پروین دولت آبادی
پروین دولت‌آبادی؛ شاعر و فعال در عرصۀ کودک.
پروین دولت‌آبادی معروف به «مادر شعر کودکان» است. او در آغاز جوانی، زندگی خود را به کودکان پرورشگاه اختصاص داده و محبت و عاطفۀ خود را نثار آنان کرد؛ دغدغه‌مندی او نسبت به کودکان، او را به سرایش شعر و لالایی برای آنها سوق داد و با اشعار خود توانست دنیای شعر کودکان را دگرگون سازد.
تولد و خانواده
پروین دولت‌آبادی در ۲۱ بهمن ۱۳۰۳ش در خانواده‌‌ای با فرهنگِ غنی و آشنا به شعر، در اصفهان به دنیا آمد. مادر او فخرگیتی مدیر مدرسه و پدرش حسام‌الدین رئیس ادارۀ اوقاف اصفهان بود؛ پدر و مادر پروین در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشارکت داشتند. او دو خواهر به نام‌های مهین‌بانو و شیوا و سه برادر به نام‌های مهدی، هوشنگ و بیژن داشت.
ازدواج
پروین در سال 1327ش با اسماعیل صارمی، ادیب و حافظ‌شناس، ازدواج کرد اما؛ این ازدواج پایدار نماند.
زندگی‌نامه
پروین در دورۀ دبستان به همراه خانوادۀ خود به تهران مهاجرت کرد و پس از طی دوران تحصیل مدرسه، قصد داشت در رشتۀ نقاشی و مجسمه‌سازی دانشکدۀ هنرهای زیبا درس بخواند، اما؛ دیدن پرورشگاهی که پدرش مسئول آن بود، زندگی وی را تغییر داد. او به کودکان علاقه‌مند شده و سرپرستی پرورشگاه را بر عهده گرفت. در دهۀ 1320ش با آنکه پدر پروین شهردار تهران بود و پروین در رفاه کامل به سر می‌برد، خانۀ پدری را رها کرده و و در پرورشگاه، کودکانِ بیمار را تیمار و برای آنها مادری می‌کرد. او در حین ارتباط با کودکان به این نکته رسید که استفاده از شعر و لالایی در تعامل با آنان می‌تواند تأثیر عمیقی داشته باشد، اما؛ در صورتی که ارتباط مادر- فرزندی به‌شکل طبیعی آن برقرار نشود، کودکان با مشکل حرف‌زدن مواجه شده یا قدرت سخن‌گویی را از دست می‌دهند. او برای حل این مسئله به سرودن، خواندن شعر و لالایی و در آغوش گرفتن کودکان پرداخت. پروین می‌دانست که برای هر نوع تحولی باید از کودکی شروع کرد و سعی داشت در کودکان تفکر و مسئولیت‌پذیری را ایجاد کند و در این زمینه موفق عمل کرد. پس از آن برای ارتباط بیشتر با کودکان، به‌عنوان معلم و مدیر وارد آموزش و پرورش شد. سپس با هدف انتشار کتاب برای کودکان، در نشریۀ «پیک» به فعالیت پرداخت. درخشان‌ترین دوران زندگی دولت‌آبادی را مربوط به این دوره دانسته‌اند. از آن دوران و شعرهایی که در این نشریه منتشر می‌کرد بیشتر از پانصد شعر باقی مانده است.
ویژگی‌های اخلاقی و سبک زندگی
دوستان پروین او را دارای ویژگی‌های ذیل دانسته‌اند:
- استعداد ادبی کم‌نظیر؛
- تواضع مثال‌زدنی؛
- آرام و باوقار بودن و عاری از هرگونه خودنمایی؛
- تمایل به ساده‌پوشی؛
- توجه به نوع و نحوۀ ارتباط‌های خود با دیگران و عدم حضور در هر محفلی؛
- پرورش و آموزش انسان‌های علاقه‌مند به رشد و تعالی؛
- راهنمایی و کمک در نوشتن پایان‌نامه‌های بسیار؛
- دارای روحیۀ سخاوتمندی و در دسترس قرار دادن کتابخانۀ خود در اختیار عموم مردم.
سبک شعری
پروین دولت‌آبادی در ابتدا در سرودن انواع شعر فارسی به مهارت دست یافت و اشعاری آهنگین و دلنشین در قالب‌های مثنوی، غزل و شعر نو سرود. سپس سُرایش شعر کودک را که نیازمند روحیۀ کودکانه و خالص است، آغاز کرد؛ او با عهده‌دار شدن مسئولیت سرپرستی کودکان، توانست در میان این قشر نفوذ کرده و اثرگذار باشد. پروین در اشعار خود خیال و تصاویر شعری ساده را به جای نصیحت مستقیم کودکان برگزید. درون‌مایۀ اشعار کودکانۀ پروین، توجه به جایگاه خانه و خانواده و نقش عاطفی مادر، معلم و مدرسه است او با استفاده از عواطف انسانی و امید، دنیای زیباتری برای کودکان به تصویر کشید. پروین در سایر اشعار خود با جلوه دادن به طبیعت و عناصر اربعه، قدرت خلاقیت و تخیل خود را به‌کار گرفت. همچنین توجه به دغدغه‌های فرهنگی و اجتماعی در محدودۀ سنت‌ها از ویژگی‌های شعری او محسوب می‌شود.
آثار
پروین دولت‌آبادی بیش از پنجاه کتاب برای کودکان منتشر کرده است، از جمله:
- شورآب؛
- گل را بشناس کودک من؛
- مرغ سرخ پاکوتاه؛
- بر قایق ابرها؛
- هلال نقره‌سا؛
- باز می‌آید پرستو نغمه‌خوان؛
- گنجشک و وزغ؛
- در بلورین جامۀ انگور؛
- گذری در ادبیات کودکان؛
- جمجمک برگ خزون.
برخی از این اشعار در کتاب‌های فارسی دورۀ دبستان به چاپ رسیده است. از جمله آثار او برای بزرگسالان نیز می‌توان به ش‍ه‍ر س‍ن‍گ‍ی، شعر نو و آت‍ش و آب اشاره کرد.
درگذشت و بزرگداشت
پروین دولت‌آبادی در ۲۷ فروردین 1387ش بر اثر سکتۀ قلبی در تهران درگذشت و در قطعۀ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. جهت بزرگداشت وی، خیابانی در منطقه سه تهران، «پروین دولت‌آبادی» نام گرفته است.
پانویس
منابع
- استادزاده، زهرا، «بررسی محتوایی اشعار کودکانۀ پروین دولت‌آبادی بر قایق ابرها و گل بادام»، مجلۀ علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1391ش.
- امینی، کیمیا، «تجلی شاعرانۀ باد، واکاوی اشعار پروین دولت‌آبادی با رویکرد به عناصر اربعه و تأثیر و ارتباط با آن بر تفکر و بیرون‌داد استعدادهای نهفتۀ کودکان»، نقد کتاب کودک و نوجوان، پاییز 1395ش.
- انصاری، نوش‌آفرین، «لالایی‌خوان کودکان دیروز»، روزنامۀ ایران، شمارۀ 6191، تاریخ انتشار: 29 فروردین 1395ش.
- «پروین دولت‌آبادی»، وب‌سایت کتابک، تاریخ بازدید: 30 دی 1401ش.
- «پروین دولت‌آبادی»، وب‌سایت کودک24، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1401ش.
- «تحقیق دربارۀ پروین دولت‌آبادی»، وب‌سایت ماگرتا، تاریخ بازدید: 30 دی 1401ش.
- حقیقت (دولت‌آبادی)، سهیلا، «مادر زمین (در سوگ پروین دولت‌آبادی)»، دوماهنامۀ بخارا، سال یازدهم، شمارۀ 5، مرداد و شهریور 1387ش.
- «خیابان پروین دولت‌آبادی تهران»، وب‌سایت نشان، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1401ش.
- «دربارۀ پروین دولت‌آبادی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 27 فروردین 1399ش.
- «دولت‌آبادی پروین»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 29 دی 1401ش.
- «زندگی‌نامۀ پروین دولت‌آبادی»، وب‌سایت onlysc، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1401ش.
- سلطانی، زهرا و توکلی، احترام سادات، «بررسی محتوا و درون‌مایۀ اشعار پروین دولت‌آبادی»، اولین همایش ملی ادبیات کودک و نوجوان، 1394ش.
- «سوار بر قایق ابرها»، روزنامۀ جام‌جم، شمارۀ 5083، تاریخ انتشار: 27 فروردین 1397ش.
- «شاعری در آغوش کودکان»، روزنامۀ ایران، شمارۀ 7037، تاریخ انتشار: 28 فروردین 1398ش.
- عابدی، کامیار، «به یاد پروین دولت‌آبادی (شاعر انسان‌دوست)»، نشریۀ اندیشه و هنر، شمارۀ 17، 1388ش.
- مصفا، سروش، «به یاد اسماعیل صارمی»، دوماهنامۀ بخارا، سال یازدهم، شمارۀ 5، مرداد و شهریور 1387ش.
- میرحاج، ناهید، «نقطۀ وصل تا نقطۀ فصل»، روزنامۀ شرق، شمارۀ 2803، تاریخ انتشار: 26 بهمن 1395ش.