کتاب دیجیتالی

کتاب دیجیتالی، کتاب الکترونیکی قابل خواندن با دستگاه‌های الکترونیکی.

کتاب دیجیتالی، فایل الکترونیکی حاوی متن و تصاویری است که مناسب برای توزیع الکترونیکی و نمایش روی صفحه الکترونیکی به روشی مشابه کتاب چاپی است و مزایای خاص خود را دارد.

معرفی

کتاب دیجیتالی یا کتاب الکترونیکی (e-book)، متنی غیرقابل ویرایش است که به فرمت دیجیتال تبدیل شده و بر روی یک دستگاه الکترونیکی مانند تبلت یا گوشی هوشمند نمایش داده شده و خوانده می‌شود.

تاریخچه

صنعت خرید و فروش کتاب‌های دیجیتالی اولین بار به‌عنوان یک تجارت در اواخر دهه 1990م ظهور کرد، زمانی که شرکت‌هایی مانند Peanut Press شروع به فروش محتوای کتاب برای خواندن روی دستیارهای دیجیتال شخصی (PDA) که دستگاه‌های دستی و نسل قدیم تلفن‌های هوشمند و تبلت‌های امروزی بودند، کردند. اما پس از سقوط دات‌کام در سال‌های 2000-2002م، کتاب‌های دیجیتالی مورد استقبال گسترده صنعت نشر قرار نگرفت و سرمایه‌گذاری در دستگاه‌های کتاب‌خوان الکترونیکی و فناوری‌های کتاب دیجیتالی کاهش یافت. احیای این صنعت زمانی آغاز شد که شرکت سونی، یک دستگاه خواندن الکترونیکی را در سال 2006م و شرکت آمازون، کیندل را در سال 2007م منتشر کردند، پس از آن فروش کتاب‌های دیجیتالی به سرعت رشد کرد.

نحوۀ خواندن

کتاب‌های دیجیتالی را می‌توان روی هارد دیسک بارگیری کرد و با استفاده از رایانه شخصی یا یکی از انواع مختلف دستگاه‌های دستی که به‌عنوان کتاب‌خوان دیجیتال یا کتاب‌خوان الکترونیکی شناخته می‌شوند، مطالعه کرد. کتاب‌های دیجیتال را می‌توان در یک نوت‌بوک یا لپ‌تاپ قرار داد تا افراد مجبور نباشند کتاب‌‌های سنگین را به کلاس یا جلسه حمل کنند. اکثر فرمت‌های مورد استفاده برای کتاب‌های دیجیتالی به نوع خاصی از برنامه‌های نرم‌افزاری برای بازکردن و خواندن مطالب کتاب نیاز دارند. هر متن یا سندی را می‌توان بر روی هارد دیسک یک لپ‌تاپ با اندازه کامل یا یک نوت‌بوک بارگذاری کرد.

نحوه توزیع

کتاب‌های دیجیتالی معمولاً به‌عنوان فایل‌های دانلودی تهیه و در اینترنت توزیع می‌شوند، که می‌توان آن‌ها را به‌صورت آفلاین خواند، یا به‌شکل صفحات وب زنده هستند که باید به‌صورت آنلاین خوانده شوند، و یا به‌شکل صفحات وب که توسط مرورگر وب برای خواندن آفلاین ذخیره می‌شوند.

امنیت

برخلاف سایر متن‌هایی که می‌توان روی دستگاه خواند، کتاب دیجیتالی قابل ویرایش نیست. این امر برای صیانت از حقوق نویسنده است. به‌رغم دسترسی افراد بسیاری به یک کتاب دیجیتالی از طریق چندین دستگاه الکترونیکی، هیچ کس قادر نیست بدون اجازه نویسنده دست به تغییر محتوا بزند.

قالب‌ها

کتاب دیجیتالی دارای قالب‌های مختلفی است. دو قالب معروف EPUB و PDF برای خواندن کتاب دیجیتالی در دستگاه‌ها و اپلیکیشن‌های کتاب‌خوان رایج‌ هستند. قالب اولی معروف‌تر است و امکانات زیادی دارد به همین دلیل، برخی این قالب را معادلِ کتاب دیجیتالی تعریف می‌کنند و معمولا آن را بهتر از قالب PDF می‌دانند.

مزایا

از مزایای مهم کتاب دیجیتالی می‌توان به این موارد اشاره کرد: • قابل‌حمل‌بودن: کتاب دیجیتالی را می‌توان در چندین دستگاه بدون توجه به مکان یا موقعیت پیرامونی خواند؛ • دسترسی‌پذیری: برخلاف کتاب‌های چاپی، یک کتاب دیجیتالی برای همیشه در اینترنت موجود است و از بین نمی‌رود؛ • تعامل: از ویژگی‌های کتاب دیجیتالی این است که خوانندگان می‌توانند یادداشت‌برداری کنند و برای اطلاعات بیشتر بر روی متن‌های مهم کلیک کنند؛ • مناسب‌بودن: از آن‌جایی که کتاب‌های دیجیتالی بر روی دستگاه‌های الکترونیکی خوانده می‌شوند، می‌توان نور پس‌زمینه و اندازه فونت‌ها را به‌ دل‌خواه تنظیم کرد و این گزینه‌ برای افرادی مناسب است که دارای ناتوانی بینایی هستند؛ • حفظ محیط زیست: با ایجاد کتاب دیجیتالی، تعداد درختانی که باید برای تولید ورق قطع کرد، کاهش می‌یابند. کارشناسان بر این باورند که کتاب‌های دیجیتالی جایگزین فوق‌العاده‌ای برای آموزش و ارائه اطلاعات به مردم هستند وهمه این فرصت را دارند که بدون آسیب‌رساندن به طبیعت، مطالعه کنند؛ • پشتیبانی از امکانات مالتی‌مدیا: کتاب‌های دیجیتالی این امکان را دارند که افراد به مطالب کتاب گوش دهند. نرم‌افزارهایی چون Microsoft Reader از امکانات خوبی از جمله خواندن متون برخوردارند. • هزینه کمتر: کتاب فیزیکی هزینه‌هایی را مانند هزینه چاپ برای نویسنده دربردارد، اما ساخت کتاب دیجیتالی با کم‌ترین هزینه قابل انجام است. هزینه کارهای گرافیکی و انتشار کتاب در سایت‌های پربازدید؛ از جمله هزینه‌های تولید کتاب دیجیتالی است که به مراتب کمتر از کتاب فیزیکی است .

کتاب دیجیتالی در ایران

با این‌که بیش از 40 سال از ظهور ای‌بوک یا کتاب دیجیتالی در دنیا می‌گذرد اما بازار این کتاب‌ها در ایران به‌تازگی گسترده شده است. برخی کارشناسان معتقدند با ارائه کتاب در سایت‌های فروش کتاب آنلاین،‏ پیش از چاپ فیزیکی، می‌توان بازخورد مردم را ارزیابی کرده و سپس اقدام به چاپ فیزیکی کتاب کرد.

کتاب دیجیتالی در تقابل با کتاب کاغذی

به‌باور کارشناسان، نشر کاغذی از بین نمی‌رود و نوعی تعادل میان بازار نشر الکترونیک و چاپ کاغذی کتاب برقرار می‌شود. این دو در تکامل با یکدیگر حرکت خواهند کرد به این شکل که اگر مردم در خانه کتاب کاغذی مطالعه می‌کنند در محیط بیرون از خانه به دلایل گوناگون می‌توانند کتاب دیجیتالی بخوانند. صفحه‌ نمایش‌ها هر روز پیشرفته‌تر و امکان استفاده از کتاب دیجیتالی برای کاربران راحت‌تر می‌شود. اما نشر الکترونیک نمی‌خواهد و نمی‌تواند نشر سنتی را از بین ببرد.

کتاب دیجیتالی و حق کپی‌رایت

مسئله بی‌توجهی به قانون کپی‌رایت، علت اصلی ترس ناشران از ورود به حوزه کتاب‌های دیجیتالی است. با ابداع طرح‌های خلاقانه و بنیادین برای رعایت حقوق مولف کتاب‌های دیجیتالی و به‌کارگیری تجارب دیگر سایت‌ها و کشورهای موفق در زمینه نشر کتب دیجیتال، می‌توان مشکلات مربوط به حق کپی‌رایت را برطرف کرد. اغلب ناشران بزرگ دنیا به‌سوی کتاب‌های دیجیتالی حرکت کرده‌اند و سودهای کلان به‌دست می‌آورند، که عامل تمایل آن‌ها به نشر کتب دیجیتالی است. بیشتر آن‌ها از کدهای رمزگذاری محتوا استفاده می‌کنند، یعنی کتاب دیجیتالی فقط روی دستگاه خواننده کاربران قابل مطالعه است و یا با اخذ مجوزهایی، استفاده از آن بر روی تعداد مشخصی دستگاه کتاب‌خوان وجود دارد.

فروش کتاب دیجیتالی

نحوه فروش کتاب دیجیتالی به دو راه ممکن است: عرضه کتاب در سایت شخصی، که در این‌صورت، کل فرایند در کنترل شخص فروشنده است و تمام اطلاعات مشتری را دریافت می‌کند. در این روش، محصولات و خدمات یا کتاب‌های اضافی را هم می‌توان تبلیغ کرد و حتی قیمت بیشتری برای کتاب‌های خود تعیین کرد. اما راه دوم که از ساده‌ترین راه‌ها است، استفاده از سایت‌های معروف و پربازدید فروش کتاب است.

منابع

• «بی‌توجهی به قانون کپی رایت، عامل بی‌انگیزگی ناشران به کتاب‌های الکترونیکی»، قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1391ش.
• پارساپور، آرش، «کتاب الکترونیکی در ایران به کجا خواهد رسید؟»، وب‌سایت دیجیاتو، تاریخ درج مطلب: 20 ابان 1396ش.
• «فروش آنلاین کتاب الکترونیکی و کسب درآمد ارزی»، وب‌سایت نوین پرداخت، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
• «کتاب الکترونیکی چیست»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
• «کتاب الکترونیکی چیست/ چگونه کتاب الکترونیکی بسازیم؟»، وب‌سایت مدیروب، تاریخ بازدید: 14 اردیبهشت 1402ش.
• یعقوبی، جعفر، «کتاب‌های الکترونیکی: مفاهیم، مزایا و شیوه تهیه»، وب‌سایت سازمان کتابخانه‌ها و موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
• .Attwell, Arthur, e-book computing, Britannica, last updated date: Mars 25, 20023
• .E-Book, influencer marketing hub, accessed date: April 28, 2023
• .Tatum, Malcolm, What are Digital Books, Wisegeek, last modified date: April 11, 2023