امنیت شغلی

امنیت شغلی؛ وضعیت ماندگاری یا پایداری اشتغال افراد در پیشۀ خود.

امروزه با پیشرفت سازمان‌ها و پیچیدگی نیازهای اقتصادی افراد در جامعه، تقاضا برای اشتغال افزایش یافته است. افزایش متقاضیان کار، موضوع امنیت شغلی افراد را به یک ضرورت اجتماعی تبدیل کرده است. احساس امنیت شغلی، آثار متعددی بر بنیان خانواده، سلامت روان و جسم افراد و بهبود وضعیت اقتصادی جامعه دارد.

مفهوم‌شناسی

امنیت شغلی، میزان احتمال حفظ یک شغل است؛ هنگامی که فرد، توانایی حفظ شغل خود را داشته باشد و احتمال از‍‌دست‌دادن آن ناچیز باشد، آن فرد دارای امنیت شغلی است. احساس امنیت شغلی، آرامش جسمی و روانی را برای فرد به‌دنبال دارد. امروزه در ایران، همانند بسیاری از جوامع، امنیت شغلی زنان نیز مورد توجه است. امنیت شغلی زنان؛ به‌معنای احساسِ داشتن یک شغل مناسب، اطمینان از تداوم آن در آینده، فقدان عوامل تهدید‌کننده و شرایط مناسب کاری است که سبب بهبود احساس امنیت کاری در زنان شده و تأثیر بسزایی در روابط اجتماعی آنها دارد.

اهمیت اجتماعی امنیت شغلی

امروزه در پی دگرگونی‌های اجتماعی، مشاغل بسیاری از شکل تولیدی و خود‌اتکایی فاصله ‌گرفته‌اند. اقتضائات جهانی‌شدن و ظهور فناوری‌های جدید، امنیت شغلی را به دغدغه و مسئله‌ای مهم در سبک زندگی افراد تبدیل کرده است. نخستین موضوعی که ذهن افراد جویای کار را هنگام اشتغال در مراکز مختلف، درگیر می‌کند امنیت شغلی است. عوامل مختلف فردی، سازمانی و محیطی نقش مؤثری در تقویت امنیت شغلی کارکنان دارند. امنیت شغلی زمانی فراهم می‌شود که افراد یک جامعه، حس حمایت در برابر بی‌عدالتی‌ها یا اخراج ناعادلانه در محیط کاری را داشته باشند.

امنیت شغلی در ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت‌مردان تدابیری در جهت افزایش امنیت کاری در جامعه اندیشیدند که در افزایش امنیت شغلی کارکنان نقش بسزایی داشت. توانمندسازی کارکنان، اهمیت دادن به قشر کارگر و حفظ احترام آنها، توجه ویژه به بیمه و بازنشستگی کارکنان و کارگران، بهینه‌سازی مقررات و قوانین کار در ایران و برگزاری نظام‌مند آزمون‌های استخدامی، در ایجاد و افزایش امنیت شغلی ایرانیان نسبت به دوره پیش از انقلاب، نقش بسزایی داشته است. با این وجود هنوز در برخی سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی، قراردادهای کاری با عنوان موقت، سبب کاهش امنیت شغلی کارکنان این مراکز می‌شود.

امنیت شغلی زنان در ایران

اشتغال زنان همواره متأثر از عوامل تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بوده است. امروزه با ایجاد بستر‌های اولیه برای اشتغال زنان، کاریابی زنان در مشاغل خانگی و اجتماعی افزایش یافته است و آنها در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی حضور چشمگیری دارند. کاریابی زنان در شغل‌های زنانه، علاوه بر درآمدزایی، از عوامل مؤثر در آرامش و امنیت آنها در محیط اجتماعی است. آموزه‌های اسلام با تکیه بر اهمیت و کرامت زن در نظام خلقت و توجه خاص به نیازها و مصالح فردی و اجتماعی او، به ایجاد بستر‌های مناسب برای امنیت شغلی زنان و به‌کار‌گیری آنها در شغل‌های سازگار با ویژگی‌های روانی و جسمی آنها سفارش ‌کرده است. این سفارش در قوانین جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان شروط اساسی اشتغال زنان، مورد توجه بوده است؛ اما در بازار کار، دستمزد کمتری به زنان پرداخت می‌شود و در مواردی زنان در مشاغل ناسازگار با روحیات و طبیعت خود، به کار گرفته می‌شوند که عملاً امنیت شغلی آنها را می‌کاهد. امروزه یکی از چالش‌های اشتغال زنان، کم‌اهمیت‌ انگاشتن خانه‌داری است که سبب می‌شود آنها به کار خارج از خانه، ترغیب شوند. فرهنگ‌سازی دربارۀ خانه‌داری به‌مثابه یک شغل اصیل زنانه و تعیین دستمزد، بیمه و بازنشستگی برای زنان خانه‌دار، از راهکار‌های ایجاد امنیت شغلی زنان در مناسب‌ترین گونۀ اشتغال آنها است. افزایش آگاهی زنان دربارۀ محدودیت‌ها و پیامدهای پرداختن به مشاغل ناسازگار با سرشت و روحیات آنها، از دیگر راهکار‌های ارتقاء امنیت شغلی زنان است.

پیامد‌های ناامنی شغلی

ناپایداری اشتغال افراد یک جامعه، موجب اختلال در زندگی فردی و اجتماعی آنها ‌شده و نابهنجاری‌های اجتماعی را به‌دنبال دارد. این دغدغه، قسمت زیادی از انرژی روانی افراد شاغل را به خود اختصاص می‌دهد و تأثیر بسزایی در کاهش خلاقیت، نو‌آوری، انگیزه و رضایت‌مندی آنها‌ دارد. همچنین ناامنی شغلی در جامعه، سبب افزایش میزان اضطراب در افراد ‌شده و آنها را دچار افسردگی می‌کند که در سستی بنیان خانواده یا پرهیز از ازدواج، نقش اساسی دارد. ناامنی شغلی در قالب پدیده‌هایی مانند تعدیل نیرو، کاهش پتانسیل اقتصادی شرکت‌ها و سازمان‌ها را نیز به‌دنبال دارد.

پیامد‌های امنیت شغلی

امنیت در وجوه گوناگون، از نخستین نیاز‌ها و خواسته‌های هر فرد در زیست اجتماعی است. امنیت شغلی، شاخص مهمی برای رشد و پیشرفت اقتصاد در جامعه به‌شمار می‌رود. مهم‌ترین پیامد‌های مثبت امنیت شغلی عبارت‌اند از:

1. افزایش بهره‌وری و تعهد سازمانی؛
2. افزایش رضایت شغلی کارکنان و پتانسیل علمی و عملی آنها؛
3. کاهش میزان ترک شغل توسط کارکنان؛
4. کاهش هزینه‌های مالی و زمانی کار‌فرما در جهت تربیت آموزشی و حرفه‌ای نیروی جدید؛
5. افزایش بهداشت روانی افراد؛
6. بهبود ارتباط خانوادگی و اجتماعی کارکنان؛
7. بهبود مهارت‌ها و ارتقاء موقعیت شغلی.

راهکار‌های ارتقاء امنیت شغلی

مهم‌ترین راهکار‌های ارتقاء امنیت شغلی در جامعه عبارت‌اند از:

1. افزایش آگاهی افراد نسبت به حقوق خود و توجه آنها به امنیت شغلی مشاغل؛
2. تقویت احساس توانمندی در کارکنان با فراگیری مهارت‌های شناختی، فنی و اجتماعی؛
3. کنترل و کاهش منابع تهدید‌کنندۀ عوامل شغلی؛
4. مناسب‌سازی مشاغل بر اساس تفاوت‌های جنسیتی؛
5. تقویت اخلاق کاری در محیط کار و تقویت ارزش‌های معنوی.
6. نظارت بر شیوۀ مدیریت سازمان‌های دولتی و خصوصی؛
7. شایسته‌سالاری؛
8. ایجاد واحد مدیریت کیفیت و ارزیابی عملکرد کارکنان.

منابع

• اسدی، حسین و همکاران، «بررسی اخلاق کار با تاکید بر عوامل‌ سازمانی (مطالعه موردی کارکنان دانشگاه‌های دولتی کلانشهر تبریز)»، مطالعات جامعه‌شناسی، شماره 5، 1388ش.
• اعرابی، سید محمد، «راهبردها، برنامه‌ها و راهکارهای تحقق امنیت شغلی مناسب در نظام اداری»، مطالعات مدیریت بهبود و تحول، شماره 29، 1395ش.
• «امنیت شغلی چیست؟ اهمیت ایجاد امنیت شغلی برای کارمندان»، وب‌سایت فینتو، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1402ش.
• بلوردی، طیبه، «بررسی فقهی و حقوقی تبعیض شغلی زنان با تأکید بر امنیت شغلی»، زن و جامعه، شماره 3، 1399ش.
• خرسند موقر، نسترن و دیگران، «مفهوم امنیت شغلی در قراردادهای کار با جنبه مستمر و مدت موقت»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال یازدهم، شماره 37، پاییز 1401ش.
• رییسی سرخونی، آیسان، «بررسی رابطه بین رضایت شغلی کارکنان و احساس امنیت شغلی آنان»، مطالعات علوم اجتماعی، شماره 4، 1401ش.
• طاولی، طناز، «امنیت شغلی کارگران از منظر حقوقی در پرتو دستاوردهای انقلاب اسلامی با تأکید بر قانون کار»، پژوهش ملل، شماره 85، 1401ش.
• کرمانی، مهدی و همکاران، «زنان در هزارتوی اشتغال: بررسی کیفی راهبردهای زنان در دستیابی به فرصت‌های شغلی (مورد مطالعه: زنان شاغل در شهر مشهد)»، پژوهش‌نامه زنان، شماره 1، 1402ش.
• نادری، علی و همکاران، «آسیب‌شناسی امنیت شغلی در حقوق کار ایران با نگاهی به رویه قضایی دیوان عدالت اداری»، پژوهش‌های نوین حقوق اداری، شماره 14، 1402ش.