محمدتقی بهجت

محمدتقی بهجت؛ از عرفا و مراجع تقلید شیعیان در دوران معاصر.

محمدتقی بهجت، از مراجع تقلید و عالمان برجسته شیعه، در سال 1295ش در فومن متولد شد و از کودکی به تحصیل علوم دینی پرداخت. او در حوزه‌های علمیه فومن، کربلا و نجف تحصیل کرد و پس از بازگشت به ایران در قم ساکن شد. او بیش از 60 سال علوم حوزوی را در سطوح عالی تدریس کرد و آثار علمی متعددی از خود به‌جای گذاشت. وی در زمینه‌های اخلاقی، عرفانی و اجتماعی فعالیت داشت و بر وحدت شیعه و سنی، ارتباط با امام عصر و تقویت مبانی دینی تاکید می‌کرد. آیت‌الله بهجت در 27 اردیبهشت 1388ش درگذشت و در مسجد بالاسر در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.

محمدتقی بهجت از فومن تا نجف

محمدتقی بهجت در دوم شهریور 1295ش در شهر فومن، به دنیا آمد. پدرش کربلایی محمود که در شانزده سالگی بر اثر بیماری وبا، با مرگ روبرو شده بود، در خواب چنین می‌شنود که «با او کاری نداشته باشید، او پدر محمدتقی است». وی پس از این خواب، بهبود یافت و بعد از ازدواج، با الهام از آن ندا، نام این فرزندش را محمدتقی گذاشت.

محمدتقی در دوران شیرخوارگی، مادر را از دست داد. او از دوران کودکی، تحت تاثیر پدر، به اهل‌بیت علاقه‌مند شد و در برخی مجالس عزاداری امام حسین همراه با پدرش مرثیه‌سرایی می‌کرد. محمدتقی در مکتب‌خانه، خواندن قرآن را فراگرفت و سپس برای تحصیل علوم دینی به حوزه‌علمیه‌ای کوچک در شهر فومن رفت. وی در طول هفت سال اقامت در این حوزه، علاوه بر تحصیل علوم دینی، آثار ادبی فارسی مانند بوستان و گلستان سعدی و کلیله‌ودمنه را می‌خواند و همزمان به تهذیب نفس نیز توجه داشت.

محمدتقی در چهارده‌سالگی به کربلا رفت و در حوزۀ علمیۀ این شهر، ادبیات عرب و دروس فقه و اصول را فرا گرفت. او پس از چهار سال تحصیل در کربلا، در سال 1352ق به نجف مهاجرت کرد.

محمدتقی بهجت در نجف از استادان برجسته‌ای چون مرتضی طالقانی، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحمود شاهرودی، محمدکاظم شیرازی، سیدابوالحسن اصفهانی، سیدعبدالغفار مازندرانی، محمدحسین نائینی، آقاضیاء عراقی و محمدحسین غروی، علوم حوزوی را فراگرفت. او همچنین عرفان را از میرزاعلی قاضی آموخت و کتاب‌های فلسفی «اشارات» و «اسفار» را نزد سیدحسین بادکوبه‌ای خواند.

محمدتقی بهجت در بیست‌ویک‌سالگی با تدریس علوم حوزوی و همکاری با ‌شیخ‌عباس قمی در نگارش کتاب «سفینةالبحار»، جایگاه علمی خود را تثبیت کرد. او فرصت تهذیب نفس را در نجف از دست نداد و شخصیت اخلاقی خود را پرورش داد.

بازگشت آیت‌‍‌الله بهجت به ایران

ازدواج آیت‌الله بهجت

محمدتقی بهجت پس از 16 سال اقامت در نجف و کسب درجه اجتهاد، در سال 1324ش به ایران بازگشت. او که کمتر از 30 سال داشت، برای درمان کسالت‌های ناشی از ریاضت‌های علمی و معنوی به زادگاهش، فومن رفت و در آنجا به پیشنهاد خواهرش ازدواج کرد.

ورود آیت‌الله بهجت به حوزه علمیه قم

محمدتقی بهجت پس از چند ماه اقامت در فومن، به شهر قم مهاجرت کرد و از نزدیک با تحولات حوزۀ علمیۀ قم آشنا شد. همزمان با حضور او در قم، پدرش درگذشت و خبر فوت برخی از استادانش در نجف نیز به او رسید. این شرایط او را به اقامت دائم در قم واداشت و در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه سکونت گزید.

حوزۀ علمیۀ قم، در آن زمان به همت شیخ عبدالکریم حائری و سیدحسین طباطبائی بروجردی، به کانونی علمی و معتبر تبدیل شده بود. آیت‌الله بهجت با وجود دارا بودن رتبه اجتهاد، از روی احترام در مجالس درس آیت‌الله حجت کوه‌کمره‌ای و آیت‌الله بروجردی شرکت می‌کرد و در آن جلسات نیز به‌دلیل دقت و نکته‌سنجی‌های علمی، مورد توجه بود.

فعالیت‌های فرهنگی‌اجتماعی آیت‌الله بهجت

تدریس علوم دینی

محمدتقی بهجت پس از ورود به قم، بیش از 60 سال درس‌های سطوح عالی فقه و اصول‌فقه را تدریس کرد. مکان تدریس او ابتدا حجره‌های مدارس علمیه و منزل شخصی‌اش بود و از سال 1375ش، درس‌ها در مسجد فاطمیه برگزار می‌شد. او همچنین برخی موضوعات و مسائل فقهی و اصولی را به نگارش درآورده است.

برگزاری مجالس روضه

آیت‌الله بهجت بیش از 40 سال مجالس روضه و مرثیه‌خوانی برای امام حسین را برگزار کرد. این مراسم ابتدا در منزل و سپس در مسجد فاطمیه برپا بود و او تا آخرین روزهای عمر، حتی در شرایط جسمی دشوار، به برپایی این مجلس اهتمام می‌ورزید.

اقامه نماز جماعت

نماز جماعت آیت‌الله بهجت در مسجد فاطمیه، نزد مردم قم و علاقمندان به عرفان و معنویت، شناخته‌شده بود. صفوف طولانی نمازگزاران، نشان از جایگاه والای معنوی و اجتماعی او داشت. او در سال‌های پایانی عمر، به دلیل کهولت سن، تنها نماز ظهر و عصر را به جماعت اقامه می‌کرد.

تاکید بر وحدت شیعه و سنی

محمدتقی بهجت بر ضرورت آگاهی‌بخشی و اتخاذ راهبردهای مسالمت‌آمیز میان شیعیان و اهل‌سنت و پرهیز از جدال‌های بی‌ثمر تاکید داشت. او با توجه به واقعیت‌های تاریخی، بسیاری از نزاع‌های بین شیعه و سنی یا حتی میان مذاهب اهل‌سنت را ناشی از تحریکات عوامل خارجی می‌دانست.

ارتباط آیت‌الله بهجت با آیت‌الله خامنه‌ای

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران که از سال 1340ش با آیت‌الله بهجت در ارتباط بود، بعد از تصدی مقام رهبری نیز این ارتباط را حفظ کرد. دیدارهای آنها که هر بار حداقل یک ساعت به طول می‌انجامید، نشان‌دهنده ارتباط نزدیک آنها بود.

وی، آیت‌الله خامنه‌‎ای را مسلط به مبانی اسلام دانسته و خود را ملتزم به حمایت از او می‌دانست. او رهبر انقلاب را با جمله «بهتر از ایشان نداریم» توصیف کرده است. جایگاه آیت‌الله بهجت نزد رهبر انقلاب نیز به‌اندازه‌ای بود که بیان داشته است: «ایشان هرچه بفرمایند، من چشم‌بسته قبول می‌کنم».

سیره اخلاقی و عرفانی آیت‌الله بهجت

زیارت حرم فاطمه معصومه

یکی از برنامه‌های روزانۀ آیت‌الله بهجت زیارت حرم فاطمه معصومه بود. او هر روز پس از نماز صبح به زیارت حضرت معصومه می‌رفت و در حرم به نماز و مناجات می‌پرداخت.

پرهیز از شهرت

آیت‌الله بهجت در زندگی خود از شهرت پرهیز می‌کرد و بر خدمت خالصانه و عبادت، تاکید داشت. او به همین دلیل، بیشتر سکوت اختیار می‌کرد و به‌جز وقت ضرورت لب به سخن نمی‌گشود؛ حتی زمانی که اشکالات علمی‌اش در مجالس درس استادان، مورد توجه قرار می‌گرفت، تنها در مواقع ضروری به نقد علمی می‌پرداخت. او جلسات تدریس خود را نیز در مکان‌های گمنام برگزار می‌کرد.

محمدتقی بهجت در سلوک عرفانی، شاگرد آیت‌الله میرزا علی قاضی بود، اما از بیان تجربه‌های عرفانی خود اجتناب می‌کرد. مقامات عرفانی او بیشتر از طریق درک و مشاهده دیگران منتقل شده است. او حتی از به‌کار بردن کلمۀ «من» خودداری می‌کرد.

اجتناب از پذیرش مرجعیت

آیت‌الله بهجت با وجود نیم‌قرن تدریس عالی‌ترین سطوح علوم دینی، از پذیرش مرجعیت سر باز می‌زد، تا سرانجام با اصرار فراوان علما و مردم، به انتشار رسالۀ عملیه رضایت داد. با این‌حال، حتی با درج نامش روی جلد رساله نیز مخالفت کرد.

دستورات اخلاقی آیت‌الله بهجت

دستورات اخلاقی بسیاری از آیت‌الله بهجت، بین اهل سلوک معنوی و شاگردان او معروف و رایج است. از جملۀ آنها توصیه به مجالست با قرآن، اعمال و اذکاری برای گرفتن حاجات و شفای بیماران، نماز جعفر طیار برای حاجات مهم و ازدواج، استغفار جهت صیقل روح و گشایش در امور، ختم سوره واقعه جهت افزایش روزی، نماز والدین برای فرزندان، دعای حفظ و سلامتی، دعای درمان چشم و نور چشم و مجموعه‌ای از اعمال و اذکار جهت برکت در منزل، ابطال طلسم و سِحر و رفع اثر چشم‌زخم است.

احترام به والدین

حفظ احترام و جلوگیری از ناراحتی والدین و صلۀ رحم حضوری از توصیه‌های دائمی آیت‌الله بهجت بود. او خشنودی مادر را مقدم بر خودسازی می‌دانست.

توجه به امام عصر

محمدتقی بجهت، انتظار فرج را عبادتی بزرگ و عامل خودسازی می‌دانست. وی رضایت الهی را در گرو رضایت ولی‌الله معرفی می‌کرد و بر ضرورت مراقبه، محاسبه نفس و اصلاح عیوب اخلاقی جهت نزدیکی به امام عصر تاکید داشت. از جمله اعمال مورد توصیه او، زیارت روزانه امام زمان و خواندن دعای «الهی عظم البلاء» بود. وی بر اهمیت عبادت در عصر غیبت تاکید داشت و آن را دارای جایگاه ویژه در محضر امام زمان می‌دانست.

درگذشت آیت‌الله بهجت

در غروب یکشنبه، 27 اردیبهشت 1388ش، خبر رحلت آیت‌الله محمدتقی بهجت، ایران را در بهت و‌اندوه فرو برد. جمعیت عظیم مشتاقان از تمام طبقات و سطح کشور جهت شرکت در مراسم تشییع او خود را به قم رساندند. پیکر آیت‌الله بهجت در حرم حضرت معصومه، در مسجد بالاسر، به خاک سپرده شد.

آیت‌الله بهجت از نگاه دیگران

امام خمینی

امام خمینی، آقای بهجت را فردی می‌دانست که قدرش نامعلوم است. او معتقد بود که آیت‌الله بهجت در مدارج معنوی به مرتبه‌ای دست یافته که دارای مرگ اختیاری است. وی همچنین علاقمندان به مسائل اخلاقی را به بهره‌گیری از محضر آیت‌الله بهجت، سفارش می‌کرد.

محمدتقی مصباح یزدی

آیت‌الله مصباح یزدی، زندگی ساده و زاهدانۀ آیت‌الله بهجت و خودداری او از بیان کرامات را شایستۀ الگوگیری می‌داند. توصیه و تشویق طلاب به مشارکت در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی از دیگر خصلت‌های آیت‌الله بهجت در بیان مصباح یزدی است. وی تاکید می‌کند که نظام فکری آیت‌الله بهجت بر محور تقرب به خدا و عمل به دستورات شریعت استوار بود و آن را راه اصلی رسیدن به کمال انسانی می‌دانست.

علی‌اکبر مسعودی خمینی

علی‌اکبر مسعودی خمینی که دستور بازسازی گنبد حرم حضرت معصومه را از آیت‌الله بهجت دریافت کرده بود، وی را فردی زاهد، متواضع و باتقوا توصیف کرده که بر انجام واجبات و ترک محرمات تاکید داشت و راه رسیدن به کمال انسانی را عمل به دستورات شرع و دوری از معصیت می‌دانست.

یادنامه‌ها دربارۀ آیت‌الله بهجت

کتب، مستندات و تولیدات چندرسانه‌ای متعددی درباره سبک زندگی، شخصیت و‌اندیشه‌های آیت‌الله محمدتقی بهجت فومنی تولید شده است، ازجمله:

• صحبت سال‌ها؛ ناگفته‌هایی از زندگی آیت‌الله بهجت از زبان فرزندش علی بهجت.
• ردپای سپید؛ مجموعۀ خاطراتی کوتاه از سیره و سبک زندگی آیت‌الله بهجت.
• ذکرها فرشته‌اند؛ مجموعۀ خاطراتی کوتاه از سیره و سبک زندگی آیت‌الله بهجت. ‌
• نرم‌افزار آیینه روشن؛ بررسی ابعاد شخصیت عرفانی و علمی آیت‌الله بهجت از کودکی تا رحلت.
• مستند ماه دل؛ شامل هشت قطعه فیلم درباره آیت‌الله بهجت.
• مستند العبد؛ مستند ده قسمتی از کودکی تا رحلت آیت‌الله بهجت.
• مستند صدای سخن عشق؛ مجموعۀ تصویری صدای سخن عشق، گلچینی از ملاقات‌های مردمی او در مسجد، قسمت‌های زیبا و به‌یاد ماندنی از کلاس‌های درس او، لحظات عارفانۀ نمازهای او، سؤالات خودمانی طلاب و مردم از وی، نصایح معروف و خاص و لحظات ناب از زندگی آیت‌الله بهجت.
• مستند رادیویی پنجره؛ شامل مصاحبه با علی بهجت و تعدادی از اقوام و همسایه‌های آیت‌الله بهجت.
• مستند نگاه در رخ خورشید؛ مجموعۀ مصاحبه‌های علما و شاگردان آیت‌الله بهجت در ایام رحلت او.

منابع

• «آیت‌الله بهجت چه تعهدی به آیت‌الله خامنه‌ای داده بودند؟»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• ایرانشاهی، اعظم، به شیوه باران، قم، البهجه، 1399ش.
• ایرانشاهی، اعظم، «ردپای سپید»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• ایرانشاهی، اعظم، ردپای سپید، قم، واژه‌پرداز‌اندیشه، 1397ش.
• باقی‌زاده، رضا، برگی از دفتر آفتاب: شرح حال شیخ السالکین حضرت آیت‌الله بهجت، قم، زائر، 1395ش.
• برقعی، سیده‌زهرا، «ذکرها فرشته‌اند»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• بهجت، علی، «درنگی کوتاه در زندگی شخصی، علمی و معنوی آیت‌الله بهجت»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• بهجت، علی، «ساعتی که چراغ اتاق آیت‌الله بهجت خاموش می‌شد»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1402ش.
• توقع، زینب، در خانه اگر کس است، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، 1396ش.
• حمیدی تهرانی، سیدهاشم، «با سکوت به مقامات عالیه می‌رسید»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «درنگی کوتاه در زندگی شخصی، علمی و معنوی آیت‌الله بهجت»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• رجبی صدیقی، کاظم، «امام خامنه‌ای در گفتار آیت‌الله بهجت» وبلاگ ساقی کوثر، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «صدای سخن عشق»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «محمدتقی بهجت»، وب‌سایت فرهیختگان تمدن شیعی، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1394ش.
• مسعودی خمینی، علی‌اکبر، «مصاحبه با آیت‌الله مسعودی خمینی از شاگردان قدیمی آیت‌الله بهجت»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، 1 بهمن 1403ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، «آیت‌الله بهجت دارای موت اختیاری هستند!»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید، 1 بهمن 1403ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، «مصاحبه با آیت‌الله مصباح یزدی»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «مستند رادیویی پنجره»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «مستند نگاه در رخ خورشید»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• «معرفی کتب»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.
• موسسه تحقیقاتی فرهنگی اهل‌بیت، فریادگر توحید: نگاهی به زندگی عارف کامل حضرت آیت‌الله بهجت، تهران، انصاری، 1383ش.
• «نرم‌افزار مستند ماه دل»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1403ش.