گردشگری در قرآن، نگاه آموزه‌های قرآنی به مقوله گردشگری.
مفهوم‌شناسی
در قرآن از واژه‌های مختلفی برای توصیه به گردشگری استفاده شده که شاخص‌ترین و پرتکرارترین آنها واژه «سَیر» است که به همراه مشتقات خود 27 بار در قرآن تکرار شده است. «سیر» در زبان عربی به معنای «راه رفتن»[۱] است. برخی آن را به «قافله و کاروانی که از یک شهر به شهر دیگر می‌رود»[۲] معنا کرده‌اند. راغب اصفهانی در کتاب مفردات ذیل آیه «سیروا فی‌الارض» «سیر» را «گردش و سیاحت در زمین» و «گردش فکری» معنا کرده است.[۳] این واژه در اصطلاح مترادف با «جهانگردی» است که به معنای مسافرت بین شهرهای مختلف دنیا[۴] و معادل توریسم (tourism) در زبان انگلیسی است.
نگرش قرآن به پدیده گردشگری
در نگاه قرآن گردشگری و سیاحت و مسائل مرتبط با آن مانند نزدیکی مسیرها، امنیت راه‌ها و امکانات موجود در آنها از نعمت‌های خداوند شمرده شده که بندگان باید خداوند را به خاطر وجود آن سپاسگزاری کنند و از نبود آن به‌عنوان عذابی سخت نام برده شده است.[۵] از سوی دیگر نگاه خاص قرآن به مسئله هدایت و تربیت انسان‌ها سبب شده تا نقش تربیتی مسائلی مانند آثار بر جای مانده از گذشتگان که عینی و محسوس هستند در آیات قرآن برجسته شود و مسلمانان تشویق شوند تا برای دیدن و تفکر درباره آنها به سیر و سیاحت در جهان پیرامون خود بپردازند.[۶]
گردشگری در آیات قرآن
در قرآن، 14 آیه پیرامون سفر و گردشگری وجود دارد. در هفت آیه به‌طور مستقیم با عبارت «سیروا»[۷] به معنای «سفر کنید» و در هفت آیه به‌صورت غیر مستقیم و با عبارت استفهامی «اَ فَلم یسیروا»[۸] به معنای «آیا در زمین سیر نکردند» به موضوع سفر و گردشگری پرداخته است. علاوه بر آیات فوق، در داستان ذوالقرنین[۹] و سفرهای تابستانه و زمستانه قریش[۱۰] به‌صورت غیر مستقیم به سفر و گردشگری اشاره شده است.
اهداف گردشگری در قرآن
تجارت و بازرگانی
یکی از اهداف سفر در قرآن، «تجارت» و «کسب سود» است.[۱۱] تبادلات تجاری و استفاده از کالای سایر مناطق، ازجمله اموری است که در سفر و گردشگری به دست می‌آید.
عبرت گرفتن
یکی از مهم‌ترین اهداف گردشگری در قرآن «عبرت گرفتن» است. هدف نهایی بیشتر آیاتی که خداوند در آنها امر به سفر و گردش در زمین کرده عبرت گرفتن از عاقبت کسانی است که در زمان‌های گذشته زندگی می‌کردند. تکذیب‌کنندگان فرستادگان الهی،[۱۲] مشرکین[۱۳] و مجرمین[۱۴] ازجمله گروه‌هایی هستند که خداوند از مردم می‌خواهد هنگام سفر وگردشگری به آثار برجای مانده از آنها نگاه کرده و درباره کارهایی که انجام دادند و سرانجامی که به آن گرفتار شدند تفکر کنند. قرآن تأکید خاصی بر بحث «دیدن آثار گذشتگان» دارد لذا در بیشتر آیاتی که به بحث سفر اشاره کرده از عبارت «فانظروا» به معنای «نگاه کنید» استفاده کرده است.
دیدن آثار قدرت خداوند
جهانِ هستی نشانِ قدرت خداوند است. دیدن و دقت در مخلوقات او، رهنمون ما به وجود خالقی توانا برای جهان خلقت است. قرآن به کسانی که در پی به‌دست آوردن شناخت بیشتر از عالَم هستند و نیز کسانی که دارای شک هستند یا به وجود خالقی توانا برای عالَم ایمان ندارند توصیه می‌کند تا به سفر رفته و در عالم گردش کنند تا با دیدن نشانه‌های قدرت او[۱۵] ایمان آورند یا به ایمان آنها افزوده شود.
ضرورت بزرگداشت و حفظ شخصیت‌ها و آثار فرهنگی
بزرگداشت کسانی که درگذشته برای گسترش اهداف فرهنگی و دینی تلاش کرده‌اند از دیگر اهداف گردشگری در قرآن است. دعوت از مردم برای سفر به مکه و دیدن آثاری که از حضرت ابراهیم[۱۶] و سایر بزرگان دین به‌جا مانده هم تجلیل از مقام و منزلت آنها است و هم باعث ایجاد انگیزه برای ادامه دادن راه آنها است.[۱۷]
نمونه‌هایی از سفر و گردشگری در قرآن
سفر حضرت ابراهیم به مکه برای سکونت دادن همسر و فرزندش و ساخت خانه خدا،[۱۸] سفر فرزندان حضرت یعقوب به مصر،[۱۹] سفرهای حضرت موسی،[۲۰] سفرها و جهانگردی ذوالقرنین،[۲۱] سفرهای تابستانه و زمستانه قریش[۲۲] از جمله سفرهایی هستند که خداوند در قرآن به آنها اشاره کرده است.
منابع
پانویس
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، 1371ش، ج3، ص361.
- ↑ طریحی، مجمع البیان، 1375ش، ج3، ص340.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات فی غریب القرآن، 1412ق، ص433.
- ↑ عمید، فرهنگ لغت، ذیل واژه جهانگردی.
- ↑ سوره سبأ، آیه 15-20.
- ↑ «گردشگری از ديدگاه قرآن و سنت»، سایت رواق الحجاج، تاریخ بازدید: 8 آذر 1400ش.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه 20؛ سوره روم، آیه 42؛ سوره آل‌عمران، آیه 137؛ سوره نحل، آیه 36؛ سوره انعام، آیه 11؛ سوره نمل، آیه 69؛ سوره سبأ، آیه 18.
- ↑ سوره حج، آیه 46؛ سوره یوسف، آیه 109؛ سوره غافر، آیه 82؛ سوره روم، آیه 9؛ سوره محمد، آیه 10؛ سوره فاطر، آیه 44؛ سوره غافر، آیه 21.
- ↑ سوره کهف، آیه 83 – 97.
- ↑ سوره قریش، آیه 1-2.
- ↑ سوره قریش، آیه 1-2.
- ↑ سوره آل عمران، آیه 137؛ سوره انعام، آیه 11؛ سوره نحل، آیه36.
- ↑ سوره روم، آیه42.
- ↑ سوره نمل، آیه 69.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه 20.
- ↑ سوره آل عمران، آیه 97.
- ↑ منصوری، «قرآن و گردشگری»، سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 اردیبهشت 1387ش.
- ↑ سوره بقره، آیه 127؛ سوره ابراهیم، آیه 37.
- ↑ سوره یوسف، آیه 58-100.
- ↑ سوره قصص، آیه 21؛ سوره طه، آیه 9-35؛ سوره کهف، آیه 60-82.
- ↑ سوره کهف، آیه 83-98.
- ↑ سوره قریش، آیه 1-2.
- قرآن کریم
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، 1412ق.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع‌البیان، محقق احمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
- عمید، حسن، فرهنگ عمید، سایت کتابسرای اشجع، تاریخ بازدید: 30 آذر 1400ش.
- منصوری، خلیل، «قرآن و گردشگری»، سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 اردیبهشت 1387ش.
- قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم،1371ش.
- «گردشگری از ديدگاه قرآن و سنت»، سایت رواق الحجاج، تاریخ بازدید: 8 آذر 1400ش.