مدرس افغانی؛ مدرس نامور افغانستانی در حوزه‌های علمیه.
محمدعلی مدرس افغانی، از دانش‌آموختگان مکتب آیت‌الله خویی و از مدرسان معروف در میان علمای شیعه است. او، با تربیت شاگردان و خدمات فراوان فرهنگی، علمی و مذهبی، از محبوبیت و جایگاه بالایی نزد علما و طلاب حوزه‌های علمیه شیعه برخوردار است.
کودکی و نوجوانی
محمدعلی معروف به مدرس افغانی، فرزند مرادعلی از قوم هزاره، در سال 1284ش، در روستای «خاربید المیتو» ولسوالی جاغوری از توابع ولایت غزنی، به‌دنیا آمد. او، تحصیلات ابتدایی را نزد پدر و روحانی منطقه، معروف به شیخ خربید فراگرفت. محمدعلی، در آغاز نوجوانی همراه پدر روانۀ ایران شد و تحصیلات خود را در مشهد ادامه داد.[۱]
جوانی
مدرس، ادبیات عرب را نزد اساتیدی همچون عبدالجواد نیشابوری و شیخ محمدتقی هروی معروف به ادیب نیشابوری فراگرفت و سپس در سال 1304ش، برای ادامۀ تحصیل با پای پیاده عازم حوزۀ علمیۀ نجف شد.[۲]او، دروس سطوح عالی حوزه را در نجف از محضر اساتیدی همچون شیخ محمد رشتی، صدرا بادکوبی و دروس اجتهادی را نزد ابوالحسن اصفهانی، سیدمحسن حکیم، ضیاءالدین عراقی، محمدحسین نائینی، محمدحسین کاشف الغطاء و ابوالقاسم خویی فراگرفت.[۳]
شاگردان
مدرس افغانی، شاگردان فراوانی تربیت کرد که برخی از عالمان و مدرسان بزرگ بوده و هستند، همچون آیت‌الله اسحاق فیاض،[۴]آیت‌الله اوحدی،[۵]آیت‌الله آصف محسنی[۶] و احدی امیر کلانی.[۷]
سیرة عملی- اخلاقی
مدرس را شوخ‌طبع، ساده‌زیست، بی‌ریا و بی‌آلایش دانسته‌اند. تواضع در برابر علما و طلاب، پرهیز از صدرنشینی در مجالس، تلاش، سخت‌کوشی، جدیت در تحصیل و تدریس و توجه به دروس و معیشت طلاب از دیگر ویژگی‌های اخلاقی مدرس افغانی بود.[۸]
جایگاه علمی- اجتماعی
مدرس، جایگاه علمی بالایی نزد مراجع قم و نجف داشت. وی، از افراد مورد اطمینان آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی وکیل تام‌الاختیار او در افغانستان بود. او از مراجع معروف همچون سید ابوالحسن اصفهانی، ابوالقاسم خویی، آقابزرگ تهرانی و محمدباقر صدر اجازه اجتهاد داشت.[۹]مدرس، در میان علما و طلاب حوزه‌های علمیه در جهان شناخته شده بود. در کلاس‌های درس او، طلابی از کشورهای افغانستان، پاکستان، هند، ایران، عراق، سوریه، لبنان و عربستان شرکت می‌کردند. آثار علمی او در ادبیات عرب، علاوه بر حوزه‌های علمیۀ شیعه، مورد توجه مراکز علمی معتبر اهل سنت همچون دانشگاه الازهر مصر نیز قرار گرفته بود.[۱۰]شرکت طلاب از ملیت‌های مختلف همچون پاکستان، عراق، افغانستان، لبنان، هند و سوریه در تشییع جنازه او، برگزاری مجالس ترحیم متعدد در ایران و کشورهای اسلامی، انعکاس خبر درگذشت او در مطبوعات کشورهای عراق، لبنان، ایران، هندوستان، پاکستان و احزاب جهادی افغانستان و پاکستان، نشان از جایگاه علمی و اجتماعی مدرس داشت.[۱۱]
مدرس از نگاه اندیشمندان
آیت‌الله خویی، مدرس را دانشمند فاضل، ادیب کامل، عماد و برگزیدۀ علما می‌دانست. آقابزرگ تهرانی از مدرس به فاضل کامل، محقق دقیق، استاد برجسته و نویسندۀ زبردست یاد کرده است.[۱۲]آیت‌الله محقق خراسانی مدرس را از مفاخر حوزه‌های علمیه، ادیب بی‌بدیل، اصولی، فقیه و عارف می‌داند که خود را وقف خدمت به دین، نشر معارف اسلامی و تربیت طلاب کرده بود.[۱۳]
آثار
مدرس افغانی، آثار زیادی در ادبیات عرب از خود باقی گذاشته است. مکررات المدرس، الکلام المفید، المدرس الافضل، رفع الغاشیه من غوامض الحاشیه، اعراب سورة الفاتحه، الشواهد المنتخبة، القواعد الادبیة، القواعد النحویة و تعلیقۀ جامع المقدمات از آثار مدرس افغانی در حوزه ادبیات عرب هستند.[۱۴]
فعالیت‌ها
علمی
مدرس، پس از بیست سال تحصیل و تحقیق در حوزة علمیة نجف، در سال 1318ش، به‌دستور آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی به افغانستان بازگشت و در زادگاه خود به‌مدت هفت سال به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او، پس از درگذشت ابوالحسن اصفهانی دوباره به حوزۀ علمیۀ نجف برگشت و تا سال 1353ش در سامرا و نجف به تدریس و تربیت شاگردان مشغول بود. مدرس، در سال 1354ش، توسط حکومت بعث عراق دستگیر و زندانی و بعد از یک ماه از عراق اخراج و وارد ایران و حوزۀ علمیۀ قم شد و تا آخر عمر به تدریس علوم حوزوی، تألیف کتاب و تربیت شاگردان ادامه داد.[۱۵]
سیاسی
مدرس، علاوه بر فعالیت‌های علمی و فرهنگی، تدریس و تربیت شاگردان، از مسائل سیاسی کشور خود نیز غافل نبود. او، در قیام ابراهیم گاو سوار علیه حکومت افغانستان، از اعضای هیئت صلح میان قیام‌کنندگان و دولت بود.[۱۶]
اجتماعی
مدرس افغانی، با وکالت تام‌الاختیاری که از آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی داشت، مرجع دینی و اجتماعی مردم بود. او وجوهات شرعی را از مردم دریافت کرده و به مصرف مستحقان می‌رساند. مدرس به دعاوی خانوادگی و اجتماعی مردم نیز رسیدگی می‌کرد.[۱۷]
فرهنگی
تأسیس حوزة علمیه در جاغوری و تأسیس مؤسسۀ نوار در قم به‌منظور ضبط دروس او و دیگر اساتید برجسته و معروف قم و بهره‌مندی همۀ طلاب در سایر استان‌ها و بلاد، از جمله فعالیت‌های فرهنگی مدرس افغانی بوده است.[۱۸]
درگذشت
مدرس، در پنجم شهریور 1365ش در سن هشتادسالگی در قم درگذشت و پس از تشییع باشکوه در آرامگاه باغ بهشت در مقبرۀ خانوادگی سید محمدصادق روحانی به خاک سپرده شد.[۱۹]
پانویس
- ↑ «زندگی‌نامه مرحوم علامه مدرس افغانی»، شفقنا افغانستان.
- ↑ فصیحی، شریفی، عالمان شیعۀ غزنی، ۱۳۹۳ش، ص383-391.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص173-174.
- ↑ «زندگی‌نامة محمد اسحاق فیاض»، وب‌سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص33
- ↑ «محمدعلی مدرس افغانی»، ویکی‌شیعه.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص178.
- ↑ جواهرالکلام، تربت پاکان قم،1382ش، ج3، ص1759-1761.
- ↑ شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، 1368ش، ص40-42.
- ↑ «محمدعلی مدرس افغانی»، ویکی‌شیعه.
- ↑ شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، 1368ش، ص45.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص177.
- ↑ محقق خراسانی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، ص47.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص178.
- ↑ «محمدعلی مدرس افغانی»، ویکی‌شیعه؛ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص176
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص175.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص175.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1379ش، ج1، ص175-178.
- ↑ «مدرس افغانی، محمدعلی»، ویکی‌نور.
منابع
- جواهر الکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، 1382ش.
- «زندگی‌نامة محمد اسحاق فیاض»، وب‌سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- «زندگی‌نامۀ مرحوم علامه مدرس افغانی»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 24 فوریه 2017م.
- شفایی، حسین، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، قم، مؤلف، 1368ش.
- فصیحی، قربانعلی؛ شریفی، علی مدد، عالمان شیعۀ غزنی، تهران، عرفان، 1393ش.
- محقق خراسانی، محمدعیسی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، نجف، النعمان، 1389ق.
- «محمدعلی مدرس افغانی»، ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- «مدرس افغانی، محمدعلی»، ویکی‌نور، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- ناصری، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، مؤسسة امام خمینی، چ1، 1379ش.