اسدالله حبیب

اسدالله حبیب؛ استاد و رئیس دانشگاه کابل که در شعر و ادبیات، سرآمد بود. اسدالله حبیب، شاعر، داستان‌نویس، پژوهشگر ادبی، بیدل‌شناس، استاد و رئیس دانشگاه کابل است که آثار بسیاری در قالب کتاب، مقاله و در حوزه‌های مختلف ادبی نوشته است.

کودکی و نوجوانی

اسدالله حبیب فرزند حبیب‌الله متولد سال ۱۳٢۰ش در شهر کابل است. او در کودکی همراه با خانواده به شهر مَیْمُنَه مرکز ولایت فاریاب نقل مکان کرد.

تحصیلات

اسدالله، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهر میمنه گذراند. از سال ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۹ش در لیسه (دبیرستان) دارالمعلمین کابل به تحصیل پرداخت. لیسانس خود را از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل در سال ۱۳۴۳ش گرفت و از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۷ش در همان دانشکده مشغول به تدریس شد. او در سال ۱۳۴۷ش عازم مسکو شده و در انستیتو زبان‌های شرقی دانشگاه دولتی مسکو در مقطع دکتری به تحصیل پرداخت. اسدالله حبیب، با نوشتن رساله در موضوع «بیدل و چهار عنصر» موفق به اخذ مدرک دکترای خود در رشتۀ ادبيات شد.

فعالیت‌های علمی

اسدالله حبیب در سال ۱۳۵۳ش به کابل بازگشت و در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل مشغول به تدریس شد. وی، علاوه بر تدریس، در سِمَتْ‌هایی چون مدير عمومی نشریات دانشگاه کابل (۱۳۵۳ش)، مدير عمومی تعليم و تربيت دانشگاه کابل (۱۳۵۲-۱۳۵۳ش)، رئیس انجمن نویسندگان افغانستان (۱۳۵۹–۱۳۶۱ش)، رئیس دانشگاه کابل (۱۳۶۱-۱۳۶۷ش)، عضو آکادمی علوم افغانستان (۱۳۶۷-۱۳۷۱ش) ایفای وظیفه کرده است. او، علاوه بر زبان فارسی دری، با زبان‌های اوزبکی، پشتو، انگليسی، روسی و آلمانی نیز آشنایی داشت و در کنفرانس‌ها و مجامع علمی متعددی در کشورهای مختلف شرکت کرد؛ به‌عنوان نمونه، او در کنفرانس جهانی بیدل دهلوی در کشور ایران در نوامبر سال 2006م نقش فعالی داشت.

فعالیت‌های سیاسی

اسدالله حبيب عضو حزب دمکراتيک خلق افغانستان بود و در زمان حاکميت تره‌کی و حفيظ‌الله امين مدتی زندانی شد، اما خود او بر این باور بود که در آغاز توسط گروه کار به حزب دمکراتيک خلق معرفی شد. به جناح‌بندی‌ درون‌حزبی اعتقادی نداشت و چون در زمان حکومت دکتر نجیب‌الله جناح‌بندی‌های تازه‌ای شکل گرفت، از فعاليت حزبی کناره‌گيری کرد و به فعاليت‌های علمی و فرهنگی در آکادمی علوم افغانستان پرداخت. بعد از شروع جنگ‌های داخلی، در دهۀ ۷۰ش به آلمان مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آنجا زیست.

آثار

1. اشعار

نخستین سروده‌های او با تخلص «زئیر» در حالی‌که ۱۶ ساله بود، در هفته‌نامۀ ستوری شهر میمنه به چاپ رسید و پس از آن به‌صورت پراکنده در مجله‌های پشتون‌زبان «ژغ» و «ژوندون» منتشر شد. مجموعۀ شعر «افسانه» از او در سال ۱۳٤۱ش، در مجلۀ «ژوندون» و در کتاب «شعر معاصر دری در افغانستان» چاپ شد. چند مجموعه شعر نیز به‌نام‌های «خط سرخ» (کابل، ۱۳۶۲ش)، «وداع با تاریکی» (کابل، ۱۳۶۴ش) و «آتش در نارنج‌زار» (کلن آلمان، ۲۰۰۱م) از او منتشر شده است. مجموعۀ شعر «خط سرخ» او اشعاری است که با رنگ و بوی تعهد، مسئولیت و با پیام‌های سیاسی سروده شده است. «وداع با تاریکی» مشتمل بر اشعاری است که سال‌ها قبل از آن روزگار سروده شده‌اند. در هر دو مجموعه بیشتر شعرهای نیمه عـروضی یا سپید به چشم می‌خورد، اما در میان آنها چند غزل نیز موجود است. مجموعۀ «آتش در نارنج‌زار» بیشتر غزل اسـت. اشعار او بازتاب‌دهندۀ مسائل اجتماعی، فقر و تنگدستی مردم بود. صمیمیت در شعر، دریافت همه‌جانبۀ پدیده‌ها، درک عمیق از امورات اجتماعی و ترجیح دادن محتوا بر فرم از جمله ویژگی‌های شعر حبیب بود.

2. کتاب‌ها

علاوه بر سه مجموعۀ شعری فوق، چندین کتاب و ده‌‌ها مقاله از او چاپ شده است. برخی کتاب‌های او عبارت‌اند از «بيدل شاعر زمانه‌ها»، «راه گورکی در زندگی و هنر»، «ادبيات دری در نيمۀ اول سدۀ بيستم»، «ديدار با سپيده»، «مجموعه مقاله‌های پژوهشی دربارۀ ادبيات و هنر»، «ويژگی‌های داستانی شاهنامه»، «بيدل و چهار عنصر»، «دورۀ امانی، پژوهشی در وضع فرهنگی اجتماعی زمان امير امان‌الله»، «دستور زبان دری»، «واژه‌نامۀ شعر بيدل» و «دری به خانه‌ خورشید».

3. مقالات

از جمله مقالات شاخص اسدالله حبیب می‌توان به «عبدالقادر بیدل در قلمرو تئوری ادبیات و نقد ادبی»، «بیدل‌شناسی در اتحاد شوروی»، «زیست‌نامۀ بیدل از لابلای چهار عنصر»، «دربارۀ نکات و اشارات و حکایات بیدل»، «بیدلی که من می‌شناسم»، «دربارۀ معنای چند بيت ابوالمعانی بيدل»، «ارمغان بيدل از سفر کوهستان بيرات (سيری در طور معرفت)» و «شعربيدل، زبان گفتار و فرهنگ مردم» اشاره کرد.

4. داستان‌ها، رمان‌ها و نمایشنامه‌ها

اسدالله حبیب در زمینۀ رمان، داستان کوتاه و نمایشنامه نیز آثاری از خود برجای گذاشته که عبارت‌اند از: «سپيد اندام» (رمان کوتاه)، «داس‌ها و دست‌ها» (رمان کوتاه)، «سه مزدور» (گزيده 10 داستان کوتاه)، «آخرين آرزو» (گزيده 13 داستان کوتاه، يک نمايشنامه و يک فیلم‌نامه)، «نظرگل (داستان ميانه يا رمان کوتاه)، «شب و شلاق» (نمایشنامه)، «خشم خلق» (نمایشنامه).

جوايز و افتخارات

اسدالله حبیب موفق به کسب جایز‌ها و عناوین متعددی شد؛ از جمله: ۱. جايزۀ اول داستان کوتاه‌نويسی، با نگارش داستان کوتاه آفتاب گرفتگی در سال 1956م. ۲. جايزۀ اول داستان کوتاه‌نويسی در کشور در سال 1982م. ۳. جايزۀ «پير روشان» برای بهترين کتاب پژوهشی سال 1986م. ۴. دريافت لقب کانديدای آکادميسين آکادمی علوم افغانستان سال 1986م. ۵. جايزۀ «بيهقی» برای خدمت چند بعدی به فرهنگ: تدريس ادبيات، پژوهش‌های ادبی، ترجمه از انگليسی و روسی، داستان‌نويسی و سرايش شعر، در سال 1989م. ۶. عضویت در مجمع ايران‌شناسان اروپا سال 1997م.

شهرت حبیب

شهرت اسدالله حبیب در بید‌ل‌شناسی او بود، به‌گونه‌ای که از او به‌عنوان بیدل‌شناس برجستۀ افغانستان یاد می‌کنند. نخستین کار مهم او در حوزۀ بیدل‌شناسی، رسالۀ دکترای وی با عنوان «بیدل و چهار عنصر» بود و کتاب «سایۀ صدا: جلوه‌های هنری بیدل» آخرین اثر او نیز دربارۀ بیدل بود. علاوه بر آن، اسدالله حبیب، به‌عنوان پرکارترین چهرۀ ادبی افغانستان شناخته شده است. همایشی جهت تجلیل از شخصیت و کارکردهای اسدالله حبیب، در ۲۱ آپریل ۲۰۰۷م در شهر هامبورگ آلمان، از سوی دوستان و شاگردان او برگزار شد.

درگذشت

اسدالله حبیب، پژوهشگر و بیدل‌شناس افغانستانی، در ۴ آذر (قوس) ۱۴۰۱ش در ۸۱ سالگی در شهر هامبورگ آلمان درگذشت.

منابع

• «اسدالله حبیب؛ شاعر و بیدل‌شناس افغانستانی درگذشت»، روزنامه اطلاعات، تاریخ انتشار: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
• «بیدل‌شناس افغانستانی در غربت درگذشت»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «پرکارترین چهره ادبی افغانستان در غربت غرب درگذشت»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۴ آذر۱۴۰۱ش.
• «حبيب، اسدالله»، در دانشنامۀ آریانا، انجمن دائرة المعارف افغانستان، تاریخ انتشار: ۲۴ دی۱۳۸۷ش.
• خرازی، سید محمدصادق، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، تهران، عظام، ۱۳۹۴ش.
• سلام، نیلاب، «بزرگداشت از داکتر اسد الله حبیب»، وب‌سایت مشعل، تاریخ انتشار: ۲۰ می ۲۰۰۷م.
• کشتمند، سلطان‌علی، يادداشت‌های سياسی و رويدادهای تاريخی، بی‌جا، نجیب کبیر، ۲۰۰۲م.
• «کوتاه زيستنامۀ کانديدای اکادميسين، دکتر اسدالله حبيب»، وب‌سایت شاعران پارسی‌زبان.