تهمت
تهمت، کسی را به گناه یا عمل زشتی متهم کردن.
تهمت در لغت به‌معنای بدگمانی، گمان بد و متهم کردن، آمده است. در اصطلاح به‌معنای چیزی را به دروغ به دیگری نسبت دادن است در حالی که از آن ناراضی باشد. بدین ترتیب، تهمت، متهم کردن شخص به گناه یا عملی است که مرتکب نشده است.
تهمت، افترا و بهتان
تهمت در کتاب‌های لغت مترادف با افترا و بهتان بوده و در تعریف هر کدام، آن دیگری نیز آورده شده است. برخی تهمت را به افترا و بهتان دسته‌بندی کرده‌اند. در هر صورت، هر سه واژگان، از زیرمجموعه‌های «دروغ» است. با این تفاوت که بهتان و افترا أخصّ از دروغ (سخنی که مطابق با واقع نیست) هستند، یعنی در بهتان و افترا حتماً باید نسبت دروغ درباره فرد دیگری باشد که از چنین انتسابی راضی نیست؛ اما در دروغ این نسبت می‌تواند در مورد خودِ دروغگو باشد و لزومی ندارد نسبت به دیگری باشد. همچنین دروغ در مواردی نظیر جنگ، وعده به همسر و اصلاح بین دو فرد تجویز شده است اما در افترا و بهتان، چنین اجازه‌ای داده نشده است.
در تفاوت بین افترا و بهتان گفته‌اند افترا با علم و آگاهی است، یعنی مفتری می‌داند دروغ است و نسبت می‌دهد. اما بهتان از روی ظن و گمان است. همچنین فردی که متهم به نسبت دروغی شده است، اگر آن نسبت، جنبه بهتان داشته باشد، برایش سنگین‌تر و حیثیتی‌تر است، بدان دلیل که نادانسته چنین نسبتی روا داشته می‌شود. در نتیجه، افترا نسبت به بهتان از بار روانی و حیثیتی کمتری برخوردار است.
تهمت از منظر قرآن و روایات
تهمت و افترا از رذایل اخلاقی هستند که در طول تاریخ در اکثر جوامع بشری رواج داشته‌اند. قرآن در آیات فراوانی به تهمت توجه کرده است. افترا نیز بارها در آیه 27 سوره مریم در رابطه با نسبت‌های دروغ مشرکان و منکران خدا و قرآن، مورد اشاره قرار گرفته است. فرد مفتری در آیات قرآن، ستمکارترین فرد معرفی شده است. در روایات نیز فرد تهمت‌زننده به‌عنوان کسی معرفی شده که ایمانش در معرض محو شدن و ذوب گردیدن است و در قیامت بر تلی از آتش قرار داده می‌شود تا آن‌چه را ناروا به کسی نسبت داده، اثبات کند.
وظیفه کسی که به او تهمت زده شده است
از آیات قرآن بر می‌آید که چنین کسی نباید سکوت نماید تا تهمت‌زنندگان جری نشوند. بلکه باید در مقام پاسخ، از خود دفاع نموده و آنان را متوجه اشتباه خود کرده و نسبت به جزای اخروی و خشم الهی بترساند و در نهایت از آنها اعلام بیزاری کند.
پانویس
منابع
- قرآن
- «تهمت»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازیابی: 22 مهر 1400.
- جزائری، نورالدین، فروق اللغات فی التمییز بین مفاد الکلمات، شرح و تحقیق: محمد رضوان دایه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1373ش/1415ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در سایت اینترنتی واژه‌یاب، تاریخ بازیابی: 22 مهر 1400.
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا، بی‌جا، بی‌تا.
- العسکری، ابوهلال حسن، معجم الفروق اللغویه، به‌تحقیق بیت‌الله بیات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413ق.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1363ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.