جنگ نرم
جنگ نرم؛ هرگونه اقدام غیرنظامی با هدف تغییر باورها، ارزش‌ها و هنجارها در جامعۀ هدف.
جنگ نرم، نوعی حمله به ارزش‌ها و باورهای فرهنگی در یک جامعه است تا رفتار و کنش‌های شهروندان آن جامعه، دگرگون شود. امروزه جنگ نرم به شکل مدرن، علمی و با دقت بیشتر انجام می‌گیرد و هدف اصلی آن، فرهنگ و به‌ویژه سبک زندگی است.
مفهوم‌شناسی
جنگ نرم در اصطلاح به هرگونه اقدام اثرگذار روانی و تبلیغات رسانه‌ای گفته می‌شود که بدون بهره‌گیری از نیروی نظامی، سبب شکست و انفعال در جامعۀ هدف می‌شود. برخلاف جنگ سخت که در آن از تسلیحات جنگی استفاده می‌شود، ابزارهای مورد استفاده در جنگ نرم رسانه‌ای و تبلیغاتی است. در جنگ نرم اعتقادات، احساسات، طرز تفکر سیاسی و فرهنگ مورد هجمۀ دشمن قرار می‌گیرد. در علوم نظامی، از جنگ نرم، با نام‌های جنگ روانی و عملیات روانی یاد می‌شود و در علوم سیاسی از واژه‌هایی همچون جنگ سفید، جنگ رسانه‌ای، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملی و انقلاب رنگی استفاده می‌شود.
تاریخچه
جنگ نرم با پیشینه‌ای طولانی در گذشته به‌صورت شایعه‌پراکنی، دروغ و اهانت رایج بود. براساس آموزه‌های دینی، سابقۀ جنگ نرم به دوران خلقت انسان برمی‌گردد که شیطان باورها و انگاره‌های آدم و فرزندان او را به چالش کشید. استعمارگران نیز در ادوار مختلف تاریخی از جنگ نرم، بهره بسیار برده‌اند تا در جوامع دیگر، به اهداف خود دست یابند؛ استعمار در این راستا از حکومت‌های دست‌نشانده، مزدوران داخلی، قوانین بین‌الملل و تهاجم فرهنگی، بهره گرفته است. در جنگ جهانی دوم، عملیات روانی در دستور کار کشورهای متخاصم قرار گرفت و به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی این رویکرد از پیچیدگی، ظرافت و تأثیرگذاری بیشتری برخوردار شد. ایران نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آماج جنگ نرم از سوی دشمنان بوده است تا به کمک فن‌آوری‌های نوین و با کمترین هزینه، استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی ایرانیان و ساختارهای حاکمیتی در جمهوری اسلامی را به چالش بکشند و با تغییر فرهنگ و سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی، الگوهای بیگانه را جایگزین کنند.
اهداف
جنگ نرم با اهداف گوناگونی، رخ می‌دهد، از جمله:
- 1. تضعیف هویت ملی
هویت ملی، عنصر مهم تاب‌آوریِ جامعه در برابر انواع تهدید است. این عنصر به‌ویژه در جوامع دینی از اهمیت دوچندان برخوردار است. در جنگ نرم، تغییر باورها و ارزش‌های حاکم بر جامعه از طریق رواج بدعت‌ها و خرافات، تشدید اختلافات مذهبی، ترویج شبهات اعتقادی، تخریب شخصیت افراد مذهبی، فرقه‌سازی و تحریف آموزه‌های دینی، دنبال می‌شود.
- 2. تضعیف ارزش‌های فرهنگی
فرهنگ، بنیان انسجام و اتحاد اجتماعی است و در جنگ نرم، تخریب هدفمند بینش‌ها و گرایش‌های فرهنگی، دگرگونی سبک زندگی با ایجاد تغییر در نوع پوشش، آرایش، معماری و نوع تغذیه و ترویج الگوهای بیگانه، دنبال می‌شود.
- 3. تضعیف بنیان اقتصادی
در جنگ نرم از عناصر اقتصادی نیز برای به زانو درآوردن جامعه هدف، استفاده می‌شود؛ تک‌محصولی‌کردن اقتصاد، ایجاد محدودیت در روابط اقتصادی منطقه‌ای، ایجاد نابسامانی‌های اقتصادی و اعمال فشارهای اقتصادی، از جمله سازوکارهای جنگ نرم است که تضعیف بنیان اقتصادی در یک جامعه را هدف می‌گیرد.
- 4. بحران مشروعیت سیاسی
در جنگ نرم از بسترسازی نافرمانی‌های مدنی، تقویت گروه‌ها و افراد معترض و تربیت مهره‌های اثرگذار، استفاده می‌شود تا مشروعیت و مقبولیت یک نظام سیاسی، به چالش کشیده شود. برجسته‌سازی مسائل اجتماعی مانند حقوق بشر و حقوق زنان، تقویت قومیت‌گرایی، تحریک احساسات اجتماعی و ناامید کردن مردم نیز در همین چارچوب، پیگیری می‌شود.
- 5. تضعیف بنیان خانواده
خانواده، واحد بنیادین جامعه است و فروپاشی بنیان خانواده و انحراف روابط خانوادگی از جمله اهداف اصلی جنگ نرم است که پیامدهای آن در سطحی وسیع و به سرعت نمایان می‌شود. این هدف با سازوکارهای گوناگون دنبال می‌شود، از جمله: منفعل‌کردن خانواده در نقش تربیتی و درونی‌سازی هنجارها، ترویج آزادی در روابط جنسی زن و مرد، ایجاد تردید دربارۀ ارزش‌ها و سنت‌های اصیل خانوادگی، تنزل جایگاه مادری و خانه‌داری، عادی‌سازی خیانت به همسر، ترویج بی‌غیرتی، ترویج اصالت لذت‌جویی و محدود نکردن آن به محیط خانه، ترویج بی‌مسئولیتی در قبال اعضای خانواده، نشان‌دادن محیط بیرون از خانواده به‌عنوان محلی برای رسیدن به آرزوها، ازدواج‌هراسی و ترویج زندگی مجردی، تحریک حس کنجکاوی و تمایلات غریزی نوجوانان دربارۀ مسائل جنسی.
ابزارها
امروزه در جنگ نرم از ابزارهای گوناگون بهره گرفته می‌شود، از جمله:
- 1. رسانه
اهمیت رسانه‌ها در جنگ نرم تا حدی است که برخی از آن به جنگ رسانه یاد می‌کنند. مزیت‌هایی همچون سهولت در ارتباط مستقیم، مؤثر و غیرقابل کنترل با مخاطب، موجب شده است که رسانه توانایی چشمگیر نفوذ در افکار، ارتباطات اجتماعی و نگاه‌های سیاسی داشته باشد. در جنگ نرم، انواع رسانه مانند مطبوعات، رادیو و تلویزیون، سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی، مورد توجه هستند.
- 2. صنایع فرهنگی
انواع صنایع فرهنگی مانند فیلم و سینما، پویانمایی، اسباب‌بازی، موسیقی و بازی‌های رایانه‌ای و نمادها و مدها، از ابزارهای مؤثر در جنگ نرم به‌شمار می‌روند.
- 3. ورزش
ورزش در دنیای امروزی در کنار تأثیرات جسمی، نقش کم‌نظیری در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارد و بر اساس این ظرفیت، در جنگ نرم نیز مورد توجه است.
- 4. مراکز علمی
بسیاری از مراکز علمی مانند دانشگاه‌ها در جنگ نرم به‌مثابه روزنه‌ای برای نفوذ در فرهنگ و ارزش‌های یک جامعه، دیده شده و به‌همین دلیل در جنگ نرم نیز مورد توجه هستند.
شیوه‌های جنگ نرم
در جنگ نرم از شیوه‌های گوناگون استفاده می‌شود، از جمله: تبلیغات، ایجاد تفرقه، دروغ‌پردازی، بدبین‌سازی، فریب و تحریک افکار عمومی.
رویارویی با جنگ نرم
هدف اصلی در جنگ نرم تغییر باورها و ارزش‌های یک جامعه است و جامعه برای مقابله با جنگ نرم باید زمینه‌های نفوذ را شناسایی کند. خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی مؤثر در شکل‌گیری هویت فرهنگی و اجتماعی، عهده‌دار شکل‌گیری نسلی توانمند برای پاسداری از ارزش‌های فرهنگی است. خانواده با حفظ و ترویج ارزش‌های اجتماعی و دینی، تقویت هویت ملی، ایجاد حس میهن‌دوستی، تربیت فرزندان ایمانی و متعهد، ایجاد روحیۀ مقاومت و مقابله با چالش‌های موجود می‌تواند در برابر تهدیدهای جنگ نرم از قبیل تغییر در باورها و ارزش‌های اعتقادی، تغییر در سبک زندگی ، نوع پوشش، آرایش، تغذیه، معماری و مد ایستادگی کرده و نقش خود را به‌عنوان رکن اصلی جامعه ایفا کند. همچنین در یک جامعه دینی، بهترین راه مبارزه با جنگ نرم، ترویج و تقویت عناصر فرهنگ دینی است، که از راه‌های زیر محقق می‌گردد: آگاهی دربارۀ ماهیت جنگ نرم، روشنگری دربارۀ ابعاد جنگ نرم و تبیین وظایف و رسالت‌های اقشار مردم و بخش‌های مختلف جامعه، رفع آسیب‌های کلان اجتماعی، امیدبخشی به جامعه، تبیین قدرت نرم جامعۀ خودی، تقویت باورها و ارزش‌های اصیل و بومی، حفظ و تقویت وحدت و روحیۀ همدلی.
منابع
- قرآن کریم.
- برمن، ادوارد، کنترل فرهنگ، ترجمۀ حمید الیاسی، تهران، نی، 1373ش.
- «بیانات در دیدار معلمان و کارگران»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ دیدار: 12 اردیبهشت 1369ش.
- پوستین‌چی، زهره، «قدرت نرم در گفتمان امنیت ملی جمهوری اسلامی»، فصلنامۀ آفاق امنیت، شمارۀ 3، شهریور 1389ش.
- «جنگ نرم چیست؟»، وب‌سایت سواد رسانه، تاریخ بازدید: 22 خرداد 1403ش.
- حاتمی، حمیدرضا و دیگران، «ارائۀ راهبردهای مصون‌سازی بنیان خانواده در برابر جنگ نرم: با تأکید بر تهدیدات فرهنگی»، نشریۀ روان‌شناسی نظامی، شمارۀ 24، بهمن 1394ش.
- حبی، محمدباقر و دیگران، «زمینه‌های جنگ نرم و نقش‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای بسیج»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی بسیج، بهار 1393ش.
- «در مورد جنگ نرم در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 22 خرداد 1403ش.
- زعفرانی، قبس، «پیشینۀ جنگ نرم»، وب‌سایت سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری یزد، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1403ش.
- زعفرانی، قبس، «جنگ نرم چیست؟»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1389ش.
- شریعت‌زاده، محمدعلی، «اهداف و راهبردهای دشمن در جنگ نرم علیه خانواده» وب‌سایت اندیشکدۀ راهبردی تبیین، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1395ش.
- شریفی، احمدحسین، جنگ نرم، قم، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1389ش.
- محمدي ري‌شهري، محمد، میزان الحکمة، وب‌سایت کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت، 1362ش.