دین: تفاوت میان نسخه‌ها

دیدگاه‌های گوناگون واژه‌شناسان دربارۀ اصالت و معنای دین در سه دستۀ کلی جای می‌گیرد: 1ـ از اصل آرامی عبری، به‌معنای حساب؛ 2ـ دارای اصالت [[زبان عربی|عربی]] و به‌معنای عادت یا استعمال؛ 3ـ واژه‌ای [[زبان فارسی|فارسی]] به‌معنای دیانت.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AF%DB%8C%D9%86-2 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه دین.]</ref> به‌همین ترتیب، واژۀ «دین» با مفاهیم حکم و قضا، رسم و عادت، شریعت و مذهب همبستگی دارد.<ref>مصباح یزدی، رابطه علم و دین، 1392ش، ص80.</ref>

* دین، سبک زندگی و مسیر دستيابی انسان به سعادت است.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/16/178/الحياة طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۶. ص۱۷۸.] </ref>  

دین در نظریه عقل‌گرایان، محصول جهل و نادانی بشر است. انسان تا زمانی که از امکان و توانایی علمی اندکی برخودار بود، مجهولات پدیده‌های عالم را به دین و متافیزیک ربط می‌داد.<ref>اگوست کنت، به‌نقل از پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص16.</ref> این نظریه، مخالف مبانی توحیدی ادیان الهی است. همچنین برخی از جامعه‌شناسانِ دین از منتقدان جدی این نظریه هستند و آن را فاقد شواهد اثبات‌پذیر اجتماعی و بشری دانسته‌اند.<ref>مالکوم همیلتون، به‌نقل از پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص19.</ref>

نظریۀ عاطفه‌گرایان، باورهای مذهبی را برخاسته از حالات عاطفی در ذهن انسان‌ها می‌داند. غفلت از رهیافت عقل و عقیده در مناسبات و مناسک دینی و تبیین ناقص از رابطه عاطفه و مناسک دینی از مهم‌ترین نقدهای وارد شده بر این نظریه است.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص20-22.</ref>

دورکیم<ref>Durkheim.</ref>(1917-1858م)، از بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی، طبیعت جامعه را خاستگاه نیازمندی افراد به دین دانسته است. از این منظر، نیاز به همبستگی اجتماعی، انسان‌ها را به‌سوی وضع قواعد و قوانین اجتماعی سوق داده و این قوانین در گذر زمان به‌شکلی در ذهن اجتماعی انسان‌ها نهادینه شده که گویی یک نیروی متعالی و برتر، آنان را به تبعیت از آن قوانین اجتماعی ملزم می‌کند. این نیروی برساختۀ جامعه، دین نامیده می‌شود.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص25.</ref>

این پدیده که در اصطلاح تُوتِمیسم<ref>Totemism.</ref> نامیده شده، از منظر جامعه‌شناسان پسینی، نه یک پدیدۀ دینی بلکه یک پدیدۀ اجتماعی انگاشته می‌شود. توتمیسم، گستره‌ای کمتر از دین دارد و نمی‌تواند برابر با دین باشد. همچنین دیدگاه دورکیم در تبیین بسیاری از پدیده‌های دینی، مانند پیدایش ادیان جدید در جامعه و ادیان فراتر از یک جامعه مثل اسلام ناتوان است؛ زیرا در این نمونه‌ها دین فقط نماد یک جامعه و حافظ وحدت اجتماعی آن نیست. عدم جامع‌نگری در کارکردهای دین و فروکاستن آن به یک کارکرد اجتماعی از دیگر اشکالات این نظریه است.<ref>آذربایجانی، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، 1394ش، ص90. </ref>

====خوانش تجربه‌گرایانه====این دیدگاه، دین را دارای حقیقت تجربی می‌داند به این معنا که باورهای دینی، برآمده از تجربه بیرونی افراد و بازتاب نیروهای خارجی حاکم بر زندگی روزانه در ذهن انسان‌ها است. منتقدان این نظریه، آن را خام و به‌دور از واقع‌بینی دانسته‌اند که به‌صورت ساده‌انگارانه‌ای سعی در ستیز با [[فطرت]] الهی انسان‌ها دارد.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص28-29.</ref>

دین در این دیدگاه، دارای خاستگاه ماورائی و غیرمادی است. در چارچوب این دیدگاه اگرچه برخی، «امرِ قدسی»، «تجربه امر قدسی» و سرنمون‌ها یا کهن‌الگو<ref>Archetype.</ref> را به‌عنوان منشأ دین مطرح کرده‌اند<ref>آذربایجانی، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، 1394ش، ص94-97.</ref> اما بسیاری از اندیشمندان و به‌ويژه مسلمانان در تبیین خاستگاه دین، به «وحیانی» بودن آن توجه کرده‌اند و در همین راستا، علت گرایش به دین‌داری را با «نظریه فطرت» تبیین کرده‌اند.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص32-33.</ref>   

دین در اندیشه اسلامی دارای خاستگاه وحیانی است؛<ref>علامه طباطبایی، وحی و قرآن، ص 55. به نقل از: پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص37.</ref>  دین، ریشه در حقیقت برتری به نام وحی دارد که از سوی خدا به شخص پیامبر نازل شده و توسط او به مردم ابلاغ می‌شود. وحی و نبوت از لوازم اصلی دین در اندیشه اسلامی است. از این منظر، خداوند برای هدایت بشر و رسیدن به کمال و قرب الهی، ابزارها و واسطه‌هایی را در نظر گرفته که یکی از آن‌ها وحی است تا امر دین از طرف خداوند به مردم برسد.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص33.</ref> در این دیدگاه، وحی نوعی تعلیم الهی خطاناپذیر است که از راه‌های عادی و شناخته‌شده برای انسان‌ها، حاصل نمی‌شود.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/6230/%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D8%AF%D9%88%D9%85#P74 مصباح یزدی، راه و راهنما شناسی، 1393ش، ص74.] </ref>

در خوانش اسلامی از دین، وحی فراتر از تجربه، مکاشفه و شهود است و منشأ انسانی ندارد. در رابطۀ تفهيم و تفهمی که از سوی خدا با پیامبر ایجاد می‌شود، پیامبر خدا ظرف نزول وحی است نه مبدأ فاعلی آن. چنین خوانشی بر خلاف برداشت برخی از متکلمین مسیحی است که وحی را به تجربه درون‌دینی فروکاسته‌اند.<ref>پیروزمند، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، 1389ش، ص37.</ref>

از منظر ملاصدرا (1045-979ق) که از حکما و فلاسفه نامدار [[شیعه]] است، غرض نهایی آفرینش، هدایت کلیه افراد بشر به جوار الهی و بهره‌مندی از کرامت، عنایت و رحمت خدا است. انسان به‌دلیل حب ذات و برای رسیدن به منفعت خویش، به‌دنبال غلبه بر دیگران حتی به قیمت نابودی آنان است. پس اگر زندگی بشر به‌خود وانهاده شود، معیشت و زندگی انسان‌ها به دشواری می‌گراید، به جنگ و قتال می‌انجامد و آدمیان از حرکت به‌سوی پروردگار بازمی‌مانند. از اين‌رو یک نظام عدالت‌محور ضرورت می‌یابد و این نظام عادل که امور زندگی بشر را به‌درستی مدیریت و هدایت می‌کند در پرتو دین برپا می‌شود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/84167/%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82 صدرالمتألهین، الشواهد الربوبیه، 1346، ص363.] </ref>

از نظر اریک فروم<ref>Erich Fromm.</ref>(1980-1900م) انسان موجودي اجتماعي است، هم نيازهاي خود را در اجتماع تأمين مي‌كند و هم كمالات شایسته‌اش را از همين راه به دست می‌آورد. از این‌رو، زندگي اجتماعي براي انسان اهميت ویژه‌ای دارد و برای حفظ آن، نیازمند نگرش مشترك است؛ يكي از راه‌های مهم دست‌یابی به اين نگرش، دين است. این نیازی پیوسته و همیشگی برای بشر در اجتماع است و دین بهترین تأمین‌کنندۀ آن است.<ref>قشقایی و اترک، «بررسی و نقد دیدگاه اریک فروم، در باب گرایش انسان به دین»، ص13. </ref> همچنین ویلیام جیمز<ref>William James</ref>(1910-1842م) معتقد است اتصال و ارتباط با روح عالم خلقت (خدا یا نظم کائنات) با اعمالی مثل نماز و نیایش، موجب ایجاد یک جریان قدرت و نیرویی است که هم دارای آثار مادی و معنوی است و هم زندگی دینی مزه و طعمی می گیرد که گویا رحمت محض است و زندگی سرشار از نشاط شاعرانه و بهجت دلیرانه شده، موجب اطمینان و آرامش باطنی است که در نتیجه آن ارتباط با دیگران همراه با احسان و عواطف بی دریغ است.<ref>آذربایجانی، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، 1394ش، ص151. </ref>

حیات اجتماعی انسان، مستلزم نوعی تقسیم کار اجتماعی است که بر اساس آن، نقش و تکلیف هر فرد تعیین می‌شود. این وضعیت در زندگی اجتماعی بر محترم شمردن پیمان‌ها و قرارداد‌ها و پای‌بندی به آنها استوار است. تنظیم این وضعیت در زندگی اجتماعی بشر را همواره دین بر عهده داشته و تاکنون جانشینی برای آن پیدا نشده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/84167/%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82 مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج2 ، تهران، صدرا، 1374، ص47 و 172.]</ref>  

«دائو» به‌معنای راه است. آیین دائو به «لائوتسه»<ref>Lao Tzo.</ref> منسوب است که شش قرن پیش از میلاد مسیح، در سرزمین چین ظهور کرد. دائو در میان پیروان این آیین به‌معنای نیروی کیهانی است که به هستی، نظم می‌بخشد. این آیین با وجود بهره‌مندی از بن‌مايه‌های فلسفی و خردپذیر، به تدریج گرفتار اوهام، خرافات و جادو شد.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص117-123.</ref>

آیین کنفوسیوس<ref>Confucius.</ref> در سرزمین چین و معاصر با آیین دائو، توسط شخصی به نام «کنفوسیوس» شکل گرفت و جامعه آرمانی|جامعه‌ای آرمانی را ترسیم کرده که اصول اخلاقی آیین دائو و همچنین انگارۀ یانگ و یین نیز در آن پذیرفته شده است. پس از کنفوسیوس، شخصیت او نزد پیروان این آیین، متعالی‌تر شده و بر پیروان او افزوده شد.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص125-132.</ref>

آیین هندو در سرزمین هندوستان و از تلاقی فرهنگ اقوام آریایی که به آن سرزمین [[مهاجرت]] کردند با فرهنگ بومی سرزمین هند شکل گرفته است.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص39.</ref> انگارۀ خدای مؤنث و خدای مذکر، از انگاره‌های ادیان پیشین به آیین هندو راه یافته است.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص40.</ref>  در تحولات تاریخی آیین هندو، اصول دوره‌های پیشین همواره محفوظ مانده و امور جدیدی به آن افزوده شده است. این آیین به هیچ فردی منسوب نیست و با انعطاف بسیار، اندیشه‌های بیگانۀ زیادی را در آموزه‌های خود پذیرفته است.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص66و67.</ref>

«وِدا»<ref>Veda</ref> به‌معنای [[دانش]] و دانایی، نام قدیمی‌ترین متن مقدس هندوها و شامل چهار [[کتاب]] است. در برخی از سرودهای این متن اگرچه خدایان متعدد، ستایش شده‌اند، اما در بعضی از سرودهای دیگر آن، خدا|خدای یگانه با نام‌های «ویشوَه-کَرمه»، «پوروشَه» و «پرَه جاپتی» یاد شده است؛ این [[خدا]]، آفریدگار و پروردگار جهان است و همه چیز را می‌بیند و در همه‌جا حضور دارد.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص41 و 42.</ref>

شرق ایران، خاستگاه [[آیین زرتشت]] بوده است. بسیاری از پژوهشگران، دوران زندگی [[زرتشت]] را یک هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌دانند. زرتشت در سی‌سالگی از فرشته‌ای به نام وُهُومَنَه (اندیشه نیک) که بر او ظاهر شده، رسالت یافت تا پیام خداوند را به مردم برساند. گرویدن گشتاسب پادشاه ایران به این آیین، موجب گسترش دین زرتشت ‌شد. زرتشت در 77 سالگی به‌دست تورانیان کشته ‌شد.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص108 و 109.</ref>  «اَوِستا» به‌معنای علم و دانش، نام کتاب مقدس زرتشتیان است.

صابئین گروهی هستند که خود را پیروان یحیی،پیامبر خدا، می‌دانند. به آنان «صابئان مندایی» نیز گفته می شود. علامه طباطبائی، آن‌ها را مصداق «صابئین» در قرآن دانسته است. <br>

صابئین برای عبادات خویش، معابدی از نی و گِل را در کنار رودخانه‌ها می‌سازند. پیروان این دین کتبی را که بر آدم تا یحیی نازل شده، به‌عنوان کتب مقدس خود برمی‌شمارند. آنان در سه وعده نماز می‌خوانند و در سال، سی‌وشش روز روزه می‌گیرند. برخی از مراجع تقلید [[شیعه]]، صابئین را از [[اهل کتاب]] و پاک دانسته‌اند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A6%DB%8C%D9%86 «صابئین»، سایت ویکی شیعه]</ref>

آیین سیک در هندوستان پدید آمد و آموزه‌های آن برگرفته از آیین هندو و دین اسلام است. بنیان‌گذار آیین سیک فردی به نام نانَک است. او خود را «گورو» (به‌معنای معلم) و شاگردانش را سیک (شاگرد) نامید. از گوروی دوم تا گوروی دهم، جانشینان نانک بودند. گوروی پنجم اشعار نانک و گوروهای قبل از خود و اشعار خود را در کتابی به نام گرَنت صاحب (کتاب خدا) گردآوری کرد. گوروی دهم برای خود جانشین تعیین نکرد و کتاب گرنت صاحب را رهبر اعلام کرد. پیروان این دین در شمال غربی هند زندگی می‌کنند.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص99-102.</ref>

یهودیت، یکی از [[ادیان ابراهیمی]] است که حضرت موسی از سوی خدا به قوم بنی‌اسرائیل عرضه کرد. دین یهود از آمیختگی قومیت و دیانت برخوردار است و تاریخ و گذشته قوم در این دین، بیش از هر دین دیگری اهمیت دارد.<ref>سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان زنده جهان (غیر از اسلام)، 1387ش، ص143.</ref> یهودیان قبل از ظهور اسلام پیوسته از ظهور پیامبر آخرالزمان خبر می‌دادند و اخبار مکه را با دقت، دنبال می‌کردند.<ref>همدانی، سیرت رسول‌الله، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۵۳.</ref>

یکی از منابع مقدس یهودیان، اَلواح موسی است که شامل ده فرمان اخلاقی است. این الواح در تابوت عهد در معبد سلیمان نگهداری می‌شد که پس از حمله بُختُنَصَّر به اورشلیم و خرابی معبد، تابوت و الواح درون آن مفقود شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AD_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C «الواح موسی»، سایت ویکی شیعه.]</ref>

«تورات»، کتاب مقدس یهودیان است. بر اساس گزارش‌های تاریخی، کتاب مقدس در دورانِ مابین حمله بُختُنَصَّر (از پادشاهان بابل) تا دوران [[کوروش]] (از پادشاهان ایران) از بین رفت و پس از تبعید یهودیان به بابل، آنچه به‌صورت شفاهی در بین مردم رواج داشت دوباره نوشته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA «تورات»، سایت ویکی شیعه.]</ref>

«مسیحیت» از [[ادیان ابراهیمی]] است که حضرت عیسی بن مریم از سوی خدا به قوم بنی‌اسرائیل عرضه کرد. بعثت حضرت عیسی برای اصلاح دین یهود از انحراف و انحطاط بود،<ref>[https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=96018 زروانی و موسی‌پور، «نبوت در دین‌های یهود و مسیحیت (براساس کتاب مقدس)»، 1384ش، ص41.]</ref> در [[قرآن]] نیز به ماهیت اصلاح‌گری بعثت انبیاء اشاره شده است.<ref>سوره نحل، آیه 36.</ref>

پیروان این آیین، عیسی را مسیح<ref>Christian.</ref> می‌نامند و بر این باور هستند که مادر او باکره بوده و فرزند خویش را به‌صورت غیرطبیعی به‌دنیا آورده است. مسیحیان معتقدند که عیسی بن مریم به‌همراه دو تن دیگر به صلیب کشیده شد و جان ‌باخت؛ اما پس از سه روز از مرقدش بیرون آمد و به آسمان‌ رفت و در آخرالزمان برای نجات بشر باز می‌گردد؛ <ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA «مسیحیت»، سایت ویکی فقه.] </ref> اما در قرآن چنین آمده است که عیسی بن مریم نه کشته شد و نه به دار آویخته شد بلکه امر بر آنان مشتبه شد و خداوند او را به‌سوی خود بالا برد.<ref>سوره نساء آیه 157 و 158.</ref>  

برخی از حواریون عیسی بن مریم همچون پولُس، باورهای شرک‌آلودی مثل تثلیث را به آیین مسیحی افزودند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/حضرت_عیسی «حضرت عیسی»، سایت ویکی فقه.] </ref> قرآن نیز به این افزونه‌های شرک‌آلود در آیین مسیحیت اشاره کرده است.<ref>سوره توبه، آیه 30؛ سوره مائده، آیه 72-73.</ref>

«کتاب مقدس» عنوان کتاب دینی مسیحیان است که آن را آسمانی و الهی می‌دانند. در زبان انگلیسی به آن «Bible» به‌معنای کتاب‌ گفته می‌شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/کتاب_مقدس «کتاب مقدس»، سایت ویکی فقه.] </ref>  در فارسی و عربی به آن «عهدین» می‌گویند که طبق اعتقاد مسیحیان اشاره به عهد و پیمانی دارد که خدا با انسان بسته است: عهد قدیم که خدا در آن از انسان پیمان گرفته است تا بر شریعت الهی گردن نهد و نماد آن ختنه کردن است. قدیم بودن آن به این دلیل است که ابتدا با ابراهیم و بعد با موسی این عهد بسته شد. و عهد جدید که با ظهور عیسی تازه شد و خدا عهد دیگری با انسان بست، این عهد و پیمان بر سر محبت خدا و عیسی مسیح است. یهودیان فقط عهد قدیم را به‌عنوان عهد قبول دارند. عهد قدیم به زبان عِبری نگاشته شده است و در سده‌های قبل از میلاد به زبان یونانی ترجمه شد که معروف‌ترین آن ترجمه‌ها «سبعینیه» است.  

[[پرونده:دین3.jpg|300px|thumb|left|دیدار پاپ فرانسیس، رهبر مسیحیان کاتولیک با [[آیت‌الله سیستانی]]، از [[مراجع تقلید]] [[شیعه|شیعیان]]، در شهر [[نجف]]، اسفند 1399ش]]

مسیحیت دارای دو انشعاب به نام‌های کاتولیک و ارتدکس است که هر دو نسخه سبعینیه را معتبر می‌دانند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/کتاب_مقدس «کتاب مقدس»، سایت ویکی فقه.]</ref> عهد جدید مشتمل بر 27 کتاب است که انجیل مَتّی، انجیل مَرقُس،<ref>Μάρκος، چکش بزرگ.</ref> انجیل لوقا و انجیل یوحَنّا از جمله آن کتب است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/کتاب_مقدس «کتاب مقدس»، سایت ویکی فقه.]</ref>

آیین اسلام از [[ادیان ابراهیمی]] و آخرین شریعت توحیدی است که حضرت [[محمد]] (صلی الله علیه و آله) از سوی خدا برای هدایت مردم عرضه کرد. علت نام‌گذاری این دین به اسلام، آن است که مسلمان تسلیم ارادۀ خداوند می‌شود.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اسلام «اسلام»، سایت ویکی شیعه.] </ref> افراد برای گرویدن به دین اسلام با گفتن دو جمله «أشهد أن لا إله إلا الله» و «أشهد أن محمداً رسول الله» به یگانگی خدا و رسالت حضرت [[محمد]]، شهادت می‌دهند. دستورات و پیام‌های الهی دین اسلام که از طریق وحی بر پیامبر نازل شده در «قرآن» به‌‌عنوان کتاب آسمانی مسلمانان گردآوری شده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اسلام»، سایت ویکی اهل البیت.] </ref>  

اصول دین اسلام، توحید (یگانگی خداوند)، نبوت (رسالت محمد) و معاد (زندگی پس از مرگ و محاسبه اعمال و پاداش و جزا) است. وظایف عملی مسلمانان با ‌عنوان فروع دین، شامل سه دستۀ کلی؛ عبادات، اخلاق و احکام (فردی و اجتماعی) است. امروزه دین اسلام دارای دو مذهب شیعه و اهل سنت|سنی است که هر یک فرقه‌های متعددی دارند. در مذهب شیعه، امامت نیز امتداد اصل نبوت محسوب می‌شود. مهم‌ترین دلیل ایجاد این دو مذهب، اختلاف مسلمانان در مسئلۀ امامت و جانشینی پیامبر خدا بود.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اسلام»، سایت ویکی شیعه.]</ref>

در باور مسلمانان، «[[قرآن]]» آخرین کتاب آسمانی است که به‌وسیلۀ جبرئیل بر [[محمد]] (صلی الله علیه و آله) وحی شده است و محتوا و الفاظ آن، کلام الهی است. این [[کتاب]] از معجزه|معجزات پیامبر اسلام است و قرآن، نشانۀ این اعجاز را ناتوانی انسان‌ها در آوردن آیات و سوره‌هایی مشابه آن دانسته است. قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نام‌های قرآن است. در [[قرآن]]، از موضوعاتی چون [[توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام، داستان‌های انبیاء، مناسک دینی، فضایل اخلاقی|فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و [[نفاق]]، سخن به میان آمده است. طبق اعتقاد مسلمانان در قرآن هیچ تحریفی رخ نداده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 «قرآن»، سایت ویکی شیعه.] </ref>

بابیت، فرقه‌ای انحرافی است که در سده 13 هجری قمری، سید علی‌محمد شیرازی، در ایران تأسیس کرد. او با ادعای بابیت از طرف پیشوای دوازدهم [[شیعه|شیعیان]] شروع کرد و سپس ادعای نبوت کرد و نوشته‌های خود را افصح از قرآن و ناسخ اسلام دانست و تا ادعای مقام الوهیت پیش رفت. او در اثبات ادعاهای خود ناتوان بود و چندین بار در حضور علمای شیعه از عقاید خود توبه کرد اما باز به ترویج عقاید خود بازمی‌گشت. علی‌محمد باب، سرانجام به دستور [[امیرکبیر]] در 1266ق به‌همراه یکی از یارانش در [[تبریز]] اعدام شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/بابیه بابیه»، سایت ویکی شیعه.] </ref>

بهائیت، فرقه‌ای انحرافی است که از بابیت منشعب شد. این فرقه را میرزا حسینعلی نوری در قرن سیزدهم [[هجری قمری]] پدید آورد. او پس از اعدام شدن باب، فرقۀ بهائیت را پایه‌گذاری کرد و خود را بهاءالله نامید. او از ادعای بهاءالله شروع کرد و به ادعای نبوت و الوهیت رسید. پیروانش او را پیامبر و بهائیت را دین جدیدی که ناسخ اسلام است می‌دانند. آنان آثار بهاءالله را کتاب‌های مقدس خود به‌شمار می‌آورند.  

مسلمانان، بهائیت را فرقه‌ای ضالّه و خارج از اسلام می‌دانند. فقیه|فقیهان شیعه، اعتقاد به این فرقه را کفر دانسته‌اند و بهائیان را [[نجس]] و کافر محارب شمرده‌اند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA «بهائیت»، سایت ویکی شیعه.] </ref>

مسلمانان با تکیه بر تصریح قرآن و اشارات ادیان آسمانی پیشین دین اسلام را آخرین دین آسمانی و حضرت [[محمد]] (صلی الله علیه و آله) را آخرین پیامبر الهی می‌دانند.<ref>سوره احزاب، آیه 40.</ref> در حدیث منزلت نیز، که [[شیعه]] و سنی آن را نقل کرده‌اند، خاتمیت پیامبر اسلام به صراحت آمده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/خاتمیت «خاتمیت»، سایت ویکی شیعه.]</ref> همچنین قرآن در آیه اکمال دین، اسلام را دین کامل و جامعی دانسته که نیازهای آیندگان را هم در بر دارد و دین نهایی است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/خاتمیت «خاتمیت»، سایت ویکی شیعه.]</ref>

اندیشمندان مسلمان، تکثرگرایی در مقام عمل و هنگام گفت‌وگو با پیروان ادیان و مذاهب دیگر را با تأسی به آیات قرآن<ref>سوره آل‌عمران، آیه 64؛ سوره عنکبوت، آیه 46.</ref> پذیرفته‌اند. اما تکثرگرایی معرفتی را به این معنا که هیچ دینی، حق مطلق نیست و هر یک بخشی از حقیقت را دریافته‌اند، با عقل و مبانی اسلام ناسازگار می‌دانند؛ به‌عنوان مثال نمی‌توان بین اعتقاد به توحید در اسلام<ref>سوره نساء، آیه 171.</ref> و تثلیث در مسیحیت، جمع کرد.<ref>مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، 1394ش، ص303-306.</ref>

مرزبندی بین علم و دین و مطرح کردن دوگانۀ «دین حداقلی و دین حداکثری»، مبتنی بر این نگاه است که دین یا به همه مسائل زندگی انسان می‌پردازد و در هر زمینه‌ای بهترین راهکار را ارائه کرده است (دین حداکثری)؛ یا به بخشی کوچک و محدود از زندگی انسان می‌پردازد و منحصر در امور عبادی است (دین حداقلی).

اندیشمندان مسلمان در برابر این دوگانه، دیدگاه سومی را مطرح کرده‌اند که تبیین کارآمدی از حضور دین در زندگی را پی می‌گیرد. بر اساس این تبیین، دین در تمام عرصه‌های زندگی انسان حضور دارد اما نه به این صورت که کیفیت وقوع و کم و کیف هر چیزی را مورد بررسی قرار دهد، بلکه دین در مسائل زندگی از لحاظ ارزشی و ارتباط آن مسائل با خوشبختی و عدم خوشبختی ابدی انسان داوری می‌کند. پس موضوعات علمی در حیطۀ قلمرو خویش مستقل هستند و تا جایی که با سعادت و شقاوت انسان ارتباط پیدا نکنند، حیثیت ارزشی نداشته و بایدها و نبایدهای دینی در آن‌ها راه ندارد.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5243/%D9%81%D8%B5%D9%84-4-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D9%86#P132 مصباح یزدی، رابطه علم و دین، 1392ش، ص129-132.] </ref>