کلاب هاوس: تفاوت میان نسخه‌ها

کلاب ‌هاوس، به‌عنوان شبکه اجتماعی مبتنی بر صوت با استفاده از راهبرد تبلیغ چهر‌ه‌های مشهور و همزمانی زمان راه‌اندازی با دورة همه‌گیری کووید19، در مدت کوتاه مورد توجه قرار گرفت. این شبکه اجتماعی بر الگوی ذهنی حذف فاصلة اجتماعی و امکان ارتباط سادة مدل صوتی تمرکز کرده است. این ویژگی کلاب‌هاوس، امکان ساختاربندی اتاق‌های گفتگو، زنده و تعاملی‌بودن و شکل‌گیری رسانة عمیق واقعی را فراهم کرده است. با این وجود، آسیب‌هایی چون استفاده از هویت دروغین و پیامدهای آن، زمینة ترویج خرافات و ناهنجاری‌های اخلاقی، دامن‌زدن به قومیت‌ و نژادگرایی را نیز در پی‌داشته است.  

کلاب‌هاوس (Clubhouse) که در لغت به مکان ملاقات اعضای یک باشگاه و انجام فعالیت‌های اجتماعی آن‌ها اطلاق می‌شود، <ref>[https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/clubhouse . "Meaning of clubhouse in English"، Cambridge dictionary website.]</ref> امروزه نام یک شبکه اجتماعی صدا محور است که بر محور اتاق‌های گفتگو تاسیس شده است. کاربران می‌توانند با ایجاد یک اتاق و یا حضور در اتاق‌های از قبل ساخته‌شده در یک گفتگو شرکت کنند. در این پلتفرم از تصویر، ویدئو و حتی متن استفاده نمی‌شود و تنها با استفاده از صدا می‌توان با دیگران ارتباط برقرار کرد.<ref>. فرهمند و معین قفقازی، «کلاب‌هاوس و انتخاب 1400 در ایران»،  1400ش، ص14. محمدی‌ برزگر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ 1401ش، ص73.</ref> کاربران در این شبکة اجتماعی با علایق مشترک گرد هم آمده و به روش‌ سنتی در مورد مسایل گوناگون گفتگو و تبادل نظر می‌کنند و یک شبکه اجتماعیِ واقعی را پدید می‌آورند.<ref>. محمدی‌ برزگر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ 1401ش، ص73.</ref>

کلاب‌هاوس به‌عنوان رسانة اجتماعی در پاییز 2019م توسط پل دیویسون<ref>. Paul Davison</ref> و روهان ست<ref>. Rohan Seth</ref> در ابتدا برای پادکست‌ تاک‌شو<ref>. Talkshow</ref> طراحی و بعد در مارس 2020م تنها نسخة اپلیکیشن iso آن توسط شرکت Alpha Exploration co منتشر شد.<ref>. فرهمند و معین قفقازی، «کلاب‌هاوس و انتخاب 1400 در ایران»،  1400ش، ص14[https://www.bnnbloomberg.ca/clubhouse-s-founder-is-in-a-state-of-perpetual-motion-1.1577751 .Huet and Ford, "Clubhouse’s Founder Is in a State of Perpetual Motion, bnnbloomberg, website.]</ref> راهبرد مدیران کلاب‌هاوس در حضور سلیبریتی‌های ورزشی، سینمایی و مهم‌تر از آن‌ها مدیران جهانی مانند ایلان ماسک، بیل گیتس و مارک زاکربرگ موجب محبوبیت بیشتر این شبکه اجتماعی شد. ضمن اینکه انتشار کلاب‌هاوس در دورة قرنطیة کووید19 به‌عنوان راهی جدید برای ابراز وجود و تعامل با یکدیگر، ‌کمک زیادی در گسترش آن کرد؛ <ref>. بحرانی، ارائه الگوی برندسازی شخصی در شبکه‌های اجتماعی با تاکید بر شبکة اجتماعی کلاب‌هاوس، 1401ش، ص22.</ref> به‌گونه‌ای که از 600 هزار کاربر در مدت یک ماه به دو میلیون نفر رسید. این رقم با عرضة نسخة‌اندروید در می‌‌‌‌2021م به 10 میلیون کاربر افزایش یافت و کلاب‌هاوس، در کشورهای آمریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، روسیه، کرة جنوبی و بریتانیا یکی از ده اپلیکیشن برتر شد.<ref>. فرهمند و معین قفقازی، «کلاب‌هاوس و انتخاب 1400 در ایران»،  1400ش، ص14. [https://www.cnbc.com/2021/11/09/clubhouse-co-founder-opens-up-on-growing-pains-over-last-18-months.html Shead, "Clubhouse co-founder opens up on growing pains: ‘It’s been quite an 18 months", CNBC website.] </ref>

عضویت در کلاب‌هاوس در ابتدا از طریق دعوت‌نامه امکان‌پذیر بود و هر کاربر می‌توانست تنها به 2 نفر دعوت‌نامه بفرستد. این ویژگی موجب شکل‌گیری بازار سیاه و فروش کدهای دعوت تا مبلغ 400 دلار شد. برخی صاحب‌نظران دلیل اصلی این محدودیت را شکل‌دهی آرام جامعة مخاطب و مدیریت درست کاربران می‌دانند. سرانجام کلاب‌هاوس این محدودیت را در جولای 2021م برداشت.<ref>. محمدی‌ برزگر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ 1401ش، ص73. [https://www.cnbc.com/2021/11/09/clubhouse-co-founder-opens-up-on-growing-pains-over-last-18-months.html Shead, "Clubhouse co-founder opens up on growing pains: ‘It’s been quite an 18 months", CNBC website.] </ref>

هدف اولیة بنیانگذاران کلاب‌هاوس ایجاد بستری برای برنامه‌ریزی و پخش زندة پادکست با امکان ارتباط با مخاطبان از طریق توییتر بود. این هدف از همان ابتدا مورد توجه کاربران و سرمایه‌گذاران قرار گرفت؛ <ref>[https://shanbemag.com/podcast-of-clubhouse-founders/ . «داستان کلاب‌هاوس (clubhouse) از ابتدا تاکنون»،  وب‌سایت شنبه م.] </ref> اما باتوجه به‌ این‌که کلاب‌هاوس بر مبنای الگوی ذهنی حذف فاصلة اجتماعی و امکان ارتباط ساده بر اساس رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع ارتباط که ارتباط زبانی است شکل‌گرفته و بر همین مدل صوتی در برابر مدل متنی توییتر و تصویری اینستاگرام تمرکز کرده است؛ هدف مالکان کلاب‌‌هاوس تلاش برای جذب بیشتر افراد در این شبکه و شکل‌گیری بیگ‌دیتای صوتی، پردازش و یادگیری ماشینی است تا ضمن‌ کار بر این پروژة بزرگ، در صورت لزوم در اختیار نهادهای مشتری قرار دهند.<ref>. «کلاب‌هاوس یک تب نه چندان طولانی»،  1400ش، ص29. [https://irna.ir/xjDHxC «مزایا و معایب شبکة اجتماعی کلاب‌هاوس چیست؟»،  خبرگزاری ایرنا.]</ref>

مطرح شدن کلاب‌هاوس در ایران به‌دلیل فضای پیشا انتخابات ریاست‌جمهوری 1400ش، عضو شدن چهره‌های سیاسی- اجتماعی و طرح موضوعات چالش‌برانگیز و پرحاشیه و دورة همه‌گیری کووید19، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. برخی از موضوعاتی که مطرح شد عبارتند از قرارداد 25 سالة ایران و چین توسط وزیر خارجه، برجام، حجاب و آزادی زنان، بررسی مسدودکردن کلاب‌هاوس، سریال گاندو همراه با واکنش محمدجواد ظریف، انرژی هسته‌ای، دفاع فایزه‌هاشمی از عملکرد‌هاشمی رفسنجانی و مباحث انتخابات 1400ش.<ref>[https://beta-co.ir/%d9%87%d8%b1-%d8%a2%d9%86-%da%86%db%8c%d8%b2%db%8c-%da%a9%d9%87-%d8%a8%d8%a7%db%8c%d8%af-%d8%a7%d8%b2-%da%a9%d9%84%d8%a7%d8%a8%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%d9%88%d8%b3-%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c%d8%af/ . «هر آن چیزی که باید از کلاب‌هاوس بدانید» وب‌سایت بتا.]</ref>علاوه‌ براین، تلقی کلاب‌هاوس به‌عنوان شبکه اجتماعی نخبگان به‌دلیل محدودیت عضویت، همراه با حضور چهره‌های سیاسی اجتماعی، ضمن تمایز و تشخص این چهره‌ها، موجب توجه بیشتر به کلاب‌هاوس و موضوعات آن شد؛ به‌گونه‌ای که صوت این گفتگو‌ها در شبکه‌های اجتماعی دیگر نیز منتشر شد.<ref>. شوق‌الشعرا، «کلاب‌هاوس بر روی چه طبقه‌ای موثر است؟»،  روزنامة آفتاب یزد، 22 فروردین 1400ش. [https://beta-co.ir/%d9%87%d8%b1-%d8%a2%d9%86-%da%86%db%8c%d8%b2%db%8c-%da%a9%d9%87-%d8%a8%d8%a7%db%8c%d8%af-%d8%a7%d8%b2-%da%a9%d9%84%d8%a7%d8%a8%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%d9%88%d8%b3-%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c%d8%af/ «هر آن چیزی که باید از کلاب‌هاوس بدانید» وب‌سایت بتا.]</ref>

اقبال ایرانیان به کلاب‌هاوس و حواشی ایجاد شده، موجب شد برنامه‌نویسان و کارشناسان نیز وارد این گود شوند. میلاد نوری برنامه‌نویس ایرانی نسخة غیررسمی‌اندرویدی کلاب‌هاوس را اصلاح و منتشر کرد که با استقبال در ایران و خارج از ایران مواجه شد.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/x7462 . «کلاب‌هاوس ایرانی چطور نوشته شد؟»،  همشهری آنلاین.]</ref> کارشناسان حوزة رسانه، فرهنگ و جامعه نیز جلسات متعددی پیرامون بررسی ویژگی‌ها و تنظیم‌گری کلاب‌هاوس برگزار کردند.<ref>[https://impr.ir/club-house-setting-requirements-and-solutions/ . «رویداد مجازی «تنظیم‌گری کلاب‌هاوس. الزامات و راهکارها»،  وب‌سایت پژوهشکده سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری رسانه.«کلاب‌هاوس. بستر گفت و گو یا مسلخ گفت و گو؟!»،  خبرگزاری مهر].</ref>

شرایط اجتماعی دورة کرونا و محدودیت‌های حضور اجتماعی موجب شکل‌گیری نیاز برای تقویت ارتباطات مجازی و روی آوردن مدارس، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها، خانواده‌ها و افراد به سرویس‌های لایو اینستاگرام، اسکای‌روم و دیگر شبکه‌های اجتماعی شد؛ اما به دلیل ضعف زیر‌ساخت‌ها و پهنای باند مورد نیاز ارتباط تصویری، کلاب‌هاوس به عنوان شبکه اجتماعی صدامحور در این برهه توانست موفق ظاهر شود.<ref>[https://rasanews.ir/002qR0 . عظیمی، «کلاب‌هاوس در چشم‌انداز شبکه‌های اجتماعی آینده»،  وب‌سایت رسانیوز.]</ref>

به نظر برخی صاحب نظران رسانه، کلاب‌هاوس با تاکید بر محوریت حضور، شیوة جدیدی از ارتباط صوتی را خلق کرد که می‌تواند رادیویی دو طرفه با مخاطبانی باشد که خود انتخاب می‌کنند چه‌چیزی بشنوند و چه بگویند. این شیوة جدید ارتباط، از متن و ملحقاتی مانند ترند، هشتک و‌هایپرلینک، عبور کرده است.<ref>[https://rasanews.ir/002qR0 . عظیمی، «کلاب‌هاوس در چشم‌انداز شبکه‌های اجتماعی آینده»،  وب‌سایت رسانیوز. جلالی، «کلاب‌هاوس کش‌لقمة زینتی!»،  وب‌سایت خبری تحلیلی عصر ایران.]</ref>

رقابت شبکه‌های اجتماعی معروف مانند توییتر، تلگرام، اینستاگرام، فیسبوک و ردیت با راه‌اندازی اتاق‌های گفتگو مشابه کلاب‌هاوس در همان ابتدای موفقیت کلاب‌هاوس، ادامة تلاش آن را با دشواری مواجه کرد.<ref>[https://beta-co.ir/%d9%87%d8%b1-%d8%a2%d9%86-%da%86%db%8c%d8%b2%db%8c-%da%a9%d9%87-%d8%a8%d8%a7%db%8c%d8%af-%d8%a7%d8%b2-%da%a9%d9%84%d8%a7%d8%a8%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%d9%88%d8%b3-%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c%d8%af/ . «هر آن چیزی که باید از کلاب‌هاوس بدانید» وب‌سایت بتا.]</ref> برخی کارشناسان موفقیت این شبکة اجتماعی را مدیون حضور چهره‌های مطرح دنیا نظیر ایلان ماسک، مارک زاکربرگ و دیگران و شرایط همه‌گیری کووید19 و نیاز افراد به گفتگو با دوستان و آشنایان می‌دانند. علاوه بر این، زمان‌مندی و الزام حضور برای استفاده از محتوا، صرف وقت زیاد برای دنبال‌کردن یک بحث و گفتگو، عدم امکان انتشار محتوای دیگر شبکه‌های اجتماعی در کلاب‌هاوس و فقدان شیوة روشن برای کسب درآمد، از نقاط‌ ضعف‌ ساختاری کلاب‌هاوس شمرده شده که موجب افت این شبکه اجتماعی و ترک افراد از آن خواهد شد.<ref>[https://www.didbaniran.ir/fa/tiny/news-121832 . خواجه‌الدین، «آینده کلاب‌هاوس»،  رسانیوز.«مخاطبان کلاب‌هاوس 90 درصد کاهش یافت+نمودار»،  پایگاه خبری تحلیلی دیده‌بان ایران.]</ref> برخی کارشناسان، کاهش نیمی از کارمندان این شبکه در 2023م را نشانگر تاثیر این چالش‌ها و افول این شبکة اجتماعی می‌دانند؛ اما مدیران این شبکه درآمد صدها میلیون دلاری در 2021م را همراه با تیم‌ کوچک و متمرکز برای ادامة پیشرفت کافی می‌دانند.<ref>. Levy، "The pandemic drove Clubhouse to a $4 billion valuation that never looked sustainable"، CNBC website.</ref> همچنین محبوبیت پادکست و افزایش فروش هدفون‌ها، ایرپاد‌ها و اسپیکرهای هوشمند عمل تایپ را کمرنگ‌تر و زمینه را برای رسانه‌های صوت‌محور بیشتر فراهم کرده است.<ref>. «بررسی شبکه اجتماعی صوتی کلاب‌هاوس در ایران و جهان»،  1400ش، 55.</ref>

براساس‌ پژوهش‌های اسنادی و میدانی، مهم‌ترین عوامل جذابیت کلاب‌هاوس عبارتند از حضور افراد مشهور و موفق، عدم احتیاج به تولید محتوا، تنوع موضوعات در اتاق‌های گوناگون<ref>. بحرانی، ارائه الگوی برندسازی شخصی در شبکه‌های اجتماعی با تاکید بر شبکة اجتماعی کلاب‌هاوس، 1401ش، ص46.</ref>رسانة واقعی و عمیق به‌دلیل گفتگو بدون مداخلة جذابیت بصری، محدود شدن خبر و محتوای جعلی به‌دلیل تاکید بر اعتبار سنجی منابع، تبادل عقاید و نگرش‌ها و توسعة فرهنگ گفتگو، <ref>. خلعتبری و مظفری، «بررسی ابعاد بروز و ظهور پلتفرم کلاب‌هاوس در ایران»،  1400ش، ص10-12.</ref> بستر صداهای حاشیه‌ای جامعه و سیاست، زمینه‌ای برای طرح ایده‌های نو و استفاده و یا همکاری با افراد متخصص، برگزاری محتواهای آموزشی و مراسم‌های مذهبی، سرگرمی از طریق بازی‌های صدا محور چون مافیا، شعرخوانی و موسیقی.<ref>. رضی‌پور، «بررسی جامعه‌شناسی کارکردها و آسیب‌های شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس»،  1401ش، ص51-52.</ref>

با وجود ویژگی‌های مثبت، کلاب‌هاوس تهدیدها و آسیب‌های پرشماری را در پی‌داشته است. برخی از مهم‌ترین آسیب‌ها و تهدیدها عبارتند از هویت دروغین با القاب مانند دکتر و متخصص و سؤاستفاده از کاربران، همه‌چیز دانی، ترویج خرافات و ناهنجار‌ی‌های اخلاقی مانند روابط غیراخلاقی، فال و طلسم، ایجاد دعوا برای جذب فالوور، جدل و نزاع به‌جای مباحثه، <ref>. رضی‌پور، «بررسی جامعه‌شناسی کارکردها و آسیب‌های شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس»،  1401ش، ص53-54.</ref> عدم امنیت سرورها و امکان فروش اطلاعات کاربران<ref>. خلعتبری و مظفری، «بررسی ابعاد بروز و ظهور پلتفرم کلاب‌هاوس در ایران»،  1400ش، ص10-12.</ref> خلاء قانونی در شیوة مدیریت اتاق‌های گفتگو، محتوای صوتی و رعایت حریم خصوصی، فقدان نظارت بر محتواهای غیر اخلاقی، دامن زدن قومیت‌گرایی و نژادگرایی، تشکیل آسان اتاق‌هایی با محتوای نامناسب و دسترسی آسان به آنها، نبود تفکیک سنی دسترسی به اتاق‌های گفتگو، تضعیف سنت‌های عرفی و شرعی جامعه در برخی از اتاق‌ها، ترویج سبک‌ زندگی غربی با تاکید بر معاشرت‌ آزاد، اعتیاد آوری شدید و فقدان امکانات فنی سانسور بر محتواهای غیر اخلاقی.<ref>. محمدی‌ برزگر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ 1401ش، ص81-86.</ref>

پژوهشگران بخش حقوقی رسانه و فضای مجازی مهم‌ترین راهکارهای پیش‌گیری از آسیب‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی را تقویت نگرش انتقادی، <ref>[https://balkandiskurs.com/en/2022/03/21/the-impact-of-youtube/ . Tomić، "The Impact of Online Platforms on Children and Young People"، Balkandiskurs website.]</ref> افزایش سواد رسانه‌ای، <ref>. محمدی‌ برزگر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ 1401ش، ص76-79.</ref> آگاه‌سازی خانواده‌‌ها از تهدید‌ها و فرصت‌‌های فضای مجازی، ترویج امر به معروف و نهی از منکر، ترویج سبک زندگی اسلامی در جامعه، راه‌اندازی شبکة ملی اطلاعات و تولید و تقویت شبکه‌‌های اجتماعی بومی با امکانات بهتر می‌دانند.<ref>. حسین‌‌پور و ترکمان، «بررسی نقش شیوه‌های فرهنگی پیشگیری از جرایم اخلاقی در فضای مجازی»،  1395ش، ص138</ref>

* «بررسی شبکه اجتماعی صوتی کلاب‌هاوس در ایران و جهان»،  بی‌نو، دفتر مطالعات رسانه‌های نوین، 1400ش.  

* بحرانی، محمد، ارائه الگوی برندسازی شخصی در شبکه‌های اجتماعی با تاکید بر شبکة اجتماعی کلاب‌هاوس، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه هرمزگان، 1401ش.  

* جلالی، محمد، «کلاب‌هاوس کش‌لقمة زینتی!»،  وب‌سایت خبری تحلیلی عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1400ش.  

* حسین‌‌پور، جعفر و ترکمان، زکریا، «بررسی نقش شیوه‌های فرهنگی پیشگیری از جرایم اخلاقی در فضای مجازی»،  فصلنامة انتظام اجتماعی، سال 8، شماره 4، 1395ش.  

* خلعتبری، محمدحسن و مظفری، افسانه، «بررسی ابعاد بروز و ظهور پلتفرم کلاب‌هاوس در ایران»،  فصلنامةمطالعات رسانه‌ای، سال 15، شماره 4و 5، 1400ش.  

* خواجه‌الدین، علی‌اصغر، «آینده کلاب‌هاوس»،  رسانیوز، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1400ش.  

* «داستان کلاب‌هاوس (clubhouse) از ابتدا تاکنون»،  وب‌سایت شنبه‌مگ، تاریخ درج مطلب: 25 جولای 2021م.  

* «رویداد مجازی، تنظیم‌گری کلاب‌هاوس؛ الزامات و راهکارها»،  وب‌سایت پژوهشکده سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری رسانه، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1400ش.  

* رضی‌پور، پرنیا، «بررسی جامعه‌شناسی کارکردها و آسیب‌های شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس»،  فصلنامة مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی، سال 5 شمارة 4، 1401ش.  

* شوق‌الشعرا، یگانه، «کلاب‌هاوس بر روی چه طبقه‌ای موثر است؟»،  روزنامة آفتاب یزد، شماره 5987، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1400ش.  

* عظیمی، علی، «کلاب‌هاوس در چشم‌انداز شبکه‌های اجتماعی آینده»،  وب‌سایت رسانیوز، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1400ش.  

* فرهمند، وحید و معین قفقازی، الهام، «کلاب‌هاوس و انتخاب 1400 در ایران»،  ماهنامه کد، شماره 28، اردیبهشت 1400ش.  

* «کلاب‌هاوس یک تب نه چندان طولانی»،  ماهنامه کد، شمارة 28، اردیبهشت 1400ش.  

* «کلاب‌هاوس؛ بستر گفت و گو یا مسلخ گفت و گو؟!»،  خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1400ش.  

* «کلاب‌هاوس ایرانی چطور نوشته شد؟»،  همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 17 فرودین 1400ش.  

* «کلاب‌هاوس هم فیلتر شد!»،  اقتصادنیوز، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1401ش.  

* محمدی‌ برزگر، جعفر، «چالش‌های پیشگیری انتظامی و اجتماعی از جرایم رسانه‌های نوپدید (مورد مطالعه اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس)»،  ‌ فصلنامة پژوهش‌های دانش‌ انتظامی، سال 24، شمارة 1، 1401ش.  

* «مخاطبان کلاب‌هاوس 90 درصد کاهش یافت+نمودار»،  پایگاه خبری تحلیلی دیده‌بان ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آذر 1400ش.  

* «مزایا و معایب شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس چیست؟»،  خبرگزاری ایرنا، ‌ تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1400ش.  

* «هر آن چیزی که باید از کلاب‌هاوس بدانید» وب‌سایت بتا، تاریخ درج مطلب 1 اردیبهشت 1400ش.  

* Huet، Ellen and Ford، Brody، "Clubhouse’s Founder Is in a State of Perpetual Motion، bnnbloomberg، website، Mar 16، 2021.  

* Levy، Ari، "The pandemic drove Clubhouse to a $4 billion valuation that never looked sustainable"، CNBC website، published on Apa 2723.  

* "Meaning of clubhouse in English"، Cambcambridge dictionary website accessed on May 28، 2024.  

* Shead، sam، "Clubhouse co-founder opens up on growing pains: ‘It’s been quite an 18 months"، CNBC website، updated on Nov 9، 2021.