موسیقی‌درمانی
موسیقی‌درمانی؛ استفاده از موسیقی برای بهبود حالات روحی، روانی و جسمی.
موسیقی‌درمانی در ایران امروزه به‌عنوان یک روش مکمل درمان برای بهبود شرایط روانی و جسمی، مورد توجه قرار گرفته است. گسترش زندگی ماشینی، بسیاری از افراد را درگیر هیجانات کنترل‌نشده، پرخاشگری، اضطراب، انزوا و افسردگی کرده و استفاده از موسیقی برای بهبود این وضعیت، مؤثر انگاشته می‌شود. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که موسیقی‌درمانی اگرچه آثار مفیدی بر بهبود حالات روانی و جسمی افراد دارد، اما استفادۀ افراطی یا نادرست از موسیقی، آثار مخربی را در جسم و جان افراد برجای می‌گذارد.
مفهوم‌شناسی
موسیقی‌درمانی به‌معنای اثرگذاری مثبت صوت در رفتار [۱] و استفاده از موسیقی و برای توانبخشی به بیماران جسمی و روانی است.[۲] در این روش درمانی با هدف بازیابی، نگهداری [۳]و تقویت سلامت جسمی، روحی و عاطفی افراد و با توجه به نیاز‌های فیزیکی، اجتماعی، شناختی و هیجانی آنها از موسیقی متناسب استفاده می‌شود.[۴]
تاریخچه
موسیقی به‌عنوان یک عنصر هنری جذاب و آرام‌بخش، جزء جدایی‌ناپذیر زندگی انسان در همۀ تمدن‌ها و جوامع بوده[۵] و گاهی از آن برای درﻣﺎن برخی ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ استفاده شده است.[۶] پیشینه بهره‌گیری از موسیقی برای درمان جسم و جان، در آثار ارسطو، افلاطون و برخی دانشمندان مسلمان، دیده می‌شود. در ﻓﺮﻫﻨـگﻫـﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنی ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ، ﻣﺼﺮ، چین، ﻫﻨﺪ و ﯾﻮﻧﺎن، موسیقی با مراسم‌های مذهبی، پیوند داشت و از آن برای بهبود شرایط روانی افراد استفاده می‌شد. [۷] در جنگ جهانی اول و دوم گروهی از نوازندگان به بیمارستان‌ها رفته و برای شادابی سربازان زخمی به اجرای موسیقی می‌پرداختند. پیامدهای مثبت این اقدام سبب شد که پزشکان و پرستاران از نوازندگان برای تسریع در روند بهبودی مجروحین استفاده کنند. [۸] امروزه نیز موسیقی‌درمانی یک رشتۀ دانشگاهی در دانش پزشکی و روانش‌شناسی است. اولین انجمن موسیقی‌درمانی در سال ۱۹۵۰م تأسیس شده است. [۹] در ایران نیز انجمن موسیقی‌درمانی با هدف معرفی دانش موسیقی‌درمانی و ارائۀ خدمات اموزشی و درمانی در سال 1380ش تأسیس شد.[۱۰]
موسیقی‌درمانی در ایران
استفاده از موسیقی برای درمان یا تغییر در خلقیات افراد، سابقه‌ای کهن در فرهنگ ایرانی دارد. [۱۱] ایرانیان در این شیوۀ درمانی، از موسیقی‌های طبیعت و موسیقی‌های سازگار با خرده‌فرهنگ‌های بومی بهره می‌گرفتند. طبیبان و فیلسوفان مسلمان در آثار ﺧﻮد ﺑﻪ ارتباط ﻣﻮﺳﯿقی ﺑا روان انسان و اﺛﺮﺑﺨﺸـی آن ﺑـﺮ ﺟﺴﻢ اشاره کرده‌اند. دانشمندانی همچون اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ و خواجه عبدالرحمان بن سیف‌الدین غزنوی، ﺑﺮ تأثیر موسیقی در بهبود بیماری‌های جسمی و روانی تأکید کرده‌اند.[۱۲] موسيقى اصیل ايرانى به لحاظ بافت، ساختار درونگرا و عاطفى و گردش‌هاى ادوارى آرام‌بخش با تنظيم زيبا و خوشايند، تأثير مطلوبى در شنونده ايجاد می‌کند و موجب تخليه هيجانى و کاهش استرس می‌شود. همچنین موسيقى محرک و تصنيف‌هاى پرشور موسيقى ايرانى با تِم شيدايى موجب کاهش افسردگى و افزایش تحرک و نيروى درونى بدن در برابر بيمارى‌ها می‌شود. از برخی موسیقی‌های نواحی و مناطق ایران، درگذشته با هدف درمان استفاده می‌شد. موسیقی در سواحل جنوبى ایران با آداب و رسوم خاص، نوعی اثرگذارى از طريق ايجاد هيجان و انتقال احساسات را پی‌گیری می‌کند که موجب شادابی و نشاط روانی می‌شود. در بلوچستان با نواختن ساز و دهل همراه با آواز و اشعارى به زبان عربي، فارسى و بلوچى می‌کوشند تا بیماری گواتی را از بدن شخص خارج کنند.[۱۳] در ترکمن‌صحرا نیز شبیه این مراسم وجود دارد که با نوعى سماع اجرا مى‌شود. [۱۴] واکنش متقابل بیماران به موسیقی‌های محلی و برقراری ارتباط با آن، سبب بهبود حالات روانی آنها شده و نشاط و خروج از حالت سکون و ناامیدی را در بیماران روحی و جسمی پدید می‌آورد.[۱۵] امروزه موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی نواحی، به حاشیه رانده شده و گرایش نوجوانان و جوانان به سبک موسیقی غربی و ریتمی افزایش یافته است. با گسترش استفاده از کامپیوتر، موبایل و وسایل صوتی در میان خانواده‌ها بسیاری از کودکان تحت تأثیر موسیقی‌هایی قرار می‌گیرند که مناسب سن، سطح درک و خواستۀ آنها نیست. این امر سبب افزایش هیجانات در آنها شده و به مرور زمان سبب افزایش میزان اضطراب و استرس در کودکان می شود و تأثیر منفی بر درس‌خواندن آنها دارد. [۱۶] بسیاری از ملودی‌های مختلف در موسیقی که امروزه در میان جوانان و نوجوانان رواج دارد به بهبود حالات روحی کمک نمی‌کند و در بسیاری از موارد آنها را به سمت انزوا، پوچی و افسردگی سوق می‌دهد.[۱۷]
روش‌های موسیقی‌درمانی
استفاده از موسیقی برای بهبود شرایط جسم‌وجان، گاهی همراه با نواختن و خواندن توسط خود فرد است که واکنش‌های عاطفی، ذهنی، حسی و حرکتی را برای او در پی دارد و گاهی به شنیدن موسیقی بسنده می‌شود و شنونده واکنش‌های عاطفی و ذهنی به آن نشان می‌دهد. [۱۸] یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های روان‌درمان‌گر، اثرگذاری درست موسیقی بر بیمار است. ناآگاهی درمانگر، می‌تواند خطرات درمانی را برای بیماران در پی داشته باشد. نوع، ترکیب و تعامل ریتم و ملودی، بیشترین اثر روان‌شناختی را بر شنونده دارد. استفاده از موسیقی با ریتم تند که با افزایش تدریجی صدا همراه است، سبب ایجاد هیجان، اضطراب و استرس در افراد می‌شود. به‌همین منظور استفاده از موسیقی‌هایی که بیشتر صدای طبیعت مانند آب در آنها وجود دارد، احساس آرامش را به شنونده منتقل‌کرده و در کاهش احساسات منفی و استرس بیمار نقش بسزایی دارد. [۱۹] آهنگ‌های طبیعی نسبت به موسیقی برساختۀ انسان، اثرگذاری بیشتری در بهبود حالات روانی و جسمی افراد خصوصاً بیماران دارد و نشاط انسان را به‌صورت واقعی افزایش می‌دهد. این در حالی است که وجود ارتعاشات مصنوعی در آهنگ‌های هنری در بسیاری از موارد تأثیر مخربی بر سیستم اعصاب و مغز انسان داشته و به‌دلیل عدم‌یکنواختی در دراز مدت برای افراد زیان‌بار است.[۲۰]
دیدگاه روان‌شناسان دربارۀ تأثیر موسیقی بر انسان
از منظر روانشناسی، موسیقی تأثیر مستقیمی بر مرکز عواطف در مغز و اعصاب مرکزی و عضلانی دارد و شرایط ذهنی، عاطفی و میزان اطلاعات شنوندگان نقش بسزایی در اثر‌پذیری از موسیقی دارد. موسیقی‌درمانی می‌تواند با یادآوری خاطرات و احساسات افراد بر حافظۀ آنها نیز اثر‌گذار باشد. [۲۱] روان‌شناسان در بررسی پیامدهای مثبت موسیقی‌درمانی به موارد زیر توجه کرده‌اند:
- انتقال حس آرامش به افراد؛
- بهبود محاسبات ذهنی؛
- کاهش اثرات استرس بر ذهن؛
- تقویت برقراری ارتباط و تطابق افراد با فرهنگ‌های مختلف؛ [۲۲]
- تسکین ناراحتی‌های جسمی مانند فشار خون و ضربان نامنظم قلب؛
- افزایش ترشح هورمون‌های شادی‌آور و کاهش هورمون‌های استرس.[۲۳]
- کنترل هیجانات منفی؛[۲۴]
- توانبخشی به افراد کم‌توان ذهنی با آموزش موسيقي؛[۲۵]
- افزایش سلامت روان نوجوانان و جوانان با موسیقی‌های سازگار با روحیات و نیاز عاطفی و جسمی این ردۀ سنی.[۲۶]
- تقویت هوش معنوی: استفاده از موسیقی‌هایی که متناسب با معناگرایی انسان باشد، تأثیر مثبتی بر مؤلفه‌های ادراکی و احساسی افراد داشته و در تقویت ارتباط آنها با سرچشمه هستی و روی‌آوری به زندگی معنوی نقش مؤثری دارد.[۲۷]
دیدگاه‌های انتقادی دربارۀ موسیقی‌درمانی
موسیقی‌درمانی اگرچه یک روش مورد توجه برای بهبود شرایط جسمی و روانی است؛ اما از منظر برخی اندیشمندان، بهره‌نگرفتن تخصصی از موسیقی، ترکیب و ترتیب انواع متفاوت موسیقی و متفاوت‌بودن وضعیت روانی و احساسی افراد در شرایط مختلف سبب می‌شود در بسیاری از موارد آثار منفی موسیقی‌درمانی بیش از پیامدهای مثبت آن باشد. همچنین رواج برخی سبک‌های موسیقی غربی در جامعۀ ایران در برخی موارد سبب افزایش خشونت میان جوانان و نوجوانان و تمایل آنها به خودکشی شده است. [۲۸] روح و روان آدمی، وابستگی ذاتی به معنویت و نزدیکی به خدا دارد و روی‌آوری به گونه‌هایی از موسیقی که موجب غفلت انسان از خدا می‌شود، آرامش روانی پایدار را به انسان هدیه نمی‌کند.[۲۹]
پانویس
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص2.
- ↑ . «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص2-4.
- ↑ . رنجبر و سجادیان، «اثر آموزش موسیقی‌درمانی بر توانبخشی و مهارت فردی کودکان کم‌توان ذهنی شهرستان کازرون»، 1402ش، ص289.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص3.
- ↑ . فرخنده‌زاده و گوهری فخرآبادی، «جایگاه موسیقی‌درمانی در متون پزشکی مسلمانان با بازخوانی رساله‌ای کهن»، 1397ش، ص122.
- ↑ . فرخنده‌زاده و گوهری فخرآبادی، «جایگاه موسیقی‌درمانی در متون پزشکی مسلمانان با بازخوانی رساله‌ای کهن»، 1397ش، ص122.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص4.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص3-9
- ↑ . «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما.
- ↑ . دهناد و ظفرمند، «ابعاد موسیقی‌درمانی در علم موسیقی کهن ایرانی- اسلامی مروری بر رساله های موسیقی قرن 4-13 ق»، وب‌سایت علم نت.
- ↑ . فرخنده‌زاده و گوهری فخرآبادی، «جایگاه موسیقی‌درمانی در متون پزشکی مسلمانان با بازخوانی رساله‌ای کهن»، 1397ش، ص122.
- ↑ . «موسیقی‌درمانی در ایران»، وب‌سایت مجله ویستا.
- ↑ . مرادی، «موسیقی‌درمانی در ترکمن‌صحرا (پرخوانی)»، 1389ش، ص187.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص5.
- ↑ . سلیمانی، «چگونه می‌توان با موسیقی‌درمانی مشکل استرس و اضطراب دانش‌آموزان ابتدایی را برطرف کرد»، 1402ش، ص191.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص5.
- ↑ . «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص4.
- ↑ . «آثار موسیقی»، ویکی‌فقه.
- ↑ . دهناد و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، 1394ش، ص6-7.
- ↑ . «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما.
- ↑ . «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما.
- ↑ . سلیمانی، «چگونه می‌توان با موسیقی‌درمانی مشکل استرس و اضطراب دانش‌آموزان ابتدایی را برطرف کرد»، 1402ش، ص191.
- ↑ . رنجبر و سجادیان، «اثر آموزش موسیقی‌درمانی بر توانبخشی و مهارت فردی کودکان کم‌توان ذهنی شهرستان کازرون»، 1402ش، ص289.
- ↑ . بنائیان، «بررسی اثربخشی موسیقی‌درمانی بر مبنای موسیقی بومی در کنترل رفتار نابهنجار پرخاشگری در نوجوانان»، 1401ش، ص171.
- ↑ انصاری‌نژاد و رستگار، «تأثیر گوش‌دادن به موسیقی (موسیقی‌درمانی) بر هوش معنوی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال»، 1401ش، ص1.
- ↑ . «اثرات مثبت و منفی موسیقی در وضعیت روحی – روانی انسان‌ها»، خبرگزاری سینا پرس.
- ↑ . «آثار موسیقی»، ویکی‌فقه.
منابع
- «آثار موسیقی»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1402ش.
- «اثرات مثبت و منفی موسیقی در وضعیت روحی – روانی انسان‌ها»، خبرگزاری سینا پرس، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1395ش.
- انصاری‌نژاد، نصرالله و رستگار، شیرین، «تأثیر گوش‌دادن به موسیقی (موسیقی‌درمانی) بر هوش معنوی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال»، ایده‌های نوین روانشناسی، شماره 17، 1401ش.
- بنائیان، الناز، «بررسی اثربخشی موسیقی‌درمانی بر مبنای موسیقی بومی در کنترل رفتار نابهنجار پرخاشگری در نوجوانان»، فرهنگ مردم ایران، شماره 70، 1401ش.
- دهناد، ندا و ظفرمند، سید جواد، «ابعاد موسیقی‌درمانی در علم موسیقی کهن ایرانی- اسلامی مروری بر رساله‌های موسیقی قرن 4-13 ق»، وب‌سایت علم‌نت.
- دهناد، ندا و همکاران، «ابعاد تأثیرهای موسیقی در موسیقی‌درمانی»، کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست، دوره 21، 1394ش.
- رنجبر، سمانه و سجادیان، هادی، «اثر آموزش موسیقی‌درمانی بر توانبخشی و مهارت فردی کودکان کم‌توان ذهنی شهرستان کازرون»، مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شماره 50، 1402ش.
- سلیمانی، فاطمه، «چگونه می‌توان با موسیقی‌درمانی مشکل استرس و اضطراب دانش‌آموزان ابتدایی را برطرف کرد»، مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شماره 50، 1402ش.
- فرخنده‌زاده، محبوبه و گوهری فخرآبادی، مصطفی، «جایگاه موسیقی‌درمانی در متون پزشکی مسلمانان با بازخوانی رساله‌ای کهن»، طب سنتی اسلام و ایران، شماره 2، 1397ش.
- مرادی، منصور، «موسیقی‌درمانی در ترکمن‌صحرا (پرخوانی)»، علوم اجتماعی، شماره 48، 1389ش.
- «موسیقی‌درمانی چیست و چطور انجام می‌شود؟ تعریف، تاریخچه و روش کار»، وب‌سایت روان راهنما، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1402ش.
- «موسیقی‌درمانی در ایران»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1402ش.