گل (روان‌گردان)

گل؛ مادۀ روان‌گردان از مشتقات شاهدانه

گل، مادۀ روان‌گردانی است که از گیاه شاهدانه استخراج یافته و بیشتر در میان نوجوانان و جوانان رایج است. گل که به‌ نام‌های علف و وید هم شناخته می‌شود به دلیل میزان بالای مادۀ تخدیری حدود ۲۴ درصد، چندین برابر تأثیرات مخرب نسبت به ماری جوانا و حشیش دارد. این مادۀ روان‌گردان به‌دلیل شایعۀ عدم اعتیاد‌آوری و ترک بدون درد و آسیب،‌ تبلیغات پرزرق و برق، دسترسی آسان و مصرف راحت از جذابیت زیادی در میان نوجوانان و جوانان برخوردار است. اعتیاد به گل علاوه بر آسیب‌های جسمی و روحی، موجب سلب ارادۀ فرد و تنزل هویت انسانی شده و زمینه‌ساز ارتکاب فساد و محرومیت از داشتن جامعه پویا، متعالی و حیات طیبه می‌شود.

مفهوم شناسی

گل مادۀ مخدر از مشتقات گیاه کانابیس یا همان شاهدانه است که در مناطق استوایی رشد می‌کند. اجزای مختلف این گیاه مانند ساقه، برگ‌ها، سرگل،‌ صمغ و غنچه‌های آن حاوی ماده‌ای به نام THC یا تتراهیدروکانابینول است که تأثیر توهم زا و اعتیادآور دارد. گل از قسمت گل‌های سرشاخه‌های شاهدانه تهیه شده و با دارا بودن بالاترین میزان THC  یعنی ۲۴ درصد تتراکانانینول چندین برابر تأثیرات مخرب روانی و جسمی نسبت به ماری جوانا و حشیش دارد. این مادۀ روان‌گردان که به نام‌های علف و وید هم شناخته می‌شود به شکل سیگار، قلیان، استنشاق دود از طریق‌ لوله‌های مخصوص، استنشاق بخار و چای دم شده یا دمنوش گل مصرف می‌شود. به گفتۀ کارشناسان مصرف گل باعث تحریک سیستم عصبی شده وابستگی ذهنی و روانی گل نسبت به دیگر مواد روان‌گردان به‌شدت زیاد است به‌گونۀ که با یک استفاده میل به مصرف دوباره افزایش می‌یابد.

تاریخچه

گل یکی از مشتقات گیاه شاهدانه است که به انگلیسی کانابیس cannabis گفته می‌شود. شاهدانه قدمتی بیش از چندین هزار ساله دارد و در تمدن‌های باستانی مانند یونان باستان و آشوریان برای مصارف پزشکی استفاده واقع می‌شد. شاهدانه دارای دو گونۀ‌ معروف به نام ساتیوا و اندیکا شاهدانه است اما، گونۀ سوم آن که در ۱۹۲۴م توسط گیاه شناس روسی شناسایی شد اکنون کشت و استفاده نمی‌شود. علی‌رغم سوابق استفاده‌های پزشکی از گیاه شاهدانه،‌ استفاده از آن در پزشکی مدرن در ۱۸۳۹م توسط پزشک جراح W. B. o’ Shaughnessy  به‌عنوان یک عامل آرام‌بخش، ضد اسپاسم، تشنج،‌ درد و التهاب اضافه شد.

پس از تحقیقات متعدد راجع به ساختار و اثرات کانابیس، سرانجام محققان در نیمۀ دوم قرن بیستم، موفق شدند علاوه بر کشف کاربردهای درمانی کانابینوئیدها، ساختار کانابینوئید و ساختار بدن انسان که شبکه‌ای از گیرنده‌های متقابل با گیرنده‌های موجود در کانابینوئید‌ها است، ماده اصلی شاهدانه یا همان THC  و رابطۀ مستقیم کانابینوئید با اثرات سرخوشی ناشی از استفاده ماری‌جوانا و کانابیدیول به‌عنوان یک ترکیب تغییر دهندۀ ذهن را استخراج کند. این کشفیات علاوه بر کاربرد پزشکی، زمینه برای استفاده‌های تفریحی فراهم کرد،‌ و بدین ترتیب منجر به علاقۀ زیاد در سراسر آمریکا شد. به‌دنبال آن، استفاده از کانابیس در برخی ایالات آمریکا و همین طور برخی کشورهای دیگر  مجاز اعلام شد. اما در برخی ایالات دیگر آمریکا و همین‌طور بسیاری از کشورها از جمله ایران تنها برای مصرف پزشکی مجاز شناخته شده و استفادۀ تفریحی غیر مجاز اعلام شده است.

تاریخ ورود کانابیس به ایران پس از استخراج مادۀ THC، به‌طور دقیق مشخص نیست،‌ اما به گزارش برخی سایت‌ها، مادۀ روان گردان ماری جوانای مدیکال یا همان گل، در اوایل دهه ۱۳۸۰ش،‌ توسط فردی به نام مستعار آرتا وارد ایران شد،‌ البته برخی او را نخستین فردی که شروع به کشت ماری‌جوانای گل در شیراز و اطراف تهران کرد، می‌دانند. با کشت و تولید گستردۀ این مادۀ مخدر، در نیمۀ دوم ۱۳۸۰ش وارد بازار مواد مخدر شد و به سرعت در میان جوانان رواج یافت. این مادۀ مخدر در اوایل دهۀ ۱۳۹۰ش توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر در ایران کشف شد و براساس آمار و گزارش‌های رسمی مصرف این روان‌گردان از آن به بعد تا امروز، روند رو به رشد داشته است.

وضعیت مصرف گل در ایران

عرضه و تقاضای گل در ایران تابع موج جهانی بوده و  پس از نخستین کشفیات گل در دهۀ ۱۳۹۰ش تا امروز رو به رشد داشته است. اما وضعیت شاخص‌های آماری مصرف گل براساس نتایج آخرین پیمایش ملی شیوع شناسی اعتیاد در جمعیت ۱۵ تا ۵۴ سالۀ ایران که در ۱۳۹۵ش انجام شده است، مصرف حشیش و گل با فراوانی ۴.۴ درصد در رتبۀ دوم بعد از تریاک قرار دارد. به لحاظ سنی ۵۱ درصد جمعیت مصرف کنندگان گل را نوجوانان و جوانان در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال تشکیل می‌دهند که از این میان ۱۴.۸ درصد دانشجویان و ۳.۷ درصدد دانش آموزان هستند.

براساس پژوهش‌های تکمیلی که در ادامۀ پیمایش ملی شیوع شناسی توسط بخش تحقیقات ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال‌های ۱۳۹۸ش و ۱۳۹۹ش انجام شده با تأیید نتیجۀ پیمایش ۱۳۹۵ش، میزان مصرف مشتقات کانابیس (ماری‌جوانا، علف، گل و گراس با میزان THC مختلف)، دومین رتبه را در جمعیت مصرف کنندگان معتادان و اولین رتبه را در جمعیت دانش آموزان متوسطه دوم و هنرستان و دانشجوایان (نوجوانان و جوانان)، و سومین رتبه را در جمعیت کارگری محیط‌های صنعتی کشور دارد. این نتیجه با کشفیات حدود ۸۳ تٌن کانابیس در ۹ ماه  ابتدای ۱۳۹۹ش، به عنوان دومین ماده کشف و ضبط شده مطابقت دارد. همچنین میانگین نرخ قیمت کانابیس در ۹ ماه ابتدای سال ۱۳۹۹م ارزان‌ترین قیمت را نسبت به سایر مواد داشته است. سرانجام، میانگین مصرف کانابیس‌ها در میان معتادان حدود ۳ گرم و در میان سایر مصرف کنندگان یک گرم برآورد شده است.

چشم‌انداز

باتوجه به نتایج پژوهش اقتصاد مواد مخدر در جهان و گزارش شاخص‌های آماری وضعیت مواد مخدر در ایران، الگوی دنیامیک مصرف مواد سه گانۀ تریاک‌، شیشه و کانابیس در ایران تا سال ۱۴۰۴ش، از الگوی تصاعدی جهانی مصرف کانابیس تبعیت خواهد کرد و سهم مصرف مشتقات کانابیس نسبت به مواد تریاک و شیشه رشد خواهد داشت.

عوامل جذابیت

به‌گفتۀ کارشناسان مواد مخدر، روان‌شناسان و مصرف‌ کنندگان گل، احساس سرخوشی و لذت ناشی از مصرف، تبلیغات مختلف مانند چاپ عکس‌های گیاه ماری‌جوانا بر روی کلاه‌ و لباس‌ها و انتخاب نام اغواگرایانۀ گل برای این مادۀ تغییر ژنتیک‌یافتۀ کانابیس، دسترسی آسان، نحوۀ مصرف راحت، محتوای موسیقی‌های غربی بومی رپ و پاپ که از این مواد و اثرات آن توصیف می‌شود، باورهای غلط در مورد عدم اعتیادآوری و بی‌ضرر‌بودن مصرف‌گل، از جذابیت‌های این مادۀ روانگردان شمرده شده‌اند.

اعتیادآوری

پژوهشگران روان‌شناسی معتقدند که نگرش یک فرد به مصرف یک ماده و ادراک آن به صورت خطرناک یا بی‌خطر در گرایش مصرف آن ماده یا دارو مؤثر است. براساس تجارب بالینی بسیاری از درمانگران ایرانی آنها یکی از باورهای شایع در میان نوجوانان و جوانان عدم اعتیاد‌آوری، بی‌ضرر بودن ماده روان‌گردان گل است و دلیل این امر را هم آزادی این ماده در آمریکا می‌دانند. این باور هم به‌عنوان مجوز برای شروع و هم ادامۀ آن در نظر گرفته می‌شود. اما کارشناسان باتوجه به ویژگی‌های تعریف اعتیاد  مانند  وابستگی به مصرف مکرر مواد، تسکین، آرامش موقت، تحریک و نشاط گذرا،‌ افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی، معتقدند که مصرف گل نیز اثرات و وابستگی را ایجاد می‌کند. تحقیقات مختلف در بارۀ این روان‌گردان ضررهای مختلف جسمی و روانی آن را به اثبات رسانده است. ضمن اینکه آزاد بودن این ماده در آمریکا و برخی کشورهای دیگر به دلیل کنترل پذیری از سوی حکومت، کاهش دایرۀ جرم به دلیل جمعیت بزرگ ۵۰ درصدی جوانان مصرف کننده با تعریف مجدد اعتیاد و آزادسازی ماری‌جوانا، سد کردن جلو گرایش افراد به مواد سنگین‌تر و همین‌طور دلیل اقتصادی است.

زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی

به عقیدۀ کارشناسان و تحقیقات انجام شده زمینه‌های اجتماعی فرهنگی متعددی مانند  دسترسی‌پذیری آسان، محل زندگی، ناکامی و عدم موفقیت در زندگی، تبعیض در جامعه، گروه همسالان بزهکار، شرایط نامساعد خانواده مانند اعتیاد اعضای خانواده، طلاق والدین، رابطۀ نامناسب با فرزندان، عدم نظارت و کنترل اجتماعی رسمی و غیر رسمی، دسترسی آسان، باور عمومی به عدم اعتیادآوری و مضر نبودن در گرایش افراد به‌خصوص نوجوانان و جوانان به اعتیاد دخالت دارد. همچنین به لحاظ فرهنگی گروه مرجع نوجوانان از خانواده و مدرسه به‌سمت سلیبریتی‌های موسیقی غربی رپ و پاپ تغییر کرده است. توصیف مواد مخدر گل و ماری‌جوانا و اثرات آن یکی از محتوای اصلی این ژانر‌های موسیقی‌ است و به‌صورت عملی در هنگام اجرای موسیقی در کنسرت‌ها نیز به‌صورت گروهی استفاده می‌کند. علاوه‌براین، براساس تحقیقات متعدد، تغییر سبک زندگی دینی، دوری از باورها و ارزش‌های دینی و عدم شرکت در اعمال و مراسم‌های مذهبی از دیگر زمینه‌های فرهنگی اجتماعی اعتیاد به شمار می‌‌رود.

آسیب‌ها و پیامدها

براساس دیدگاه کارشناسان مواد مخدر، روان‌شناسان و تجارب درمان‌گران بالینی،  آسیب‌ها و عوارض مصرف روان‌گردان گل در دو دستۀ کوتاه مدت و درازمدت  دسته‌بندی شده‌اند. آسیب‌های کوتاه‌مدت مانند خشکی‌دهان، تندی ضربان قلب، افزایش اضطراب،‌ ضعف تمرکز، ‌سرفه‌های مکرر،‌ قرمزی چشم، عدم تشخیص رؤیا و واقعیت، توهم‌، کاهش قدرت تصمیم‌گیری،‌ اختلال در رانندگی و کاهش قدرت حافظه. اما آسیب‌های درازمدت نظیر اختلال‌ در یادگیری، اختلال در میل جنسی و ناباروری، ایجاد مشکلات تنفسی و ریوی، فراموشی به ‌دلیل اختلال و حتی تخریب سلول‌های مغز، اضطراب مزمن،‌ اختلالات خواب و کابوس‌‌های شبانه، پرخاشگری، ضعف سیستم ایمنی بدن، امکان بیشتر به ابتلا به سرطان و  سندرم بی‌انگیزگی در برابر خود و دیگران.[16] همچنین اعتیاد موجب از دست رفتن سرمایۀ انسانی و نابودی توانایی‌ها و استعدادها، انرژی‌ زمان و فرصت‌های ارزشمندی می‌شود که در غیر اینصورت می‌توانست در پیشرفت، فرد، خانواده و جامعه کمک کند. اما با وابستگی به مواد، علاوه بر تنزل از هویت انسانی به دلیل ضعف و یا سلب ارادۀ انسانی، و رهایی از قید و بند قانونی‌، دینی و اخلاقی زمینه را برای ارتکاب انواع بزهکاری و جرم فراهم می‌کند.[17]

پیشگیری

کارشناسان معتقدند که برای پیشگیری از اعتیاد، سه مقولۀ آموزش و آگاهی‌بخشی افراد و خانواده‌ها از مواد روان‌گردان،  تأکید بر خانواده‌درمانی و استحکام پیوند خانوادگی و ایجاد محیط‌های حمایتی و سالم مانند تقویت ارتباطات اجتماعی، فراهم‌سازی فرصت‌های سالم، ارائه خدمات مشاوره‌ای، ترویج فرهنگ سلامت، در پیشگیری اعتیاد مؤثر‌اند.[18] همچنین براساس تحقیقات متعدد میان باورهای دینی و رعایت الزامات دینی و گرایش به اعتیاد رابطۀ معنی‌دار و منفی وجود دارد. دین راهنمایی‌ها و قواعد خاص عبادی و اخلاقی ارائه می‌دهد که فرد پس از شناخت و باور به آنها نوعی احساس عاطفی نسبت به پروردگار، انبیاء و اولیاء الهی  پیدا کرده و عمل به تکالیف دینی را درحیطۀ فردی و اجتماعی واجب می‌داند و به آن ملتزم می‌شود. این التزام موجب می‌شود که فرد از بسیاری از آسیب‌ها مصئون بماند.[19] علاوه براین، باتوجه به آمار بالای اعتیاد نوجوانان و جوانان به گل  و اهمیت نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد در این دورۀ‌های سنی،‌ دین اسلام با توصیه‌های فراوان در بارۀ تشکیل خانواده و دانستن همسر به‌عنوان مایۀ آرامش و رحمت،[20] ایجاد خانوادۀ سالم و ارضای نیازهای عاطفی فرزندان با خرید هدیه و همبازی شدن با آنهابه تقویت بنیان خانواده پرداخته است. [21]

ترک گل

کارشناسان و روان‌شناسان دو روش ترک آنی و یکباره و ترک تدریجی را برای ترک اعتیاد به روان‌گردان گل، معرفی کرده‌اند. در روش نخست، فرد با اقداماتی نظیر معدوم‌سازی وسایل استفادۀ گل،‌ تحمل آثار و عوارض‌ ترک مانند بی‌خوابی، اضطراب، تهوع، سردرد و افسردگی به یکباره اقدام به ترک می‌کند. این روش‌ به‌دلیل فشار زیاد،‌ نیاز به ارادۀ بسیار قوی و آثار مخرب روحی و روانی احتمال برگشت دارد و ‌در بیشتر موارد توصیه نمی‌شود.[22]

اما در روش دوم، فرد با استفاده از یک برنامۀ زمانی مشخص و با نظارت روان‌درمانگر به‌صورت تدریجی اقدام به ترک می‌کند. در این رو‌ش از تکنیک‌های زیر استفاده می‌شود: مشاوره و روان درمانی، تعیین واقع‌بینانۀ مدت زمانی مشخص برای ترک، کاهش تدریجی دوز مصرفی در بازۀ زمانی معین شده، ایجاد مشغولیت ذهنی و بدنی با جایگزین‌سازی فعالیت‌های سالم و لذت‌بخش مانند ورزش، استفاده از گروه‌های حمایتی مانند خانواده و دوستان، تجویز داروهای مسکن.[23] همچنین براساس تحقیقات متعدد انجام شده، جهت‌گیری‌های دینی و معنوی  در سه حوزۀ پایبندی به اصول و معارف دینی،‌ رعایت الزامات دینی و شرکت در مناسک و مراسم‌های دینی و شرکت درگروه‌درمانی‌های دینی در ترک پایدار تأثیرگذاری مثبت دارد. در حوزۀ نخست فرد معتاد به‌دلیل عجز و ناتوانی ناشی از مصرف هیچ ناجی برای خود نمی‌توانند بیابد، در چنین شرایطی باور به نیروهای متعالی دینی و معنوی به‌خصوص خداوند متعال می‌تواند علاوه بر آرامش درونی راه‌ را برای جبران گذشته باز کرده و به‌عنوان پشتوانۀ مستحکم برای شروع ترک، عمل می‌کند. این باور موجب می‌شود که خودمحوری‌های چون خودم می‌توانم، خودم بلدم، ‌خودم خواستم و خودم می‌توانم‌ که به‌دلیل خلاء معنوی ایجاد شده و فرد را به سمت اعتیاد کشانده، به نفی‌خود محوری انجامیده و زمینۀ توکل و اتکاء به نیروی برتر الهی را فراهم کند. همچنین توسلات دینی و اعتقادات مذهبی،‌ با تغییر نگرش‌ها و ارزش‌های که فرد برای اثبات آن‌ها به‌ دوستان خود به مصرف بیشتر کشانده شده، زمینه را برای پذیرش ارزش‌های دینی و معنوی که او را به نیروی متعالی وصل می‌کند، فراهم می‌کند، ارزش‌های که برای اثبات آنها نیازی به مصرف بیشتر نیست و حتی او را از آسیب‌رساندن به جسم و روح خود منع می‌‌کند. علاوه براین، این باور به‌عنوان نیروی کنترل درونی عمل کرده و فرد را همواره در محضر پایش الهی قرار می‌دهد.[24]

در حوزۀ دوم شرکت در انجام عبادات دینی روزانه و رعایت احتیاط در شرکت و انجام‌ عبادات و مناسک‌های که زمینه‌را برای ضعف جسمی و شب‌بیداری‌فراهم می‌کند می‌تواند فرد را به‌سمت پیوند به اجتماع مذهبی کمک کند. اما، در حوزه سوم مشاوره درمانی دینی با تکیه بر جلسات گروه‌درمانی با شاخصه‌های چون ارتباطات عاطفی، مناسک دینی چون عزاداری، و فراهم‌سازی مکان مناسب، می‌تواند به‌تقویت باورها و ارزش‌های دینی و در نتیجه روحیه‌بخشی و درمان پایدار کمک کند.[25]

منابع

• قرآن کریم.
• امدادی، سعید، «بهترین روش برای ترک گل، عوارض + ترمیم مغز بعد از ترک گل»، وب‌سایت نوروکمپ، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
• «چگونگی پیشگیری از اعتیاد»، وب‌سایت کمپ تجریش، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «دانستی‌هایی در بارۀ مواد مخدر گل»، مرکز مشاوره و توانمند‌سازی دانشگاه بیرجند، بی‌تا.
• «دلیل شما برای کشیدن گل چیه؟»، نوجوانان و مواد مخدر سبک!، بخش دوم، کانال جمهور تی ‌وی، وب‌سایت آپارات، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ش.
• سام‌گیس. بنفشه، «گزارش اعتماد از افزایش مصرف گل؛ پرواز و سقوط با گل»، روزنامۀ اعتماد: شمارۀ ۵۶۱۲، ۱۴۰۲ش.
• طاهری نخست، حمیدرضا، «دربارۀ عوارض مصرف مواد بیشتر بدانیم، سالم بمانیم»،‌ وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری، دفتر مشاوره و سلامت، دانشگاه تهران مرکز مشاوره دانشگاه، ۱۳۹۸ش.
• عبدالله، محمدحسین، «مقایسۀ مصرف ماری جوانا در کشورهای مختلف»، وب‌سایت کمپ ترک اعتیاد احیاء تازه،‌ تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
• عثمانپور، نغمه، «آیا گل اعتیاد آور است؟ عوارض مصرف گل در طولانی مدت»، وب‌سایت مجلۀ سلامت، پزشک خوب،‌ تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «علت گرایش جوانان به سمت مصرف گل؛ کمپ ترک اعتیاد»، وب‌سایت کمپ ترک اعتیاد امید،‌ تاریخ دستیابی: ۲۵ آبان ۱۴۰۳ش.
• «عوارض باورنکردنی ماریجوانا (علف - گل) بر بدن انسان»، اثرات مضر ماری‌جوانا بر بدن انسان، کانال کودک تفریح بانوان، وب‌سایت آپارات، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۳۹۷ش.
• «عوارض ترک گل یا ماری جوانا؛ ترک گل چند روز طول میکشد؟»، وب‌سایت مجلۀ سلامت، پزشک خوب،‌ تاریخ درج مطلب: ۱۸ شهریور ۱۳۹۹ش.
• فیروزی ارنان، رسول و همکاران، «رابطه بين باورهای دینی و بحران هویت با گرایش به مصرف مواد مخدر»، دو فصلنامۀ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارۀ ۱۲، ۱۳۹۸ش.
• فیروزی ارنان، رسول و همکاران، «رابطه بين باورهای دینی و بحران هویت با گرایش به مصرف مواد مخدر»، دو فصلنامۀ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارۀ ۱۲، ۱۳۹۸ش.
• «کمک به معتادها، کمک به معتادها برای بازگشت به زندگی»،‌ وب‌سایت چترا،‌ تاریخ دستیابی: ۱ آذر ۱۴۰۳ش.
• «گل میخوری یا گل رو میکشی؟»، نوجوانان و مواد مخدر، بخش اول، کانال جمهور تی‌وی، وب‌سایت آپارات، تاریخ درج مطلب: ۹ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «گل واقعاً اعتیاد ندارد؟ بررسی اپیدمی ماری جوانای ایرانی درکافۀ خبر»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۷ش.
• «گل وحشتناک‌ترین مادۀ مخدر ایران»، وب‌سایت خبرگزاری تی‌ آر تی، تاریخ درج مطلب: ۲ دسامبر ۲۰۱۴م.
• «گل»، وب‌سایت کلینیک دی، تاریخ دستیابی: ۲۴ آبان ۱۴۰۳ش.
• گنجی‌زاده، مریم، «کانابیس (ماری جوانا) و تاریخچه انواع آن»، وب‌سایت نورولوژی، تاریخ دستیابی: ۲۵ آبان ۱۴۰۳ش.
• ندیمی، محسن، «نقش مذهب و نهادهای مذهبی در پیشگیری از سوء‌مصرف مواد»، فصلنامۀ سلامت اجتماعی و اعتیاد، شمارۀ۶، ۱۳۹۴ش.
• نیاز، یزدان،‌ «تاریخچۀ ماری جوانا گل (مخدر گل) در ایران؛ لیست دلالان و تولید کنندگان عمدۀ ماری جوانا گل در تهران»، وبلاگ دکتر یزدان نیاز،‌ تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۹۲ش.
• نیازی و حسینی‌زاده آرانی، «بررسي تطبيقي- تلفيقي نقش جهتگيريهاي ديني و معنوي در ترک پايدار مواد مخدر در منطقه کاشان»، فصلنامۀ اعتیاد پژوهی سوءمصرف مواد، شمارۀ‌۵۰،‌ ۱۳۹۷ش.
• وحیدا،‌ فرویدون، و همکاران، «واکاوی کنش‌های احساسی - عاطفی در درمان اعتیاد مطالعۀکیفی با روش نظریۀ زمینه‌ای‌»، مجله پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ۲۶.