آزار جنسی؛ تحمیل ناراحتی، رنج و تحقیر با هر نوع رفتار جنسی ناخواسته یا بدون رضایت بر دیگران.
آزار جنسی، با طیف وسیعی از رفتارهای کلامی و غیرکلامی رخ میدهد و از جرایم شایع در همۀ جوامع است. آزار جنسی، عوامل گوناگونی دارد و موجب آسیبهای متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود.
==مفهوم‌شناسی ==
آزار جنسی عبارت است از هرگونه رفتار ناخواسته یا بدون رضایت با مضمون جنسی که موجب ناراحتی، ارعاب یا تحقیر دیگری شود.[1] سازمان بهداشت جهانی در قطعنامۀ خشونت علیۀ زنان، آزار جنسی را هرنوع رفتار خشن و وابسته به جنسیت دانسته است که موجب آسیب جسمی، روانی یا رنج زنان می‌شود. چنین رفتاری میتواند آشکارا یا پنهان با استفاده از تهدید، اجبار یا سلب مطلق اختیار و آزادی رخ دهد.[2] بیشتر قربانیان آزار جنسی، زنان و کودکان هستند.[3] آزاردهنده نیز میتواند مرد یا زن باشد.[4]
==انواع آزار جنسی==
آزار جنسی به انواع زیر دستهبندی می‌شود:
===1. کلامی===
در این نوع، آزاردهنده با مخاطب‌‌قراردادن جنس مخالف، الفاظی را به‌منظور لذت‌جویی، تحقیر، تهدید و ناراحتی استفاده میکند.[5] مانند متلک گفتن، تحسین زیبایی، فحش‌دادن، توهین، مزاحمت تلفنی، گفتن داستان‌های جنسی، شوخیها و طنزهای جنسی، پرسیدن سئوالاتی در مورد زندگی جنسی افراد؛ کنایههای جنسی، دادن پیشنهاد جنسی، تقاضای دوستی و تهدید به تجاوز جنسی.[6]
====2. چشمی====
این نوع آزار، شامل نگاه‌های هیز، شهوت‌آلود، چشم‌چرانی، چشمک‌زدن و نگاه ممتد شهوانی می‌شود.[7]
==== 3. رفتاری====
آزار رفتاری شامل این اعمال می‌شود: لمس‌کردن عمدی، تنهزدن، نیشگون‌گرفتن، انجام حرکات جنسی، توقف‌کردن با ماشین جلوی فرد، نزدیک‌شدن زیاد به زن در موقع کار و برخورد جنسی با زور، تعقیب‌کردن و عورت‌نمایی.[8]
==پیآمدهای آزار جنسی==
آزار جنسی پیامدهای زیانباری در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی به دنبال دارد.
===1. فردی===
آسیبهای آزار جنسی بر شخص بزهدیده عبارت است از: عدم احساس امنیت اجتماعی، خدشه به حیثیت و کرامت انسانی او، ترس و نفرت از جنس مخالف، بیاعتمادی به جنس مخالف، افسردگی، اضطراب، تحقیر، کاهش اعتمادبه‌نفس، کاهش نشاط، آسیب جسمی در مواردی که آزار جنسی موجب ضرب و شتم شود، از دست‌دادن شغل و درآمد ناشی از کار در صورت عدم تمکین، احساس گناه و افتادن در دامهای فساد در صورت پذیرش درخواستهای جنسی.[9]
===2. خانوادگی===
آزار جنسی در صورت آگاهی همسایگان و خانوادههای آشنا، حیثیت خانواده را در معرض تهدید قرار میدهد[10] و نیز موجب تنش در روابط اعضای خانواده و توبیخ بزهدیده می‌شود و سوءظن، ممانعت خروج از منزل یا عدم اجازۀ کار و تحصیل را به دنبال خواهد داشت.[11]
===3. اجتماعی===
شیوع آزارهای جنسی آسیبهای اجتماعی ذیل را به دنبال دارد: کاهش مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان و دختران به‌دلیل ترس از عواقب و خطرهای آزار جنسی، بیاعتمادی اجتماعی و محدود‌شدن روابط اجتماعی زنان و دختران، تنها با کسانی که نسبت به آنها اطمینان دارند، شکسته‌شدن قبح اجتماعی آزار جنسی و تضعیف ارزش‌های اخلاقی، بی‌تفاوتی وجدان اجتماعی در برابر آزار جنسی بر اثر نقض مکرر هنجارهای اجتماعی، ترویج فساد اخلاقی و تبدیل تدریجی آن به ارزش اجتماعی، هدر‌رفتن انرژیهای مثبت و بهینۀ جامعه برای مبارزه با جرم در عوض مصرف آن برای توسعه و پیشرفت کشور. [12]
==عوامل آزار جنسی ==
آزارجنسی همانند هر پدیدۀ اجتماعی، تحت تأثیر عوامل متعددي مربوط به قربانی جرم، محیط یا مرتکب جرم رخ میدهد.
====الف) عوامل مربوط به آزاردیده===
براساس مطالعات جرم‌شناسی، وجود عوامل و ویژگیهای ذیل در بزهدیده، موجب مساعدشدن زمینه برای آزار جنسی او می‌شود:
۱. جوان‌بودن زن؛ اکثر قربانیان آزارهای جنسی زنان جوان هستند که به‌دلیل جذابیت برای مرتکبان و نیز ناآشنایی با روش‌های مقابله با آزارهای جنسی، بیشتر از افراد مسن در معرض آسیب هستند.[13]
۲. سبک زندگی؛ عدم رعایت حجاب، پوشیدن لباس تنگ و بدن‌نما و آرایش غلیظ در محل کار و مکان‌های عمومی، موجب جلب توجه می‌شود و این گونه زنان بیشتر از زنان باحجاب و دارای سبک زندگی ساده در معرض آزار جنسی واقع میشوند.[14]
۳. ارتباط بیشتر با مشتریان؛ زنان شاغلی که ارتباط بسیاری با مشتریان دارند، در معرض آزار جنسی بیشتر واقع میشوند.[15]
۴. ویژگیهای ظاهری و شخصی؛ خصوصیاتی مانند زیبابودن و منفعل‌بودن در برابر آزار جنسی، نیز میتواند برای دختران، زنان و کودکان دردساز شود.[16]
۵. مجرد یا مطلقه بودن؛ مجردها و مطلقهها، بیشتر از متأهلان با آزارهای جنسی مواجه میشوند؛ چون احتمال گرفتن جواب مثبت از آنان بیشتر است.[17]
۶. دستمزد کم و پایگاه اجتماعی پایین؛ زنانی که دستمزد و پایگاه شغلی پایین‌تری دارند، بیشتر در معرض آزار جنسی واقع میشوند.[18]
====ب) محیط ناسالم کار====
براساس پژوهش‌ها، زنان و دختران شاغل در محیط و بخش خصوصی در مقایسه با بخش دولتی، بیشتر قربانی آزار جنسی میشوند؛ چون در این بخش نظارت بر الزام گزینش کارمندان واجد شرایط اخلاقی و فاقد سابقه کیفری نیست؛ ارگانهای حراستی و نظارتی وجود ندارد و کارمندان، امنیت شغلی و جرأت اعتراض ندارند. ترس از اخراج و عدم تمدید قرارداد، موجب تن‌دادن به درخواستهای جنسی می‌شود. افزون براین، در محیطهای خصوصی، تعداد شاغلان که نوعی مراقبت و نظارت ایجاد میکند، بسیار کم است و نیز به‌دلیل نامحدود‌‌بودن ساعتهای کاری و ایجاد فضای خلوت در این محیط، امر آزاررساندن آسان می‌شود.[19]
====ج) عوامل مربوط به آزاردهنده ====
عوامل و شرایط متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی در تحریک شخص به سوی آزار جنسی نقش دارد.
=====۱. عوامل فردی=====
عوامل فردی چون تنوع‌طلبی و عدم وفاداری و نیز عدم رضایت از ازدواج و شریک زندگی، شخص را به خیانت به همسر وادار میکند.[20] افزون براین غریزۀ جنسی یکی از قویترین امیال در وجود انسان است که در صورت عدم ارضا از طریق مشروع، ممکن است موجب تحریک شخص به آزار جنسی دیگران شود. همچنین کسانی که عواطف و ارزش‌های اخلاقی در وجود آنها شکوفا نشده ممکن است اقدام به آزار جنسی دیگران کنند.[21]
=====۲. عوامل خانوادگی=====
خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است که نقش مؤثری در تربیت و نهادینه‌کردن ارزشها در وجود فرزندان دارد. مهمترین عوامل و زمینههای مؤثر خانوادگی در گرایش فرزندان به رفتارهای ضد اجتماعی نظیر آزار جنسی عبارت است از: عدم آگاهی خانوادهها از شیوههای صحیح تربیتی در سنین مختلف، بی‌تفاوتی و سهلانگاری در تربیت صحیح فرزندان، عدم اعتقاد به ارزش‌های مطلوب اسلامی و انسانی و اشتغالات زیاد والدین.[22]
=====۳. عوامل اجتماعی=====
آزار جنسی در متن جامعه رخ میدهد. به نظر کارشناسان عوامل و زمینههای متعدد اجتماعی در ارتکاب این جرم مؤثر هستند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
مردسالاری؛ آزار جنسی در مواردی رخ میدهد که مناسبات قدرت میان مرتکب و قربانی آزار جنسی به‌دلیل مردسالاری، نامساوی باشد. فرهنگ مردسالاری و ضعف زنان و کودکان، آزار جنسی را تسهیل میکند. [23]
تهاجم فرهنگی؛ پخش فیلمهای مبتذل در فضای مجازی و تلویزیون و انتشار کتابهای ضد اخلاقی، تأثیر بسیاری در تحریک جوانان به سوی آزار جنسی دارد.[24]
خردهفرهنگها؛ خردهفرهنگهای معارض با فرهنگ مسلط جامعه, در بروز آزارهای جنسی مؤثر است. از ویژگیهای این خردهفرهنگها، سنت‌گریزی و کاهش گرایشهای مذهبی و اخلاقی است و در قالب رفتارهای انحرافی مانند رابطۀ نامشروع دختر و پسر، پارتیهای شبانه، بدلباسی، آرایشهای نامناسب و بی‌حجابی نمود مییابد.
عملکرد گروههای مرجع؛ هرگاه نخبگان و متولیان فرهنگی جامعه که الگوی دیگران هستند، ارزش‌های دنیاگرایانه و لذت‌طلبانه را دنبال کنند، در تحریک جوانان به سوی کجرویها، از جمله آزار جنسی مؤثر خواهند بود.[25]
دوستان و همسالان؛ دوستی با مرتکبان آزار جنسی، نقش مؤثری در تحریک شخص به ارتکاب آزار جنسی دارد..
کتمان آزار جنسی؛ پنهان‌کردن آزار جنسی از سوی بزهدیده به‌دلیل برخی مسائل فرهنگی و عدم شکایت به مراجع قضایی، جرأت و جسارت آزاردهندگان را مضاعف میکند.
بی‌تفاوتی در مقابل آزار جنسی؛ بی‌تفاوتی جامعه و عدم فشار علیه بزهکاران آزار جنسی، یکی از زمینههای تشدید این معضل است.
==نحوه مقابله قربانیان با آزار جنسی==
قربانیان آزار جنسی برای مقابله با این جرم، به صورت معمول استراتژی‌های ذیل را در پیش می‌گیرند:
۱. مدارا؛ بیشتر قربانیان شیوۀ مدارا و سکوت را با نادیده‌گرفتن و کوچک جلوه‌دادن موضوع در پیش می‌گیرند.[26] سکوت زنان در برابر آزارهای جنسی، به‌دلایلی چون شرم، ترس از برچسب خوردن و مقصر قلمدادشدن از سوی اطرافیان، عدم حمایت نهادهای اجتماعی یا ترس از دست‌دادن شغل یا هراس از اعمال محدودیت از سوی خانواده، انجام می‌شود.[27]
2. اعتراض؛ در این شیوه قربانی جرم در برابر آزار جنسی اعتراض کرده و آن را به مسئولان یا حراست اداره گزارش میدهد.[28]
3. ترک محیط؛ در این شیوه قربانیان سعی میکنند بعد از وقوع آزار جنسی، صحنه یا محیط کار خود را ترک کنند و حتی از دست‌دادن شغل را بر ادامه کار ترجیح میدهد.[29]
==راهکارهای مقابله با آزار جنسی==
۱. توانمندسازی قربانیان آزار جنسی از طریق برگزاری کلاسها وآموزش شیوههای مقابله با آزار جنسی؛ تحقیقات نشان داده است که این برنامههای آموزشی در مبارزه با این جرم مؤثر است.[30]
۲. فرهنگ‌سازی رسانه‌ها؛ به اعتقاد صاحب‌نظران، رسانه‌ها، به‌خصوص تلویزیون در ایجاد عفت عمومی و احیای روحیۀ دفاع از ارزشها و مقابله با بزهکاران جنسی نقش مؤثری دارد. به نظر کارشناسان رسانه‌ها باید برنامههای ذیل را روی دست گیرند:
1-2. برای تغییر نگرش مرتکبان جرم آزار جنسی، ماهیت رفتار زشت و ضررهای فردی، خانوادگی و اجتماعی آزار جنسی را در قالب هنر و فیلم تبیین کنند.[31]
2-2. خطرها و پیآمدهای کتمان آزار جنسی، رفتار انفعالی، مدارا با مرتکبان آن و عدم اطلاع به خانواده و مراکز قانونی را برای قربانیان آزار جنسی توضیح دهند.[32]
3-2. تلاش برای تغییر نگرش مردم که قربانیان آزار جنسی مقصر نیستند، بلکه قربانی این جرم هستند.[33]
4-2. از طریق آموزش شیوههای مقابله با مرتکبان جرم آزار جنسی به توانمندسازی قربانیان این جرم اقدام کند، تا آسیبپذیری آنان کمتر شود.[34]
5-2. با بیان نظریههای صحیح، نگرشهای مردسالار جامعه و تبعیضهای جنسیتی فرهنگی را از بین ببرد.[35] .
3. وضع قوانین حمایتکننده از قربانیان آزار جنسی در موارد ذیل:
3- 1. مدیر براساس قانون مسؤلیت داشته باشد که در محل کار و محیط آموزشی، از زنان شاغل و کودکان حمایت کند و با آزار جنسی آنان در این محیط‌ها مقابله کند.[36]
3- 2. به نظر کارشناسان باید در قانون پیشبینی شود که کارفرما و مدیر در قبال آزار جنسی زنان و کودکان در محل کار و محیط آموزشی مسؤلیت کیفری دارند و به‌دلیل قصور و کوتاهی خود در نظارت و تأمین امنیت آنان در این محیط‌ها، مقصر و مجرم شناخته شوند.[37]
4. جرم‌انگاری انواع آزارهای جنسی؛ در قانون کیفری انواع آزارهای جنسی که قبلا بیان شد، جرم‌انگاری شود.
5. بسیج عمومی و احیای غیرت اسلامی؛ بسیج عمومی از طریق زنده‌کردن غیرت و حمیّت اسلامی که ریشۀ عمیق در تاریخ فرهنگ مسلمانان دارد، تأثیر مهمی در پیشگیری از این جرم دارد.[38]
6. امر به معروف و نهی از منکر؛ آزار جنسی یکی از شدیدترین منکرات است، انجام این فریضه الهی نقش بسزای در مبارزه با این منکر دارد.[39]
7. تأسیس نهاد پلیس زن؛ پلیس زن بهتر از مرد میتواند از زنان آسیبپذیر حمایت و جرم آزار جنسی را کشف و امنیت زنان را در مکان‌های عمومی و محل اشتغال حفظ کند؛ چون قربانیان، آزار جنسی را از کسانی که از جنس خودشان هستند، کتمان نمیکنند. آموزش زنان و فراهم کردن امکان شکایت رسمی، گشتزنی در مکان‌های عمومی، دفاتر و محل کار نیز به عنوان وظایف این پلیس ویژه، پیشبینی شود.[40]
==سیاست کیفری ایران در قبال آزار جنسی==
در قانون مجازات اسلامی ایران، جرمی با عنوان آزار جنسی تعریف نشده ولی مصادیق آزار جنسی جرم‌انگاری شده است از جمله در مادۀ 637 قانون تعزیرات، آزار جنسی همانند تقبیل و مضاجعه را تحت عنوان روابط نامشروع و عمل منافی عفت، جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات تا 99 ضربه شلاق را پیشبینی کرده است. در مادۀ 224 تجاوز به عنف را به‌عنوان جرم پیشبینی کرده و برای آن مجازات اعدام را در نظر گرفته است.
در مادۀ 619 قانون مجازات اسلامی، سیاست کیفری ویژهای در برابر جرم آزار جنسی علیه زنان و کودکان در اماکن عمومی و معابر عمومی در پیش گرفته است و توهین به آنان را در قالب الفاظ و حرکات مخالف شؤن و حیثیت، جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق پیشبینی کرده است.[41]
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
- آقاجانی، نصرالله، «تکثر خشونت در آزارهای خیابانی»، در مجلۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 23، بهار 1383ش.
- باقری، نفیسه، «سیاست کیفری ایران در رابطه با آزار جنسی» در فصلنام مطالعۀ علمی – حقوقی قانون‌یار، شمارۀ 6، 1397ش.
- زینالی، حمزه، «اثرات فقدان حمایت کیفری مناسب از زنان بر بزه‌دیدگی آنها» در فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شمارۀ ۱۳، تابستان 1383ش.
- شکری، کبری و هاشمی، ضیاء، «بررسی جامعه‌شناختی آزار جنسی زنان جوان»، در فصلنامۀ مرکز مطالعات راهبردی، وزارت ورزش و جوانان،شمارۀ 24، 1393ش.
- صادقی فسائی، سهیلا و لاریجانی، مهسا «مطالعۀ جامعه‌شناختی آزار جنسی زنان در محیط کار» در مجلۀ زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، شمارۀ 3، پاییز 1389ش.
- صادقی فسایی، سهیلا و لاریجانی، مهسا، «آزار جنسی در محیط کار تهدیدی بر امنیت اجتماعی» در مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، شمارۀ ۲ تابستان ۱۳۹۲ش.
- ----
- [[ رده: ویکی زندگی]]
- [[رده: آزار ]]
- [[رده: همسرآزاری ]]
- [[رده: کودکآزاری ]]