مسجد النبی

مسجد النبی؛ دومین مسجد شریف مسلمانان در مدینه. مسجدالنبی در شهر مدینۀ منوره بوده و پس از مسجدالحرام به‌عنوان دومین مسجد مقدس مسلمانان شناخته می‌شود. همچنین، مرقد پیامبر، در این مسجد قرار دارد.

نام‌گذاری

این مسجد به‌دلیل حضور پررنگ پیامبر در آن، به‌منظور ادای نمازهای جماعت و انجام کلیۀ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی به مسجدالنبی شهرت یافته است. افزوده شدن خانۀ پیامبر به این مسجد که محل دفن او نیز بوده، در این نام‌گذاری بی‌تأثیر نبوده است. این مسجد به‌‌نام‌های جامع مدینه، مسجدالرّسول، مسجد رسول‌الله، مسجد نبوی و مسجد مدینه نیز یاد می‌شود. پیامبر در روایتی از این مسجد با عنوانی همچون «مسجدی» (مسجد من) یاد کرده است.

موقعیت جغرافیایی

مسجدالنبی در غرب شهر مدینه در کشور عربستان واقع شده است؛ پیش از هجرت پیامبر از مکه به مدینه، این شهر «یثرب» نام داشت و از آن پس به «مدینه‌النبی» تغییرِ نام داد.

تاریخچه و معماری

مسجدالنبی توسط پیامبر اسلام در سال نخست هجری و در نخستین روزهای ورود به مدینه با همراهی مهاجرین و انصار ساخته شد. بنای اولیۀ مسجد ساده‌ و محدود بود، طول مسجد ۷۰ ذراع (۳۵ متر)، عرض ۶۰ ذراع (۳۰متر)، ارتفاع آن ۷۵/۱ متر و مساحت آن در حدود ۱۰۵۰ مترمربع بوده است. در ابتدا مسجد با دیوارهای خشتی و گِلی و پایه‌هایی از تنۀ درختان خرما بنا شد. سقف مسجد هم با شاخه‌های درخت خرما پوشانده شد. این مسجد دارای سه درب در جنوب، شمال‌غرب و شرق بوده است. در سال هفتم هجرت، پیامبر اسلام بر طول و عرض مسجد افزود و مساحت آن به ۲۴۷۵ مترمربع رسید. در این توسعه، شکل مسجد به‌صورت مربع درآمد. با گسترش فتوحات و افزایش جمعیت مسلمانان، خلیفۀ دوم، عمر، خانه‌های اطراف مسجد را خرید و آنها را نیز ضمیمۀ مسجد کرد. در زمان عثمان هم وسعت مسجد به ۴۰۷۱ مترمربع افزایش یافت. مهدی عباسی در سال ۱۶۱ یا ۱۶۲ق به بازسازی و توسعۀ مسجد پرداخت و ۲۴۵۰ مترمربع دیگر به مساحت قبلی مسجد افزود. از خلفای عثمانی سلطان سلیمان در سال ۹۳۸ق و سلطان عبدالحمید اول در سال ۱۲۶۵ق نیز کوشش‌هایی جهت توسعه و بازسازی مسجدالنبی انجام دادند. آخرین و وسیع‌ترین عملیات عمرانی مسجدالنبی در سال 1405ق انجام شد که طی آن مساحت مسجد به 400 هزار و 500 متر با ظرفیت 450 هزار نمازگزار رسید. مسجدالنبی دارای 8۶ درب و 27 گنبد متحرک بوده که امکانات رفاهی مدرن همچون سیستم تهویۀ هوا، تلویزیون‌های ثابت و متحرک، دستگاه‌های هوشمندِ هشداردهنده، شبکه‌‌های تلفنی و پایانه‌های حمل‌ونقل زائران مجهز به 4 هزار و 500 دستگاه خودرو دارد. کف مسجد نیز با استفاده از سنگ مرمر و سنگ قرمز فرش شده و سقف آن بر فراز 2014 ستون بنا شده است.

اهمیت و جایگاه

مسجدالنبی پس از مسجدالحرام، مقدس‌ترین مسجد مسلمانان است. وجود مقبره و خانۀ پیامبر اسلام در این مسجد و قبرستان بقیع پیرامون آن، موجب اهمیت آن شده است. این مسجد احکام فقهی ویژه‌ای دارد؛ از جمله اینکه مسجدالنبی از جمله مکان‌هایی است که مسافر می‌تواند نماز خود را در آن به‌صورت کامل یا شکسته بخواند. طبق روایتی از پیامبر، یک نماز در این مسجد بهتر از هزار نماز در مسجد‌های دیگر بجز مسجدالحرام است.

بخش‌‌ها و مکان‌های داخلی

۱. روضۀ شریف

ناحیۀ کوچکی در قسمت جنوب شرقی مسجد که حدّ فاصل میان منبر و قبر پیامبر بوده و به‌نام «روضۀ مطهّره» و «روضۀ شریفه» شناخته می‌شود. طبق حدیث پیامبر این قسمت فضیلت زیادی داشته و به‌عنوان روضه‌ای بهشتی معرفی شده است.

۲. حجره و مرقد پیامبر

حجرۀ پیامبر در شرق مسجدالنبی است که محل دفن آن‌ حضرت نیز بوده و در توسعه‌های بعدی مسجد، به مسجد ملحق شده است.

۳. محراب

پیامبر محرابی در مسجد نداشته، اما در زمان عمربن‌عبدالعزیز در محلی‌که آن ‌حضرت نماز می‌گزارد، محرابی ساخته شد. در حال حاضر، مسجد دارای سه محراب طلاکوب به‌نام‌‌های محراب نبوی، محراب عثمانی و محراب سلیمانی است.

۴. منبر

مسجد در ابتدا منبر نداشت و پیامبر با تکیه بر درخت خرما، سخنرانی می‌کرد تا این‌که به پیشنهاد یکى از اصحاب، منبری ساخته شد. منبر پیامبر دارای سه پله‌ بود که تا زمان معاویه استفاده مى‌شد. منبرى که در حال حاضر در مسجد وجود دارد منبرى دوازده پله‌ای است که سلطان مراد عثمانى در سال ۹۹۸ق دستور ساخت و نصب آن را داده است.

۵. درب‌ها

در بنای آغازین و زمان پیامبر، سه در برای مسجد ساخته شد. در توسعه‌های مختلف در طول تاریخ، درب‌هایی بر مسجد افزوده و گاه برخی درب‌ها مسدود شد. هم‌اکنون، مسجد ۸۶ درب دارد.

۶. ستون‌ها

در گذشته، سقف مسجد بر ستون‌هایی قرار داشت که علاوه بر نگهداری از سقف، مورد استفاده پیامبر و اصحاب نیز بود. در حال حاضر مسجد نزدیک به ۲۰۱۴ ستون دارد. برخی از آنها عبارتند از:

ستون حَرَس

ستونی که امام علی در کنار آن ‌نشسته و مراقب پیامبر اکرم بود.

ستون وفود

ستونی که سران قبیله‌ها و نمایندگان کشورها در کنار آن با پیامبر ملاقات می‌کردند.

ستون توبه

زمانی‌که «ابولبابه انصاری» رازهای نظامی مسلمین را برای دشمن آشکار کرد و از کار خود پشیمان شد برای توبه، خود را به این ستون بست. پس از آن، این پایه، به ستون توبه معروف شد.

ستون مهاجرین

ستونی که گروهی از مهاجرین در کنار آن جمع ‌شده و با یکدیگر سخن گفته و تبادل نظر می‌کردند.

۷. گنبد سبز

سلطان قلاوون مملوکی، در سال ۶۷۸ق نخستین گنبد را روی مرقد مطهر بنا کرد. در سال ۱۲۳۳ق سلطان محمود عثمانی، گنبد را بازسازی کرد. سلطان عبدالحمید عثمانی نیز رنگ گنبد را که کبود بود به رنگ سبز تغییر داد و از آن پس، به «قبةالخضراء» شهرت یافت.

منابع

• «ابواب المسجد النبوی»، وب‌سایت بوایة الحرمین الشریفین، تاریخ بازدید: ۶ دی ۱۴۰۱ش.
• احمدی، عباس، «مسجدالنبی»، ویکی حج، تاریخ درج مطلب: ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰م.
• «تاریخچه و قدیمی‌ترین عکس‌های مسجدالنبی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۶ش.
• «مسجدالنبی»، دانشنامه اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۸ آویل ۲۰۱۳م.
• «مسجدالنبی»، ویکی شیعه، تاریخ درج مطلب: ‏۲۸ اوت ۲۰۱۷م.
• «مسجدالنبی»، ویکی فقه، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۳۹۹ش.
• «معماری مسجدالنبی چگونه شکل گرفت»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۴۰۰ش.
• «معماری مسجدالنبی در گذر زمان/ یکی از سه مسجد مهم مسلمانان جهان»، وب‌سایت هنر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.