فست فود

فست‌فود؛ غذاهای فوری پرکالری و دیرهضم.

فست‌فود، نتیجه گسترش سبک زندگی مدرن و شهری است که در سبد غذایی خانواده‌ها خود را نشان می‌دهد. افراد به بهانه‌ کمبود وقت و مشغلۀ تحصیلی یا کاری به استفاده از غذاهای فست‌فودی روی آورده‌اند. این امر سبب تغییر ذائقۀ و سبک غذایی بسیاری از افراد به‌خصوص نسل جدید شده است.

مفهوم‌شناسی

فست‌فود، به غذاهای فوری گفته می‌شود که در زمان کوتاهی تهیه و طبخ می‌شوند. غذاهاي فست‌فودی خيلـي آسـان تهيـه مـي‌شـوند و شـامل انـواع سـاندويچ، انواع ســــوخاري، سـيب‌زمينـي سـرخ‌كــرده، انـواع پيتزا و سوسـيس و كالبــاس است. غذاهای فست‌فودی دارای کالری، قند و نمک بالا هستند و ریزمغذی‌ها و فیبر اندکی دارند.

پیشینه

فست‌فود به ‌شکل امروزی آن ابتدا در آمریکا رواج پیدا کرد. در ۱۹۱۲‌م رستورانی به‌نام «اتومات» در نیویورک افتتاح شد که با شعار «ما کار مادران را کم کرده‌ایم» غذا‌های آماده را در محفظه‌‌های گرم‌کننده‌ شیشه‌ای قرار می‌دادند و مشتریان از طریق دستگاه‌های سکه‌ای اقدام به خرید آنها می‌کردند. همچنین شرکت آمریکایی «وایت‌کسل» اقدام به ارائه همبرگر با قیمت کم کرد. در ۱۹۴۰م برادران مک‌دونالد با تأسیس رستورانی، همبرگر و سیب‌زمینی سرخ‌شده ارائه کردند. بعد از مک‌دونالد فست‌فود‌های زنجیر‌ه‌ای زیادی ظهور کردند که خاستگاه اکثر آنان ایالات متحده بود. بعدها روس‌‌‌ها غذاهای فست‌فودی جدیدی مانند استیک تارتار را به لیست غذاهای محبوب فست‌فودی اضافه کردند. پیتزا نیز به‌عنوان یک غذای فست‌فودی در جنوب ایتالیا رواج داشت که تا مدت‌‌‌ها غذای فقیران بود، اما با افزودن گوجه و پنیر به یک غذای محبوب و پرطرفدار در ایتالیا تبدیل شد.

فست‌فود در ایران

غذا‌های فوری و غیرخانگی در آسیا قدمتی طولانی دارند. در خاورمیانه از سال‌‌های دور دکه‌‌های فروش فلافل دایر بوده‌اند. پس از انقلاب کمونیستى در شوروی عدۀ زیا‌دى از ارمنیان روسیه و نیز روس‌هاى سفید که از مخالفین بودند به ایران آمدند و در گیلان، مازندران، استرآباد و تهران مستقر شدند؛ کالباس، سوسیس و ژامبون از مواد اولیۀ مورد علاقۀ آنها در تهیۀ غذا بود. آنها به شکل دستى با استفاده از گوشت خوک‌هاى اهلى و وحشى در شمال ایران، شروع به تهیۀ کالباس، سوسیس و ژامبون کردند. آرزومان و میکاییلیان (دو ارمنی مهاجر به ایران) نخستین کارگاه‌های تهیۀ کالباس، سوسیس و ژامبون را در گیلان و سپس در تهران تأسیس کردند و بدین طریق استفاده از غذاهای فست‌فودی در ایران باب شد. برخی معتقدند ساندویچ به‌‌عنوان یک غذای فست‌فودی از زمان ناصرالدین شاه وارد ایران شد. طی سال‌های ۱۳۳۰ تا ‌۱۳۵۰ش تعداد ساندویچ‌فروشى‌‌های تهران از ده‌هزار گذشت. در اوایل دهۀ ‌۱۳۴۰ش همبرگر وارد بازار غذای ایران شد. در چند دهۀ اخیر مصرف فست‌فود در سراسر جهان افزایش یافته است. مطالعات نشان‌دهندۀ افزایش قابل توجه مصرف فست‌فود در ایران است و اکنون به عامل تهدید سلامت ایرانیان، تبدیل شده است.

عوامل گرایش به فست‌فود

عادت‌های غذایی، یک رفتار فرهنگی است که در خانواده شـكل مـي‌گيـرد و افراد متناسب با سبک غذایی رایج در خانواده به غذاهای خاصی علاقه‌مند می‌شوند. در سبک زندگی نوین، نیاز غذایی افراد اغلب بر اساس نياز واقعي بـدن نيست، بلكه معيار انتخاب غذا مدرن بودن و سریع آماده شدن و در دسترس بودن آن است. مواد افزودني، چاشنی‌های متعدد و نمك فراواني که در غذاهاي فوري وجود دارد، سبب تمايل بيشتر افراد به این غذاها شده است. بانوان و مادرانی که گرفتار دغدغه‌های شغلی یا تحصیلی هستند، زمان کافی را به طبخ غذا اختصاص نمی‌دهند و مردان نیز چندان منتظر آماده‌شدن غذاهای خانگی نمی‌مانند. در نتیجه، استفاده از غذاهای فست‌فودی به یک تمایل عمومی در خانواده‌ها تبدیل شده است.

تمایل کمتر زنان به فست‌فود

کارشناسان با بررسی تفــاوت زنان و مردان در عادت‌هــاي غذایی دریافته‌اند كه اغلـب مـردان وقـت و مهـارت همخواني كافي براي تهيه غذاهاي سنتي را نداشته به علـت مشغله كاري زياد ترجيح مي‌دهند به غـذاهايي كـه سـريع آمـاده مي‌شود، روي بیاورند؛ اما زنان نسبت به مردان برای سلامت بدن و حفظ وزن متعادل و تناسب اندام، اهمیت بیشتری قائل‌اند و همین امر سبب کاهش تمایل آنها به خوردن غذاهای پرکالری و چاق‌کنندۀ فست‌فودی می‌شود.

گروه‌های مصرف‌كنندۀ فست‌فود

1. نوجوانان و جوانان: نسل جوان طعم و مزۀ غذاهای فست‌فودی را به غذاهای اصیل ایرانی ترجیح می‌دهند. گروه سـني 18-25 سال و سپس گروه سـني 25-30 سـال، بیشترین گروه مصرف‌کنندۀ غذاهای فست‌فودی هستند.
2. مجردها: تمایل افراد مجرد به مصرف غذاهای فست‌فودی بیشتر از متأهلین است. افراد متأهل ترجیح می‌دهند از غذای طبخ شده در خانه استفاده کنند.
3. دانشجویان: مصرف غذاهاي فوري میان دانشجويان بیشتر است. آنها به بهانۀ کمبود وقت، اشتغال به کار و تحصیل، سكونت در خوابگاه و دوری از خـانواده، عدم مهارت كافي در آشپزي، راحتـي، سـرگرمي و تحـت‌تـأثير دوستان و دورهمی دوستانه قرار گرفتن به غذاهای فوری گرایش می‌یابند.

گردش مالی فست‌فود

گسترش بازار فست‌فود یا غذاهای فوری در ایران، رشد روزافزونی دارد. در سال‌های اخیر با واردات تجهیزات و احداث آشپزخانه‌ها و رستوران‌های مختلف، صنعت فست‌فود در کشور به صنعتی پردرآمد تبدیل شده است و ارزش آن حدود ۱۶هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. گردش مالی بازار فست‌فود، وضعیت درآمد سایر رستوران‌ها و مشاغل مرتبط با غذا را تحت تأثیر قرار داده و بسیاری از رستوران‌داران نیز تمایل به احداث فست‌فود دارند.

پیامدهای منفی

مصرف فزایندۀ فست‌فود، آثار و پیامدهای زیر را در پی دارد:

1. اثر نامطلوب بر سلامت: مصرف غذاهاي فوري در کنار بی‌تحرکی، سبب بـروز بيماري‌هـاي مختلف جسمی مانند بیماری‌های قلبي عروقـي، ديابـت، پـوكي اسـتخوان، بيمــاري فشــارخون، اختلالات گوارشی، پوسیدگی دندان، آرتــروز، سكته قلبي و سرطان می‌شود . برخی افزودني‌ها در مواد غـذايي فـوري نيـز موجب اخـتلال در دسـتگاه عصـبي، سـردردها، مشـكلات پوسـتي مثل خـارش، ضـايعات موضعي پوستي و كهير، اختلال در دستگاه تنفس مانند سرفه، آسم، پوليپ‌هاي بيني، اختلالات تنفسي و گوارشي مي‌شود. همچنین غذاهای فست‌فودی به‌دلیل فقدان مواد ضروری برای بدن مانند انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی، سبب انواع اختلال روانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی در افراد می‌شود.
2. افزایش کالری دریافتی: استفاده از نوشابه‌های گازدار و انواع چاشنی‌های پرکالری مانند سس‌ها به‌همراه غذاهای فست‌فودی سبب دریافت کالری فراون و ایجاد و افزایش چاقی می‌شود. بر اساس آمار به‌دست آمده در سال 2020م، 4/9 درصد از کودکان ایارن دارای اضافه‌وزن و یا چاقی بوده‌اند که نتیجه استفادۀ بی‌رویه از غذاهای پرکالری است.
3. تهاجم فرهنگی: غذاها و ذائقۀ غذایی ایرانیان، میراث فرهنگی آنان است. اقوام مختلف ایرانی هر کدام دارای سنت و آداب و رسوم‌ مخصوص در طبخ غذاهای سنتی هستند. امروزه انواع غذاهای سنتی از سبد غذایی خانواده‌ها کنار رفته و فست‌فودها جایگزین آنها شده‌اند. گرایش نسل جدید به عادات غذایی ناسالم و استفاده از غذاهای فست‌فودی سبب تغییر ذائقۀ کودکان و نوجوانان از غذای سنتی و اصیل ایرانی به غذاهای غربی شده و جایگاه غذاهای ایرانی در سفرۀ غذایی خانواده‌ها کم‌رنگ‌ می‌شود.

منابع

• اصفهانی، طناز، «چگونه کودکان را از خوردن فست‌فود‌ منصرف کنیم؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1403ش.
• امانی، فیروز و همکاران، «بررسی وضعیت مصرف غذاهای فوری (فست‌فودها) در شهرستان اردبیل»، نشریۀ سلامت و بهداشت اردبیل، شمارۀ 2، 1393ش.
• «بازار خاکستری سلامت/ ایرانی‌ها ۱۶هزارمیلیارد تومان فست‌فود می‌خورند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1396ش.
• جاهد خانیکی، غلامرضا و همکاران، «بررسی میزان پراکسید هیدروژن موجود در روغن‌های مصرفی واحدهای فست‌فود تهران»، نشریۀ سلامت و محیط زیست، شمارۀ 4، 1396ش.
• چیذری، زهرا، «جوانان؛ فست‌فود خورهای حرفه‌ای»، وب‌سایت روزنامه جوان، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1388ش.
• حاجی کریمی، عباسعلی و رحیمی، مریم، «تفاوت نگرش‌های نوجوانان و بزرگسالان نسبت به رستوران‌های فست‌فود»، نشریۀ چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، شمارۀ 3، 1394ش.
• «دلایل گرایش افراد به فست‌فود چیست؟»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1399ش.
• «راهنمای کامل برای شروع آسان پرسودترین شغل ایران»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 8 مرداد 1403ش.
• عسکری مجدآبادی، حسام‌الدین و همکاران، «شناسایی عوامل بازدارنده و ترغیب کننده مصرف فست‌فود در میان جوانان»، نشریۀ تحقیقات کیفی در علوم سلامت، شمارۀ 3، 1398ش.
• فاضل‌پور، شکوه و همکاران، «بررسی وضعیت مصرف غذاهای فوری (فست‌فود) در مردم شهر یزد»، نشریۀ طلوع بهداشت، شمارۀ 2، 1390ش.
• کیادربندسری، علی و خانی اوشانی، نسرین، «تاریخچه فست‌فود در جهان و ایران»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1398ش.
• معتضد، خسرو، «ببینید | ساندویچ کی به ایران آمد؟‌»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1402ش.
• نرگس آباد اکبر، ساسان و همکاران، «تاثیر مصرف فست‌فود و محصولات غذایی آماده تجاری بر اضطراب و افسردگی جوانان»، مجموعه مقالات همایش ملی بهداشت و سلامت جوانان، 1394ش.
• وحدانی‌نیا، ولی‌اله و همکاران، «بررسی تأثیر آموزش بر رفتار مصرف غذاهای فوری در دانش آموزان ابتدایی شهر بیرجند»، نشریۀ علوم مراقبتی نظامی، شمارۀ 2، 1399ش.