سازگاری اجتماعی

سازگاری اجتماعی؛ توانایی کنترل خود در شرایط محیطی و تعامل با دیگران.

سازگاری لازمۀ زیست اجتماعی انسان و تعامل با دیگران است. سازگاری اجتماعی سبب می‌شود روابط میان افراد، گروه‌ها و عناصر فرهنگی در وضعیتی رضایت‌بخش قرار گیرد. افراد برخوردار از سازگاری اجتماعی، دارای حس مسئولیت‌پذیری بیشتری بوده و از استقلال فکری بالایی برخوردارند.

مفهوم‌شناسی

سازگاری، به توانش فرد برای مدیریت موقعیت‌های مختلف و استرس‌زای زندگی گفته می‌شود و بازتاب تعامل بهینۀ انسان با دیگران و کامیابی در کنش‌ها و ایفای نقش‌های اجتماعی است. از منظر روان‌شناسی، بهره‌مندی فرد از سازگاری سبب رسیدن او به یک حالت تعادل در محیط اجتماعی می‌شود.

نشانه‌های بهره‌مندی از سازگاری اجتماعی

افراد در سازگاری اجتماعی، رفتار خود را به‌تدریج با فرهنگ و گروه‏های مختلف، تعدیل می‌‏کنند؛ این تلاش با نشانه‌های زیر، شناخته می‌شود:

1. واکنش متناسب با قوانین محیط اجتماعی؛
2. استقلال در انجام کارهای شخصی و مسئولیت اجتماعی؛
3. توانايي تصميم‌گيري و ميانه‌روي در امور زندگي؛
4. توانايي برنامه‌ريزي براي زندگی روزمره و آینده‌نگری مطلوب؛
5. پرهیز از افراط و تفریط در روابط با دیگران؛
6. هماهنگی در رفتار و پذیرفتن معیارهای اجتماعی؛
7. درک درست از دیگران با وجود اختلاف در سن، جنس، استعدادهای ارثی و فرهنگی، طبقۀ اجتماعی، شغل، محل جغرافیایی، تعلیم و تربیت و تجارب؛
8. آگاهی به نقاط ضعف و قوت‌ خویشتن؛
9. درک واقع‌گرایانه از جهان و انعطاف‌پذیری در رفتار؛
10. آسان‌گیری و قابلیت برخورد با شرایط مخالف.

جایگاه سازگاری اجتماعی در اسلام

از منظر آموزه‌های اسلام، سازگاری اجتماعی عامل اتحاد و یکپارچگی امت و جامعۀ اسلامی است و گسترش سازگاری اجتماعی سبب ارتقای توانایی جامعه در مواجهه با مشکلات و بحران‌ها می‌شود. در سبک زندگی اسلامی، افراد با پایبندی به باورهای دینی می‌توانند میزان سازگاری اجتماعی خود را افزایش دهند. به همین شکل، دور شدن از باورها و ارزش‌های دینی، موجب کاهش میزان سازگاری اجتماعی در افراد می‌شود.

دیدگاه روانشناسان در رابطه با سازگاری اجتماعی

روانشناسان معتقدند میان سازگاری اجتماعی و سلامت روان رابطۀ متقابلی وجود دارد. افراد برخوردار از خودکنترلی درونی، سازگار بهتر و بیشتری با جامعه و دیگران دارند. شخصیت فرد، فرهنگ، قالب‌های اجتماعی و روابط خانوادگی، از جمله مؤلفه‌های اثر‌گذار بر سازگاری اجتماعی است. افرادی که ارتباط و تعامل خانوادگی و خویشاوندی زیاد دارند از سازگاری اجتماعی بیشتری برخوردار‌ هستند.

اهمیت

امروزه روابط اجتماعی نسل جوان با اختلال روبرو شده است؛ بسیاری از جوانان در محیط‌های عمومی مانند آموزشگاه‌ و ورزشگاه، توانایی کمتری در کنترل خود و پذیرش عقاید و نظرات دیگران دارند و اغلب گرفتار مشاجره می‌شوند. گسترش سبک زندگی شهری و مدرن و افزایش فعالیت مجازی موجب کاهش روابط حقیقی آنها شده است. سبک زندگی شهری و آپارتمانی نیازمند سازگاری بیشتری در همسایگان است، اما مسائل متعدد مانند اختلافات اعتقادی و مذهبی، استفاده از مکان‌های مشاع مثل حیاط و پشت‌بام، هزینۀ شارژ ساختمان و پارک‌کردن ماشین در پارکینگ، زمینه‌ساز مشاجره آنها می‌شود. بسیاری از این افراد با مهارت‌های اجتماعی مانند ارتباط‌گيري گروهی، مهارت گوش‌دادن، هم‌دردي، ارتباط غيركلامي و مهارت خود‌کنترلی آشنا نیستند و همین امر موجب انزواگزینی و کاهش میزان سازگاری افراد می‌شود. ناسازگاری اجتماعی در محیط کار نیز بر میزان عملکرد فرد، پتانسیل اقتصادی و تولیدی شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف و پیشرفت اقتصادی و خوداتکایی کشور تأثیر منفی دارد. افرادی که سازگاری اجتماعی بیشتری دارند در محیط کار اشتیاق بیشتری به یادگیری، پذیرش چالش‌ها و تلاش برای ارتقاء سازمان دارند.

عوامل تقویت‌کنندۀ سازگاری اجتماعی

از جمله مهم‌ترین عوامل تقویت کنندۀ سازگاری اجتماعی افراد عبارت‌اند از:

1. افزایش مراودات خانوادگی و اجتماعي؛ سبک زندگی جامعۀ ایرانی در طول تاریخ آمیخته با روابط خانوادگی، خویشاوندی و دوستانه بوده است.
2. ایجاد ارتباط با هم‌سالان و هم‌نشینی با بزرگسالان: در گذشته افراد در جشن‌ها و اعیاد به خانۀ بزرگ‌تر‌ها می‌رفتند؛ امروزه نیز تقویت این روابط و بازگشت به سبک زندگی سنتی نقش مهمی در افزایش تعامل و سازگاری اجتماعی افراد دارد.
3. آشنایی با جشن‌های سنتی اقوام مختلف ایرانی و آگاهی از آداب و رسوم آنها؛
4. افزایش تلاش برای ایفای صحیح نقش‌های فردی، اجتماعی و خانوادگی خود؛
5. تقویت باورهای دینی: در سبک زندگی ایرانی اسلامی، باورهای دینی از عوامل اثرگذار بر میزان سازگاری اجتماعی افراد است. افراد دیندار به‌دلیل پایبندی به اصول اخلاقی و الگوگیری از سبک زندگی اسلامی، توانایی بیشتری برای سازش با دیگران در محیط خانوادگی و اجتماعی دارند.

پیامدهای مثبت سازگاری اجتماعی

از جمله پیامدهای مثبت سازگاری اجتماعی عبارت‌اند از:

1. دسترسی بهتر به موقعیت‌های مهم در زندگی مانند اشتغال؛
2. موفقيت در پذيرش اجتماعي و اثرگذاری بر اطرافيان؛
3. کشف و شکوفایی استعدادها و افزایش اعتماد‌به‌نفس؛
4. بهبود روابط ميان‌فردی و تعامل فرهنگي؛
5. افزایش استقلال فردی و تقویت حس مسئولیت‌پذیری در فرد و جامعه؛

منابع

• باقری، معصومه و همکاران، «الگوسازی ساختاری عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار بر هم‌گرایی بین ‏قومی در شهر اهواز»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعیف شمارۀ 3، 1401ش.
• «بررسی ارتباط نظام ارزشی دینی با سازگاری اجتماعی جوانان25-18 سال شهر قم»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.
• «بررسی نقش آیین‌های سنتی در شکل‌گیری هویت اجتماعی»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1402ش.
• توکلی، زهره، «رابطه خود کنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی»، وب‌سایت مجلۀ علمی بوبوک، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
• توکلی، زهره و چین‌آوه، محبوبه، «بررسی رابطه عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان دوره متوسطه مطالعه موردی: شهرستان آباده»، وب‌سایت پژوهشکده زن و خانواده، تاریخ درج مطلب: 12 دی 1396ش.
• «سازگاری اجتماعی چیست؟ چگونه می‌توانیم این مهارت را در خود تقویت کنیم؟»، وب‌سایت مهدی‌آنت، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1402ش.
• عطاری، یوسفعلی و همکاران، «مشاوره ونوتوانی: معلولین ذهنی، مصیبت دیدگان، افراد ناسازگار، ناشنوا، نابینا و معتاد»، تهران، گلگشت، چاپ اول، 1382ش.
• قرتپه، آمنه و همکاران، «ارتباط سازگاری فردی و اجتماعی با منبع کنترل و جنسیت در دانش آموزان تیزهوش دبیرستانی کرمانشاه (سازگاری فردی و اجتماعی)»، نشریۀ آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران، شمارۀ2، 1394ش.
• محمدی، فرزانه و همکاران، «عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان آپارتمان‌نشین مطالعۀ موردی: شهر شیراز»، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شمارۀ 35، 1397ش.
• «مدارا کردن؛ کلید برقراری روابط بهینه اجتماعی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1402ش.
• مؤمنی، رضا و رضایی، مجید، «بررسی آماری عوامل مؤثر بر سازگاری اجتماعی دانشجویان»، مجموعه مقالات کنگره پیشگامان پیشرفت، 1392ش.
• «نقش مؤثر مدارای اجتماعی درکاهش آسیب‌های اجتماعی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1396ش.