مخزن الاسرار
مخزن الاسرار؛ کوتاه‌ترین و نخستین اثر از پنج‌گنج نظامی گنجوی
مخزن الاسرار، نخستین مثنوی از «الیاس بن یوسف نظامی گنجوی»، شاعر ایرانی است که در حدود سال 570ق تألیف گردیده و نزدیک به 2260 بیت دارد. حکیم نظامی این کتاب را که قالب ابیات آن، مثنوی است به‌نام «ملک فخرالدین بهرام‌شاه بن داود» (پادشاه ارزنگان، والی آذربایجان) نوشته است.[۱]
ساختار مخزن الاسرار
منظومه مخزن الاسرار با این بیت معروف نظامی شروع می‌شود:[۲]
| بسم الله الرّحمن الرّحیم | هست کلید در گنج حکیم |
نظامی، این منظومه را که یکی از مصداق‌های روشن ادبیات تعلیمی است، با مجموعه‌ای از مقدمات اصولی پیش می‌برد. وی مخزن الاسرار را با ستایش یزدان (که یکی از اصول اصلی عرفان و تصوف است)، مدح پیامبر و تکریم بهرام‌شاه شروع کرده و در ادامه به شرح چگونگی سرودن و مرتبت اثر می‌پردازد. پس از آن، موضوعات مختلف را در 20 مقاله تدوین کرده و در هر کدام، به شرح حکایت و تمثیل پرداخته تا موضوع بر همگان روشن شود.[۳]
موضوع کتاب مخزن الاسرار
نظامی، در این منظومه، مردم را به خودشناسی، خداشناسی و برگزیدن عادات و رفتار پسندیده دعوت کرده است. این مجموعه از حکیم نظامی، سرشار از نکته‌ها و پندهای عرفانی است که در قالب حکایت و ادبیات غنایی به مخاطب ارائه می‌شود.[۴]
مقایسه مخزن الاسرار با دیگر آثار نظامی
کیفیت این اثر از نظامی گنجوی نسبت به دیگر آثار او، متفاوت است. وی، در این منظومه به داستان‌گویی نپرداخته و تنها برای تشریح معانی مدنظر خویش، حکایاتی کوچک به‌سبک «حدیقه» سنایی و «مثنوی» مولوی آورده است.[۵]
ترجمه و تصحیح مخزن الاسرار
از آن‌جا که فهم و درک مفاهیم عرفانی این کتاب، گاهی برای مخاطب دشوار جلوه می‌کند، افرادی به‌تصحیح و تشریح این کتاب پرداخته‌اند. وحید دستگردی در 1343ش، پژمان بختیاری در 1344ش و عبدالحمید آیتی در 1367ش این کتاب را تصحیح و به چاپ رساندند. این کتاب معروف نظامی گنجوی را به زبان‌های دیگر جهان نیز ترجمه کرده‌اند. عبدالسلام مدرسی (خانی)، این منظومه را به زبان کردی و گویش سورانی ترجمه کرده است.[۶]
پانویس
- ↑ صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج2، 1347ش، ص801-802.
- ↑ نظامی، مخزن الاسرار، بخش1، آغاز سخن، بیت1، سایت گنجور.
- ↑ آربري، ادبيات كلاسيك فارسي، 1371ش، ص142.
- ↑ «کتاب مثنوی مخزن الاسرار نظامی گنجوی»، سایت ایران‌کتاب.
- ↑ براون، تاريخ ادبي ايران، ج2، 1358ش، ص685.
- ↑ نظامی، مخزن الاسرار، چ1، 1395ش.
منابع
- آربري، آرتورجان، ادبيات كلاسيك فارسي، ترجمة اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس، 1371ش.
- براون، ادوارد، تاريخ ادبي ايران، ترجمة علي‌‌پاشا صالح، تهران، اميركبير، ج2، 1358ش.
- صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات در ايران، تهران، ابن‌سينا، 1347ش.
- «کتاب مثنوی مخزن الاسرار نظامی گنجوی»، سایت ایران‌کتاب، تاریخ بازدید: 27 آبان 1400ش.
- نظامی، الیاس بن یوسف، مخزن الاسرار، ترجمه عبدالسلام مدرسی (خانی)، ارومیه، مؤسسه انتشاراتی حسینی اصل، چ1، 1395ش.
- نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، در سایت گنجور، تاریخ بازدید: 27 آبان 1400ش.
- نظامی، مخزن الاسرار، تصحیح وحید دستگردی، تهران، قطره، 1395ش.