عفو در خانواده

عفو در خانواده؛ خطاپوشی و گذشت زوجین و فرزندان از یکدیگر.

در دانش اخلاق، عفو، از ارزش‌های اخلاقی و نشانۀ بزرگی شخصیت انسان و تعالی روح او دانسته شده که سلامت روانی را به‌دنبال دارد. عفو و گذشت در مناسبات اجتماعی و به‌ویژه در زندگی مشترک، نقش بسزایی دارد. چشم‌پوشی اعضای خانواده از خطاهای یکدیگر، کانون خانواده را به محیطی مناسب برای آرامش و آسایش زوجین و فرزندان تبدیل می‌کند و آسودگی خاطر آنان را نیز به‌همراه دارد.

مفهوم‌شناسی

عفو در لغت به‌معنای گذشت از گناه و خطا، و ترک مجازات و گذشتن از حق خود است.

عفو در آموزه‎های دینی

در آموزه‌های اسلام سفارش شده است که زن و شوهر از همدیگر کینه به دل نگیرند و بدی‌های یکدیگر را با مهربانی و گذشت پاسخ دهند. رسول خدا، زنی که عذر شوهرش را نمي‌پذيرد و خطاهايش را نمي‌بخشد، نکوهش کرده است.

عفو از منظر روان‌‎شناسی

روان‌شناسان، عفو و گذشت را علاوه بر ترمیم روابط آسیب‌ديدۀ افراد، در سلامت جسم و روان آنها نیز اثرگذار می‌دانند. گذشت و بخشیدن، نشانه عزت‌ نفس است و افرادی که از اشتباهات دیگران راحت‌تر می‌گذرند و آزردگی خود را زودتر فراموش می‌کنند، کمتر دچار فشارهای روانی می‌شوند. از طرف دیگر، افرادی که نمی‌توانند به‌راحتی از خطاهای دیگران بگذرند بیشتر در معرض خطر بیماری‌هایی همچون مشکلات قلبی و عروقی و سرطان قرار می‌گیرند. افزایش کارآمدی، افزایش اعتماد به نفس، کنترل عصبانیت و کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی، پیامدهای عفو است که روان‌شناسان آنها را مورد توجه قرار داده‌اند.

تأثیر عفو در خانواده

بهره‌گیری اعضای خانواده از عفو و گذشت در برابر خطاهای یکدیگر، فضایی آرام و به‌دور از تنش را برای آنها فراهم می‌کند. زن و شوهر با گذشت، شخصیت خود را رشد می‌دهند، پایداری خانواده را تضمين مي‌كنند و خود را مشمول لطف خدا می‌سازند. بخشش و گذشت زوجین، فرصتی را فراهم می‌آورد که فرد خطاکار بتواند رفتار خود را بهبود بخشد. عفو و گذشت سبب برقراری پیوندهای عمیق و همدلی در بین فرزندان نیز می‌شود؛ اما نگذشتن از خطاهاي يكديگر، موجب تضعیف بنیان خانواده و تحمل‌ناپذير شدن آن مي‌شود. پژوهشگران، پیامدهای زیر را در بررسی اثرات عفو و گذشت در محیط خانواده، مورد توجه قرار داده‌اند:

1. ایجاد آرامش روحی؛ از پیامد‌های مهم عفو، تأمین آرامش و آسایش روحی زن و شوهر و اهل خانه است. کسی که در زندگی گذشت ندارد، همواره منتظر فرصتی است تا انتقام بگیرد و به همین دلیل آرامش روحی از او گرفته می‌شود؛ اما فردی که از روحیۀ عفو و گذشت برخوردار است، با آرامش خاطر در کنار همسر زندگی می‌کند و از بهانه‌جویی‌های زیان‌بار و بیهوده فاصله می‌گیرد.
2. زدودن کینه؛ گاهی در محیط خانواده اشتباهاتی از ناحیۀ زن یا شوهر صورت می‌گیرد که زمینه‌ای برای ایجاد تیرگی روابط بین آن‌ها می‌شود. چنانچه این کدورت با عفو و گذشت جبران نشود، موجب درگیری‌های خانوادگی، اختلافات و نابودی فضای صمیمی خانواده می‌شود، اما با گذشت زن و شوهر نسبت به یکدیگر کینه‌ها از بین می‌رود و در نتیجه خانواده از خطر چنین آفتی مصون می‌ماند.
3. فزونی عزّت؛ افرادی که از رفتار و حالات همسر خود ایراد می‌گیرند، نه‌تنها در اصلاح رفتار او موفّق نخواهند شد، بلکه سبب لجاجت و واکنش منفی از جانب آن‌ها می‌شوند. در حالی‌که با چشم‌پوشی از خطا، در نگاه او محترم جلوه کرده و از نفوذ کلام و جذابیت بیشتری برخوردار خواهند شد. عفو سبب افزایش عزت در افراد می‌شود.
4. طول عمر؛ آرامش روحی و روانی که در نتیجۀ عفو و گذشت نصیب انسان می‌شود هم در سلامت جسمی او تأثیر گذاشته و هم مایه افزایش عمر فرد می‌شود.
5. سپر عذاب الهی؛ از دیگر پیامدهای عفو و بخشش از لغزش‌های دیگران به‌خصوص همسر، ایمنی از عذاب الهی است.

منابع

• ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، 1414ق.
• جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، 1385ش.
• سعادت، برهان، «نقش گذشت در روابط زناشویی»، وب‌سایت حقوق و زندگی، تاریخ درج مطلب: 28 مارس 2019م.
• شعبانی، اکبر، راز خوشبختی زنان، قم، جوان، 1393ش.
• «عفو و گذشت نسبت به همسر سبب نشاط در زندگی می‌شود»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1399ش.
• «عفو و گذشت و تحكيم روابط زناشويي»، وب‌سایت اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
• مطهری، هدی، «سلامت روان: بخشش سخت است ولی نه غیر ممکن»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گلستان، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• منتظری، محمدحسین، «گذشت و بخشش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1396ش.
• نراقی، مهدی، جامع السعادات، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران، حکمت، 1371ش.