خلیج فارس؛ آبراهی پراهمیت واقع در خاورمیانه و جنوب ایران.
مفهومشناسی
خلیج به معنای بخشی از دریا است که در خشکی پیش رفته باشد و سه طرف آن را خشکی فرا بگیرد.[۱] شاخاب، آبکند، کنداب و آبگیر از اسامی دیگر خلیج است.[۲]
پیشینه
زمینشناسان معتقدند 35 میلیون سال پیش بر اثر جنبشهای شبهجزیرۀ هندوستان در دنبالۀ شکاف مکران (عمان)، دریای پارس در کنار دشتهای جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، شکل کنونی خود را یافت.[۳] پیشینۀ دریانوردی در این خلیج، دستکم به دو هزار سال پیش از میلاد باز میگردد. فنیقیها، در جزیرهها و سرزمینهای پیرامون خلیج فارس زندگی و دریانوردی میکردند.[۴]
موقعیت جغرافیایی
خلیج فارس در ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقۀ عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقۀ طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد و توسط تنگۀ هرمز به دریای عمان و از طریق آن با دریاهای آزاد ارتباط دارد.[۵] طول خلیج فارس از تنگۀ هرمز تا آخرین نقطۀ پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۸۰۵ کیلومتر است. عریضترین بخش آن ۲۹۰ کیلومتر است.[۶]
جزایر خلیج فارس
جزایر خلیج فارس متعدد هستند و کشورهایی مانند ایران، بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان و امارات متحده عربی در این خلیج گسترده، جزیره دارند. جزایر مسکونی تحت مالکیت ایران عبارتاند از: کیش، قشم، تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی، لاوان، هندرابی، سیری، لارک، هرمز، هنگام، خارگ، شیف، مینو و خورموسی.
جزایر غیرمسکونی تحت مالکیت ایران عبارتاند از: شتور، فرور بزرگ، فرور کوچک، ناز، خارکو، عباسک، میرمهنا، فارسی، نخیلو، تهمادو،امالکرم، شیخ الکرامه، مُطاف، مرغی، چراغی، امسیله، سهدندون، مولیات، بونه، دارا و قبر ناخدا.[۷]
برخی از این جزایر بهعنوان زیستگاه مرجانهای دریایی، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی و لاکپشتها و همچنین زیستگاه انواع پرندگان مهاجر، از اهمیت ویژه جهانی برخوردارند.[۸]
قدمت نام خلیج فارس
آثار برجای مانده از یونانیان، قدیمترین منابعی هستند که به دریای «پرس»، سرزمین «پارسه»، «پرسای» و «پرسپولیس»، (شهر یا مملکت پارسیان) اشاره کردهاند.[۹] در سنگنوشتۀ داریوش هخامنشی متعلق به سال ۵۱۸ تا ۵۰۵ پیش از میلاد، نام دریای پارس ذکر شده است.[۱۰] پژوهشگران مسلمان نیز در آثار و نوشتههای خود از آبهای جنوب ایران به نامهای «البحر الفارسی»، «بحر مکران»، «الخلیج الفارسی» و «خلیج فارس» یاد کردهاند.[۱۱] در کلیۀ موافقتنامههایی که پرتغال، اسپانیا، بریتانیا، هلند، فرانسه و آلمان با دولت ایران طی سالهای ۱۵۰۷م تا ۱۵۶۰م داشتند، از عبارت «خلیج الفارسی» و در متن انگلیسی از اصطلاح «Persian Gulf» استفاده شده است.[۱۲] سازمان ملل متحد در سه نوبت، نام رسمی و تغییرناپذیر آبراه جنوبی ایران را «خلیج فارس» اعلام کرده[۱۳] و طی دستورالعمل این سازمان در سال 1994م، استفاده از نام صحیح «خلیج فارس» برای همه کشورها الزامی شده است.[۱۴]
تحریف نام خلیج فارس
به دنبال ملی شدن صنعت نفت ایران در سال 1950م و خلع ید شرکتهای انگلیسی و قطع ارتباط میان ایران و انگلیس، این کشور به منظور تلافی، کتابی را به نام «Golden Bulbs at Arabic Gulf» در سال 1957م به چاپ رسانید، این کتاب سرآغازی بر تحریف نام خلیج فارس بود.[۱۵] همچنین پس از تحریف نام خلیج فارس در اطلس مشهور جهانی «نشنال جئوگرافیک»، خشم و اعتراض عمومی در داخل و خارج ایران، نسبت به این تحریف صورت گرفت که منجر به جبران و عذرخواهی مدیر مؤسسه از ملت ایران گردید.[۱۶] بههمین دلیل در سال 1384ش، روز 10 اردیبهشت از سوی دولت ایران، روز ملی «خلیج فارس» نامگذاری شد.[۱۷]
اهمیت خلیج فارس
خلیج فارس از جهت اقتصادی، نظامی و فرهنگی و همچنین بهعنوان منبع مهم انرژی جهان و محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیایجنوبی و جنوب شرقی از دیرباز مورد توجه قدرتهای جهانی و بازرگانان دنیا بوده است.[۱۸]
- اهمیت اقتصادی؛ وجود منابع عظيم نفت و گاز در خليج فارس و كشورهاى همجوار آن، علّت واقعى اهميّت اقتصادى ايـن مـنـطـقه است.[۱۹] این منطقه با ۷۳۰ میلیارد بشکه نفت و ۷۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی، «مخزن نفت و گاز جهان» نامگذاری شده است.[۲۰]
- همیت نظامی-راهبردی؛وجود پایگاههای نظامی متعدد دریایی، هوایی و زمینی در منطقۀ خلیج فارس که عمدتاً متعلق به کشورهای آمریکا و انگلستان هستند و همچنین حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی در آن، اهمیت نظامی و راهبردی خلیج فارس را نمایان میسازد.[۲۱]
- اهمیت فرهنگی و ایدئولوژیکی؛منطقۀ خلیج فارس، همواره گهوارۀ تمدنهای درخشان بشری بوده و اقوام بسیاری چون ایلامیها، سومریها، کلدانیها، آشوریها، بابلیها، مصریها، کنتانیها و فنیقیها، فرهنگ خویش را از این منطقه به دیگر نقاط جهان صادر میکردند.[۲۲]
پانویس
- ↑ فرهنگ معین، لغتنامه، ذیل واژه خلیج.
- ↑ فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه خلیج.
- ↑ پارساپور، «پیدایش دریای پارس (خلیج فارس)»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ روشندلی، «بررسی 3 هزار سال دریانوردی ایرانیان»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1397ش.
- ↑ مجتهدزاده، «خلیج فارس»، سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ پارساپور، «جغرافیای دریای پارس (خلیج فارس)»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید، 26 خرداد 1401ش.
- ↑ بهزادی منش، «با جزایر ایرانی خلیج فارس آشنا شوید»، سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 10اردیبهشت 1400ش.
- ↑ «خلیج فارس»، سایت تابناک؛ ویکی تابناک، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ بهمن، «نام خلیج فارس در منابع تاریخی»، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
- ↑ «داریوش بزرگ نخستین نگهبان دریایی پارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1388ش.
- ↑ بهمن، «نام خلیج فارس در منابع تاریخی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
- ↑ بهمن، «نام خلیج فارس در منابع تاریخی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
- ↑ «نگاهی به نامهای تاریخی خلیج فارس»، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1390ش.
- ↑ «دستور سازمان ملل دربارة نام خلیج فارس»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 10 اردیبهشت 1391ش.
- ↑ عجم، «اسامی جغرافیایی باستانی میراث بشریت»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ عجم، «اسامی جغرافیایی باستانی میراث بشریت»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ عجم، «اسامی جغرافیایی باستانی میراث بشریت»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ «خلیج فارس»، سایت تابناک؛ ویکی تابناک، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- ↑ «اقتصاد خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- ↑ رضایی، «خلیج فارس و ژئوپلتیک نفت و گاز»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- ↑ «موقعیت نظام خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- ↑ «اهمیت استراتژیک منطقه خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
منابع
- «اقتصاد خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- «اهمیت استراتژیک منطقة خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- «خلیج فارس»، ویکی تابناک، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- «داریوش بزرگ نخستین نگهبان دریایی پارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1388ش.
- «دستور سازمان ملل دربارة نام خلیج فارس»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 10 اردیبهشت 1391ش.
- «موقعیت نظام خلیج فارس»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- بهزادی منش، مینا، «با جزایر ایرانی خلیج فارس آشنا شوید»، سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 10 اردیبهشت 1400ش.
- بهمن، شعیب، «نام خلیج فارس در منابع تاریخی»، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
- بهمن، شعیب، «نام خلیج فارس در منابع تاریخی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
- «نگاهی به نامهای تاریخی خلیج فارس»، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1390ش.
- پارساپور، روزبه، «پیدایش دریای پارس (خلیج فارس)»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- پارساپور، روزبه، «جغرافیای دریای پارس (خلیج فارس)»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- خداپرستی، فرجالله، فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، تهران، دانشنامة فارس، 1376ش.
- رضایی، مسعود، « خلیجفارس و ژئوپلتیک نفت و گاز»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1401ش.
- روشندلی، محمدرضا، «بررسی 3 هزار سال دریانوردی ایرانیان»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1397ش.
- عجم، محمد، «اسامی جغرافیایی باستانی میراث بشریت»، سایت مرکز مطالعات خلیج فارس، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- مجتهدزاده، پیروز، « خلیج فارس»، سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.
- معین، محمد، فرهنگ معین، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1401ش.