تاسو
تاسو؛ نوعی یاری‌گری از گونه دگریاری و تامین اجتماعی سنتی در مناطق لُرنشین. تاسو یک سنت، رفتار و کنش اخلاقی-انسانیِ فردی یا اجتماعی نسبت به یک فرد دیگر در زمینه حمایت مالی و جبران خسارت است.
مفهوم‌شناسی
تاسو از ریشه تاس یا تاسه دانسته شده است و «تاس» به معنی اندوه و ملال و مصیبت و «تاسه» به معنی یار، کمک‌کار و رفیق است. «تاسو» در لغت به معنی یاری رساندن به مصیبت‌زده است. «تسو» مخفف تاسو و به‌معنی «به عهده گرفتن یک قسمت از کل» است و به فرد درخواست‌کننده «تاسوگر» می‌گویند.
تاسو به‌مثابه هنجار
تاسو میراث فرهنگی و یک هنجار پذیرفته شده به‌مثابه بیمه حوادث است که در بین عشایر، ایلات و طوایف ساکن در استان‌های ایلام، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد و درخواستی آبرومندانه از ایل، طایفه و خانواده جهت یاری¬گری مالی برای حل مشکل به‌شمار می‌رودو اصطلاحاً به آن «تاسو کردن» گفته می‌شود. در این خرده‌فرهنگ، هرگاه حادثه‌ای برای خانواده یا طایفه¬ای پیش آید و متحمل خسارات مالی شوند، ایل برای کمک مالی و اقتصادی به آنها ورود می¬کند و با برپایی مراسم «تاسو»، هر کسی با توانایی مالی خود، بخشی از هزینه را تامین می‌کند. در کهگیلویه این رسم را «یوزی» می¬نامند که جامعیت بیشتری دارد و شامل مواردی مانند کمک به تامین هزینه‌های مراسم ازدواج و تهیه وسایل اولیه زندگی و گاه ساختن مسکن جدیدی برای آنها می¬شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که یاری‌گری در مناطق عشایری، جزئی جدایی‌ناپذیر از کار و زندگی و همچنین عامل همبستگی اجتماعی است.
گستره تاسو
تاسو با توجه به نوع خسارت وارد شده به خانواده، دارای رده‌های مختلف است. 1. تاسو گاهی در سطح مال شکل می¬گیرد و نیازی به حمایت مال‌های دیگر نیست (مانند هزینه مراسم عزاداری برای عضو فوت‌شده از خانواده) 2. تاسو زمانی که خسارت‌ها بسیار زیاد باشد در سطح بالاتری مانند طایفه یا ایل و حتی در سطح چند ایل -که با هم همبستگی دارند- صورت می¬گیرد.
انواع تاسو و شیوه یاری‌رسانی
در تاسو، نوع کمک‌ها با توجه به نوع خسارت متفاوت است؛ این کمک¬ها، گاه نقدی و گاه جنسی مثل گوسفند، بز، گاو یا قالی، گلیم و جاجیم است. نحوه تحویل کمک¬های تاسو به خانواده خسارت دیده به دو حالت مستقیم و یا غیر مستقیم صورت می‌گیرد.
1. تاسوی مستقیم
به این معنی است که خانواده خسارت‌دیده طی سانحه‌ای طبیعی مانند سیل، زلزله، صاعقه، آتش‌سوزی و یا حوادثی دیگر متضرر شده، که کمک‌ها مستقیما به بزرگ خانواده پرداخت می‌شود.
2. تاسوی غیرمستقیم
به این معنی است که خانواده خسارت‌دیده طی یک حادثه شخصی مانند تصادف یا نزاع منجر به قتل، برای پرداخت بدهی یا خون‌بهای مقتول، دچار زیان شده است. در این حالت، کمک‌ها تحویل خانواده مقتول یا شخص طلبکار می‌شود و زمان تحویل نیز زمان حل و فصل قضیه است.
زمینه‌های تاسو
زمینه‌های تاسو عبارت‌اند از: 1. رویداد طبیعی مانند سیل، صاعقه، آتش‌سوزی و زلزله. 2. وقوع قتل یا تصادفی که منجر به پرداخت دیه و هزینه درمان سنگین شود. 3. هزینه برخی مراسمات مثل مراسم عزاداری برای فوت یکی از اعضای خانواده.
ویژگی‌های تاسو
تاسو عملی پذیرفته شده است و هنگامی که مطابق آداب خاصش انجام گیرد، هیچ گونه شرمندگی به همراه ندارد. مردم تاسوگر را دوست دارند، چون نمی خواهند شاهد خواری و ذلت او باشند. دهنده کمک در تاسو خود را به جای شخص تاسوگر قرار می‌دهد و فکر می¬کند که امکان این که خود او هم روزی به سرنوشت تاسوگر دچار شود دور نیست. پس شخص کمک کننده، خود و زندگی¬اش را به نوعی بیمه می¬کند. تاسو دارای ویژگی‌های زیر است: 1. تاسوگر، زمانی که مشکل تمام زندگی‌اش را فرا گرفته باشد، دست به تاسو می‌زند. 2. در تاسو، آبروی تاسوگر حفظ می‌شود. 3. تاسو، در امور خاص مانند سیل، غارت، گرگ‌زدگی، آتش‌سوزی، سرقت و تصادف امکان‌پذیر است. 4. تاسو تنها در بین آشنایان و درون طایفه خودی، صورت می¬گیرد. 5. اگر تاسوگر بفهمد که دربارۀ او، ظن گدایی وجود دارد از تاسو دست بر می¬دارد و ممکن است خودکشی کند.
پانویس
منایع
- جودکی، محمدعلی، «تاسو»، در وب‌سایت دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: 17 دی 1398ش.
- شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم‌آباد، افلاک، 1377ش.
- کریمی درمنی، حمیدرضا، زمینه¬ها و شیوه¬های یاری¬گری در ایران (دگریاری، همیاری، خودیاری)، تهران، کندوکاو، چاپ اول، 1389ش.
- مجیدی کرایی، نورمحمد، تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد، تهران، علمی، 1371ش.
- نوراللهی، علی، «یاری¬گری در میان کوچ‌نشینان و نیمه کوچ‌نشینان تیره قلی‌وند ایل خزل ایلام»، در مجله فرهنگ مردم ایران، شماره 55، زمستان 1397ش.