نگهداری سگ
نگهداری سگ؛ معاشرت و مأنوس شدن انسان با سگ در خانه و خانواده.
نگهداری از سگ در محیط خانه و خانواده با الهام از سبک زندگی غربی، یکی از مسائل نوپدید در سبک زندگی ایرانی است. ناسازگاری این پدیده با فرهنگ اصیل ایرانی، پیامدهای فردی، خانوادگی و اجتماعی متعددی را در پی دارد. ترویج نگهداری سگ در خانه به‌مثابه عضوی از خانواده، کارکرد اصلی نگهداری از سگ در فرهنگ ایرانی را به حاشیه می‌راند و پایبندی افراد به احکام اسلامی مربوط به سگ را تضعیف می‌کند.
تاریخچه
نگهداری سگ در محیط پیرامون انسان‌ها همواره در فرهنگ ایرانی و به شکل‌های گوناگون رایج بوده است. [۱] همچنین حقوق حیوانات و از جمله سگ در فرهنگ ایرانی - اسلامی همواره مورد توجه بوده است. نگهداری سگ در زندگی مبتنی بر دامپروری و کشاورزی دارای کارکردهای بسیار به‌ویژه در نقش نگهبان است؛ اما استحکام اعتقادات دینی و پایبندی ایرانیان به احکام اسلام از دلایل مهم وارد نشدن سگ به حریم خانه و خانواده بوده است. [۲] امروزه اما در پی دگرگونی‌های اجتماعی و نفوذ فرهنگ و سبک زندگی بیگانه، برخی از ایرانیان، سگ را به‌عنوان عضوی از خانواده به محیط داخلی خانه وارد کرده‌اند.[۳]
کاربرد سگ
سگ در طول تاریخ بشر همواره در اموری مانند نگهبانی و شکار به انسان‌ها خدمت کرده‌اند. امروزه سگ‌ها در اموری مانند کشف مواد مخدر و مواد منفجره، زنده‌یابی، مسیریابی و تشخیص بیماری نیز کاربرد دارند. ورود سگ به محیط درونی خانه و خانواده به‌منظور تأمین بخشی از نیازهای عاطفی و روانی انسان از کاربرد‌های مدرن نگهداری سگ و مبتنی بر این پندار است که همزیستی با سگ به‌دلیل وفاداری ذاتی این حیوان سبب آرامش روانی انسان می‌شود.
نگهداری سگ از منظر فقه اسلامی
بر اساس آموزه‌های اسلامی، هر موجودی متعلق به محیط زیست مختص به خود بوده و همزیستی انسان با بسیاری از حیوانات از جمله سگ، دارای محدودیت‌هایی است و انس‌گرفتن انسان با سگ تا جایی پذیرفته است که وارد محیط داخلی خانه نشود. از این منظر، کاربرد سگ، محدود به مواردی مانند شکار و نگهبانی آن هم به‌دور از محیط خانه و خانواده است. اغلب فقها، سگ را نجس می‌دانند و تنها اندکی از فقیهان آن را پاک دانسته‌اند. بر اساس دیدگاه اکثریت فقها، نگهداری سگ (غیر از سگ گله، شکاری و نگهبان) مذموم بوده و اگر این کار به‌منظور شبیه‌شدن به غیرمسلمانان باشد و موجب ترویج فرهنگ و سبک زندگی بیگانه در جامعۀ اسلامی شود یا آزار و اذیت همسایگان را در پی داشته باشد، حرام است.
سگ در متون ادبی
در متون ادبی کهن فارسی مانند شعر و داستان، نگاه به سگ نگاهی از روی ترحم بوده است؛ به‌طور مثال، افراد مقداری از باقی‌ماندۀ غذای خود را برای رفع گرسنگی و تشنگی به سگ می‌دادند. یکی در بیابان سگی تشنه یافت *** برون از رمق در حیاتش نیافت کله دلو کرد آن پسندیده کیش *** چو حبل اندر آن بست دستار خویش
گفت باری نطق سگ کو بر در است *** نطق مرغ خانگی کاهل پرست گفت موسی هین تو دانی رو رسید *** نطق این هر دو شود بر تو پدید در فرهنگ ایرانی، جای سگ همواره بیرون از خانه و در نقش نگهبان بوده و البته به حقوق حیوانی آن توجه می‌شده و آزار نمی‌دیده است.
نگهداری از سگ در سبک زندگی امروزی
امروزه برخی ایرانیان از نگهداری سگ و معاشرت با آن در خانه و کنار سایر اعضای خانواده، قبح‌زدایی می‌کنند و با مدگرایی و الگوگیری از سبک زندگی بیگانه، می‌کوشند که آن را در جامعه ایرانی و به‌ویژه میان نسل جوان گسترش دهند. در این رویکرد، رسیدگی به سگ و نگهداری از آن حتی جای معاشرت و مأنوس شدن افراد با دیگر اعضای خانواده، دوستان و خویشاوندان را گرفته است.
علل گرایش به نگهداری سگ در خانواده
از جمله دلایل گرایش برخی ایرانیان به نگهداری سگ در محیط خانه و خانواده عبارت‌اند از:
- مُد‌پرستی و تقلید از سبک زندگی غربی: برخی صاحب‌نظران، پدیدۀ سگ‌گردانی و نگهداری از سگ را گونه‌ای از مد‌پرستی افراطی و برآمده از فرهنگ بیگانه می‌دانند که به تضعیف ارزش‌های دینی، هنجارها و الگوهای فرهنگی اصیل ایرانی می‌انجامد.
- کم‌رنگ شدن سبک زندگی ایرانی-اسلامی: گرایش به سبک زندگی غربی، افراد را به بی‌هویتی و از‌خود‌بیگانگی گرفتار می‌کند.
- کاهش روابط اجتماعی: زندگی صنعتی و مدرن که موجب فردگرایی و پرهیز افراد هم‌صحبتی و هم‌نشینی با هم‌نوعان شده است، این مسئله را با نگهداری سگ در خانه، تشدید می‌کند.
- 3) ویژگی‌های ذاتی این حیوان: برخی از ویژگی‌های ذاتی سگ مانند وفاداری سبب شده، گروهی از افراد برای پر کردن خلأهای عاطفی خود جذب این حیوان شوند.
- افزایش حضور در محیط بیرون از خانه و خانواده: برخی افراد از خانواده‌های ثروت‌مند یا تحت تأثیر مدگرایی، به‌دلیل حضور بیشتر در محیط بیرون از خانه و خانواده، از حضور سگ برای رفع تنهایی والدین مسن یا فرزندان خود در خانه بهره می‌گیرند.
- عدم فرزندآوری: برخی از خانواده‌ها که تمایلی به فرزندآوری و پذیرش مسئولیت فرزند ندارند، جای خالی فرزند در خانواده را با حیوانات خانگی مانند سگ پر می‌کنند و آن را مانند کودک خود در آغوش می‌گیرند با آن همبازی می‌شوند.
پیامدها
از جمله پیامدهای منفی ورود سگ به محیط خانه و خانواده و مأنوس شدن افراد با این حیوان عبارت‌اند از:
- نادیده‌گرفتن جایگاه رفیع و کرامت انسانی خود؛
- ترویج مدگرایی و سبک زندگی غربی در بستر خانواده و جامعه؛
- فهم اشتباه از رعایت حقوق حیوانات و کمک به آنها؛
- کاهش فرزندآوری: پذیرش سگ به‌جای فرزند سبب تزلزل پایه‌های زندگی خانوادگی، فروپاشی بنیان خانواده و خارج شدن مفهوم خانواده و نقش‌های مادری، پدری و فرزندی از معنای حقیقی خود شده و جامعه را نیز با مشکلاتی مانند بحران جمعیت و کمبود نیروی کار در آینده مواجه می‌کند.
- ترویج فرهنگ بیگانه در جامعه ایرانی-اسلامی؛
- ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی و خانوادگی در مخالفت با موازین شرعی، اعتقادی و انسانی؛
- آلوده شدن به رذایل اخلاقی مانند خودنمایی، فخرفروشی، احساس حقارت و خودکم‌بینی؛
گسترش بیماری: کارشناسان معتقدند همزیستی با سگ در محیط خانوادگی، سبب افزایش احتمال ابتلای انسان به بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان مانند جرب، هاری، توکسوکارا، آنکیلوستوما، ژیاردیا و سالمونلا، می‌شود. همچنین تماس با سگ سبب انتقال کنه، کک و شپش به انسان می‌شود.
پانویس
منابع
- جمالی، محمد و ذوالفقار طلب، مصطفی، «وضعیت فقهی نجاست و نگهداری از سگ در مذاهب اسلامی»، فقه پزشکی، شمارۀ 42، 1399ش.
- خدادادی، فضل‌الله، «سگ‌ها چگونه به خانه‌های ایرانیان راه یافتند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1402ش.
- خدادادی، فضل‌الله، «دگردیسی نوع نگاه به سگ: از ترحم در گذشته تا تفضل در جامعه امروزی ایران»، فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، شمارۀ 28، 1401ش.
- «حکم شرعی نگهداری سگ‌های خانگی یا زینتی در خانه چیست؟»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 25 دی 1395ش.
- سعدی شیرازی، مُشرف‌الدین مُصلح، بوستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1403ش.
- شریفی اسدی، زینب و همکاران، «بررسی زیست‌شناسانه نهی قرآن و ادیان الهی از همزیستی انسان با سگ»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن و انگاره‌های علوم زیستی، 1402ش.
- صفری، زهرا، «چرا برخی به نگهداری حیوان خانگی رو می‌آورند؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ 6 تیر 1401ش.
- مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1403ش.
- نوری، سیدحسین و سبویی جهرمی، سعید، «واکاوی فقهی نگهداری انواع سگ‌ها از منظر مذاهب اسلامی»، فصلنامۀ فقه، شمارۀ 113، 1402ش.
- نوری، سیدحسین و سبویی جهرمی، سعید، «واکاوی فقهی دادوستد سگ‌ها از منظر مذاهب اسلامی با تأکید بر حکم سگ‌های نافع جدید»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، شمارۀ 55، 1401ش.