند، آغاز می‌کند. سپس از دستة مافیا می‌خواهد که بیدار شوند تا با هم‌دستة خود آشنا شوند، پس از آشنایی دوباره به دستور راوی می‌خوابند.

ب) روز اول؛ به دستور راوی (مجری) همه بیدار می‌شوند‌ (چشمان خود را باز می‌کنند)، و به این صورت بازی برای همه آغاز می‌شود و مراحل زیر طی می‌شود:

• کارت سرصحبت؛ صحبت را آغاز می‌کند.

• گفتگو و هدف‌گیری؛ برای جلوبردن بازی و درک نقش دیگران، بازیکنان باید فرد یا افرادی را متهم کرده و هدف قرار دهند. هدف‌گیری با پرسش از نقش او که آیا مافیا است یا خیر، انجام می‌شود. سپس افراد دیگر دیدگاه‌های‌شان را ابراز می‌کنند و متهم و دیگران می‌توانند از خود دفاع کنند.

• رأی‌گیری؛ در صورت وارد شدن اتهام به یک یا چند نفر،‌ رأی‌گیری توسط راوی انجام می‌شود و اگر نصف به اضافه یک نفر، رأی آورد،‌ متهم از بازی حذف می‌شود و در غیر این صورت دوباره شب می‌شود.

ج) شب دوم؛ به دستور راوی همه می‌خوابند، راوی، دسته مافیا را بیدار می‌کند و آن‌ها فردی را برای کشتن انتخاب می‌کنند، سپس از دکتر مافیا می‌پرسد که چه کسی را می‌خواهد نجات دهد؟ بعد راوی دکتر شهر را بیدار می‌کند و می‌پرسد که آیا کسی را می‌خواهد نجات دهد؟ در مرحلة بعد راوی، کارآگاه را بیدا می‌کند و می‌پرسد که قصد فهمیدن هویت چه کسی را دارد. در ادامه، راوی به ترتیب از رویین‌تن برای قصد استعلام افراد خارج شده، از روان‌شناس برای ساکت کردن فردی و از حرفه‌ای برای قصد شلیک می‌پرسد. سرانجام شب تمام و روز می‌شود.

د) روز دوم؛ راوی با گفتن روز شد، همه را بیدار می‌کند و اتفاقات شب گذشته را بدون افشای نقش‌ آنها، اعلام می‌کند. به‌طور مثال می‌گوید: در شب گذشته مافیا فردی را کشت، دکتر او را نجات داد یا این‌که دکتر به اشتباه فردی دیگری را نجات داد. راوی حق ندارد نقش‌ افراد کشته‌شده یا باقی‌مانده را مشخص‌کند. این چرخة روز و شب ادامه می‌یابد تا زمانی که شهروندان بتوانند تمام افراد مافیا را از شهر خارج کنند، یا مافیا شهروندان را نابود کند.

بازی مافیا در ایران

پیشینة این بازی در ایران به اواخر دهة 1370ش بر می‌گردد. در ابتدا این بازی بیشتر در خوابگاه‌ها و اردوهای دانشجویی انجام می‌شد. اما، در سال 1386ش برای نخسیتن‌بار این بازی در سایت «هزارتو» برای عموم افراد جامعه معرفی شد. سپس در سال 1388ش وب‌سایت www.bamdadi.com، مطلبی را با عنوان بازی دزد و پلیس در معرفی این بازی نوشت، اما هنوز تعداد افراد آشنا با این بازی بسیار محدود بودند. تا این‌که در سال 1389ش این بازی وارد پیام‌رسان ریدکال شد و از این طریق افراد بیشتری با این بازی آشنا شدند.

الف) پخش از طریق تلویزیون

در سال 1399ش این بازی با نام «مسابقه شهروند و مافیا» به مدت دو سال از طریق شبکه سلامت پخش شد. همزمان با آن، شبکه خانگی فیلیمو برنامة «شب‌های مافیا» را به کارگردانی سعید ابوطالب و اجرای محمدرضا علیمردانی پخش کرد. پس از آن، شبکه نسیم در 1401ش به میدان آمد و با روایت تازه با همان ‌نام قبلی «مسابقه شهروند و مافیا» سه فصل از این مسابقه را پخش کرد. به این ترتیب، ایرانیان در سنین و اقشار مختلف با این بازی آشنا شدند.

ب) فراگیری و استقبال شهروندان

امروزه این بازی در جمع‌های خانوادگی، دوستانه، کافه‌ها، دانشگاه‌ها و پارک‌ها توسط افراد مختلف خصوصا جوانان اجرا می‌شود. با فراگیری شبکه‌های اجتماعی، پای‌ این بازی به شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام و پنکو، نیز کشیده شد و حتی اکنون در کلاب‌هاوس ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها‌ به بهانة‌ این بازی، در فضای مجازی گرد هم جمع شده و گپ‌وگفت دوستانه دارند.

ج) نظر مراجع تقلید

طبق فتوای آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله مکارم شیرازی حرام‌بودن این بازی به دو شرط وابسته است:

الف) داشتن مفسده مانند ترویج و یا عادت به دروغگویی؛

ب) همراهی با شرط‌بندی و برد و باخت.

آیت‌الله سیستانی تنها به این نکته اشاره کرده که دروغ جایز نیست و تشخیص آن را به عهده خود فرد گذاشته است. آیت‌الله شبیری زنجانی به‌صورت شرط سلبی گفته‌ است که اگر موجب دورغگویی در غیر بازی نشود حرام نیست.

عوامل جذابیت و گسترش

• نزدیک بودن روایت داستان بازی به زندگی شهری افراد؛ روایت بازی به‌گونه‌ای است که هر فردی می‌تواند آن را در ذهن خود تصویرسازی کند. افراد در زندگی شهری هرکدام نقشی را به عهده دارند که با انجام درست و یا اشتباه نقش خود بر دیگران تأثیر مثبت و یا منفی می‌گذارند. شهروندان در کمیت، بیشتر و دستة مافیا در کیفیت، قدرت و آگاهی بیشتری دارند. شهروندان با قدرت اقناع و اجماع از طریق رأی‌گیری می‌توانند بر مافیا پیروز شوند.

• داشتن پشتوانة علمی و تحقیقاتی؛ این بازی در یک دانشگاه با رتبه علمی بالا و با تکیه بر تحقیقات پیشین روان‌شناختی ساخته‌ شده است.

• پویایی و تکامل؛ سیر تاریخی نشان می‌دهد که این بازی با حفظ محتوای درونی، روند پویا و تکاملی داشته و توسط افراد مختلف بسته به ظرفیت و خلاقیت آنها در نسخه‌های متفاوت مانند کلاسیک، گرگ‌نما و روستایی (گرگینه)، دزد و پلیس، بازی مافیا، شهروند و مافیا، شب‌های مافیا و مانند آن عرضه و اجرا شده است.

• تصویرسازی رسانه‌ای و سلبریتی‌ها؛ نمایش بازی‌ مافیا در تلویزیون ایران از طریق شبکه «سلامت»،‌ شبکة «نسیم» و شبکة خانگی فیلیمو، با اجرای چهره‌های مطرح و بازیگران سینما، تأثیر زیادی در محبوبیت این بازی داشته است.

• بستر اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی؛ عرضة این بازی در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی مانند کلاب‌هاوس بر محبوبیت و گسترش بیشتر آن کمک کرده است.

• انعطاف‌پذیری؛ قابلیت اجرای این بازی با تعداد افراد متفاوت و این‌که افزایش تعداد بازیکنان موجب حفظ و جذابیت بازی می‌شود، این بازی را به یک بازی گروهی محبوب تبدیل کرده است.

• قوانین ساده؛

• عدم نیاز به تجهیزات و امکانات خاص.

نقاط مثبت

بازی مافیا در قالب یک طرح تحقیقاتی به‌منظور دستیابی به اهداف مشخصی طراحی شد. علاوه ‌بر اهداف ذکر شده، مزایا و نقاط مثبت متعددی برای این بازی بیان شده است:

1. ممارست و تمرین گوش‌دادن؛

2. افزایش قدرت استنتاج؛

3. افزایش خودآگاهی؛

4. تجربه و تمرین تصمیم‌گیری سریع و صحیح؛

5. تقویت تفکر و عملکرد استراتژیک؛

6. افزایش روحیة کار تیمی؛

7. تمرین و تجربة غیرمستقیم زندگی روزمره.

تهدیدها و آسیب‌ها

در برابر نقاط مثبت و مزایای بازی مافیا، تهدیدها و آسیب‌هایی را نیز برشمرده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1. دروغ‌گویی و کسب مهارت در آن؛ دروغ،‌ شاه‌کلید این بازی برای پیروزی است و این بازی موجب کسب مهارت در دروغ‌گویی می‌شود.

2. احساس شک به صداقت دیگران؛ برخلاف این نکته که در جامعه باید اعتماد به مثابه یک سرمایة اجتماعی تقویت شود و افراد نسبت به یکدیگر خوش‌بین باشند، این بازی با اتهام‌زنی، شک همیشگی نسبت به همه را تقویت می‌کند و خود فرد نیز بر اساس حدس و گمان تصمیم‌گیری می‌کند.

3. وابستگی و اعتیاد به بازی.

منابع

• «آموزش بازی مافیا»، وب‌سایت کی‌آس، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1402ش.
• امینی، سارا، «معرفی‌ نقش‌های بازی مافیا»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1402ش.
• «با معایب و مزایای بازی مافیا آشنا بشید!»، وب‌سایت مشرق‌،‌ تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1401ش.
• «بازی مافیا»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازید: ‌29 بهمن 1402ش.
• بهرامی، علیرضا، «چرا این «مافیا» محبوب شد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1399ش.
• «تاریخچة بازی مافیا»، وب‌سایت ایران‌مافیا، تاریخ بازید: 29 بهمن 1402ش.
• «تاریخچه بازی شب مافیا»،‌ وب‌سایت رایاد،‌ تاریخ بازدید: 29 بهمن 1402ش.
• تکلی، مجید، «تاریخچة بازی مافیا»، وب‌سایت جزیرة بازی، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1402ش.
• «حکم شرعی بازی مافیا، به مناسبت ۲۰ دسامبر، روز جهانی بازی»، وب‌سایت 118 احکام، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1402ش.
• دولتی، فاطمه، «مافیا یک بازی غیرمعمولی»، وب‌سایت مجلة رشد، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1399ش.
• شاهرخ، علی، «آموزش بازی مافیا؛ تاریخچه، قوانین و هرآنچه باید درباره بازی مافیا بدانید»، وب‌سایت تکراتو، تاریخ درج مطلب: 1399ش.
• «شهروند و مافیا»، وب‌سایت شبکه نسیم، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1402ش.
• عزیزی، نرگس، «مافیا یک بازی هیجان‌انگیز اما آسیب‌زا»، وب‌سایت زندگی سلام، تاریخ درج مطلب: 22 مهر 1398ش.
• قضاوی، مائده، «راهنمای جامع آموزش بازی مافیا (معرفی نقش ها، قوانین و استراتژی)»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1401ش.
• کهریزی، مهدی، «آموزش بازی مافیا، معرفی نقش‌ها و قوانین بازی»، وب‌سایت مایکت، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1400ش.
• «مسابقة شهروند و مافیا»، وب‌سایت شبکه سلامت، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1402ش.
• مهراسبی، فاطمه، «آموزش بازی مافیا؛ معرفی نقش‌ها و قوانین این بازی گروهی جذاب»، وب‌سایت چطور، تاریخ درج مطلب: اسفند 1401ش.
• مؤذن‌زاده، محمدرضا، «همه چیز درباره بازی مافیا چرا بازی مافیا در ایران ترند شد؟»، خبرگزاری ایسنا،‌ تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1402ش.
• Arneson, Erik, "A Timeline of Board and Card Games Since 1800", thesprucecrafts wesite on: Jun 26 2019.