بلوغ
بلوغ، پایان دوران کودکی، رسیدن به سن تکلیف و توانایی باروری.
مفهوم‌شناسی
بلوغ به‌معنای رسیدن و اتمام است. به انتهاى مقصد رسيدن و يا انجام دادن كارى در پايان زمان و مكانى معيّن هم بلوغ گفته میشود. گاهى نیز مقصود از بلوغ يعنى به پايان رسيدن، تسلّط يافتن و اشراف داشتن به چيزى، هر چند كه به انتهاي آن نرسيده باشد. همچنین بلوغ به‌معنای بالغ‌شدگی پسر و دختر، رسیدن به سن رشد یا سن قانونی هم آمده است.
بلوغ در اصطلاح
پایان محجوریت کودک، بلوغ است. برخی آن را زمانی می‌دانند که بچه بالغ شود؛ یعنی علائم بلوغ در او پیدا شود (مانند اینکه محتلم شود) و تکلیف بر عهده‌اش بیاید. برخی رسیدن به قابلیت و استعداد نزدیکی کردن را بلوغ می‌دانند، قابلیتی که شهوت از آنان برانگیخته شده و غسل بر آنان مترتب شود و آن را اولین مرتبۀ مردانگی در جنس مذکر و اولین مرحله از زن بودن در جنس مؤنث بیان می‌کنند. برخی فقها بلوغ را رسیدن به مرز ازدواج می‌دانند؛ به عقیدۀ آن‌ها بلوغ کمال طبیعی انسان است که به‌واسطۀ آن نسل باقی می‌ماند و عقل با آن تقویت میشود و حالتی که خردسالان با رسیدن به حد کمال، در زمرۀ مردان و زنان داخل می‌شوند. بلوغ در اصطلاح حقوقی نیز رشد جسمانی و فیزیکی و سرآغاز تحوّل فکری دانسته شده است. تغییرات در بلوغ== آغاز نوجوانی معمولا از سن ۱۲ سالگی است و تا آخرین سال‌های دهۀ دوم زندگی که رشد جسمانی کم و بیش کامل میشود، ادامه می‌یابد. واژه بلوغ به اولین مرحله نوجوانی گفته میشود، به‌طور دقیق‌تر زمانی که هورمون‌ها زیاد و نشانه‌های آن نمودار میشود. با ازدیاد هورمون‌ها، نمود آن در دختران به شکل بزرگ شدن تخمدان‌ها و سینه‌ها و در پسرها با بزرگ شدن بیضه‌ها و درآوردن ریش و غیره بروز می‌کند. هنگام بلوغ، غدد نخاعی که در پایۀ مغز قرار دارد، هورمون مخصوصی را ترشح می¬کند که به هورمون «گنادوتروییک» معروف است. بر اثر دخالت این غده است که بیضه در پسران و تخمدان در دختران شروع به فعالیت می‌کند و عواطف جنسی به‌وسیلۀ تخیل که یک عامل درونی است و نیز عامل بیرونی (به کمک مغز) تحریک میشود. همچنین رشد اسکلتی و عضلانی به‌سرعت اتفاق می‌افتد؛ ابتدا طول پاها به حداکثر خود می¬رسد و به دنبال آن رشد عرضی بدن و پهن شدن شانه‌ها پیش می‌آید.
نشانه‌های عمومی بلوغ در فقه
- احتلام؛ یعنى بیرون آمدن منى (مراد توانایى جسمانى فرد براى آن است) - اِنبات؛ روییدن موى ضخیم بر شرمگاه. - سن؛ بنابر مشهور پسر در پانزده و دختر در نه سال تمام قمرى بالغ میشود. اگر کودکی به این سن رسید ولی نشانه‌هایی از رویش مو بر شرمگاه و احتلام را نداشت، باز با رسیدن به سن مذکور، حكم به بلوغ فرد مى‌شود. علاوه بر نشانه‌های کلی بلوغ در دختران و پسران برخی نشانه‌های اختصاصی هم بیان شده است: - نشانه‌های بلوغ دختران: حیض و بارداری - نشانه‌های بلوغ پسران: بم و کلفت شدن صدا
انواع بلوغ
در قرآن کریم سه نوع بلوغ بیان شده است؛ بلوغ نکاح، بلوغ حُلُم و بلوغ اشُدّ. - بلوغ نکاح؛ مراد از آن رسیدن به سنی است که توانایی نکاح و زناشویی پیدا میشود حتی اگر بالفعل احتلام صورت نگیرد. - بلوغ حُلُم؛ حُلُم در لغت به‌معنای خواب دیدن است. مراد از تعبیر قرآنی «بلوغ حُلُم» رسیدن به آغاز بلوغ جنسی با احتلام است. - بلوغ اشُدّ؛ برخی مفسران آن را احتلام و بالغ شدن دانسته‌اند و بعضی دیگر مراد از آن را کامل شدن قوای جسمانی و بدنی یا کمال عقل ذکر کرده‌اند.
آثار بلوغ
با اثبات بلوغ، کودک به مرحله‌ای از رشد جسمی و عقلانی می‌رسد که مخاطب تکالیف، مسئولیت‌ها و حقوق میشود و این رشد سبب اصلی وجوب احکام است. بنابر روایات، فرد با رسیدن به این مرحله مکلف به رعایت برنامه‌های اعتقادی و عملی دین میشود و از دیگر سو، تمام احکام حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر او بار میشود و در نهایت در روز جزاء، نظر به همین رشد مورد بازخواست قرار می‌گیرد. بلوغ شرط صحت عبادات نیست. بر حسب بسیاری از آموزه‌های دینی انجام احکام شرعی توسط کودک، او و والدین او را مستوجب ثواب خواهد کرد. تصرف در اموال و حقوق مالی، از دیگر آثار بلوغ است. عهده‌داری امامت جماعت، منصب قضاوت از دیگر مسائلی است که بلوغ در آن‌ها شرط است.
پانویس
منابع
قرآن کریم ابن‌فارس، أحمد، معجم مقاييس اللغة، به‌تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مكتب الاعلام الاسلامي، 1404ق. ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، به‌تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، 1414ق. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1382ش. جناجی حلّی نجفی(کاشف الغطاء)، جعفر بن خضر، كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغرّاء، به‌تحقیق مكتب الإعلام الإسلامي، قم، مرکز انتشارات و دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، 1380ش. حلّى، نجم‌الدين، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، به‌تحقیق عبدالحسين محمد على بقال، قم، اسماعیلیان، 1408ق. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب. رازی، محمد بن عمر، التفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1420ق. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، به‌تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامية، چ اول، 1412ق. الزحيلي، وهبة، الفقه الإسلامي و أدلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، به‌تصحیح فضلالله يزدى طباطبايى و هاشم رسولی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش. طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن(تفسير الطبرى)، بیروت، دار المعرفة، 1412ق. طريحي، فخر‌الدين بن محمد، مجمع البحرين، به‌تحقیق احمد حسينى اشكورى، تهران، مرتضوى، 1375ش. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط في فقه الإمامية، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفريه، 1387ق. عاملی جُبَعی(شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی بن احمد، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق. عطاری کرمانی، عباس، این‌گونه فرزندتان را تربیت کنید، تهران، آسیم، ۱۳۸۳ش. مرویان حسینی، سید محمود و سید محمدباقر حجتی، کودک و نوجوان و تربیت جنسی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1394ش. معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1400ق. هارفیلد، جی.ای، روان‌شناسی کودک و بالغ، ترجمه مشفق همدانی، تهران، صفی علیشاه، 1377ش. بلوغ، پایان دوران کودکی، رسیدن به سن تکلیف و توانایی باروری. مفهوم‌شناسی بلوغ به‌معنای رسیدن و اتمام است. به انتهاى مقصد رسيدن و يا انجام دادن كارى در پايان زمان و مكانى معيّن هم بلوغ گفته میشود. گاهى نیز مقصود از بلوغ يعنى به پايان رسيدن، تسلّط يافتن و اشراف داشتن به چيزى، هر چند كه به انتهاي آن نرسيده باشد. همچنین بلوغ به‌معنای بالغ‌شدگی پسر و دختر، رسیدن به سن رشد یا سن قانونی هم آمده است. بلوغ در اصطلاح پایان محجوریت کودک، بلوغ است. برخی آن را زمانی می‌دانند که بچه بالغ شود؛ یعنی علائم بلوغ در او پیدا شود (مانند اینکه محتلم شود) و تکلیف بر عهده‌اش بیاید. برخی رسیدن به قابلیت و استعداد نزدیکی کردن را بلوغ می‌دانند، قابلیتی که شهوت از آنان برانگیخته شده و غسل بر آنان مترتب شود و آن را اولین مرتبۀ مردانگی در جنس مذکر و اولین مرحله از زن بودن در جنس مؤنث بیان می‌کنند. برخی فقها بلوغ را رسیدن به مرز ازدواج می‌دانند؛ به عقیدۀ آن‌ها بلوغ کمال طبیعی انسان است که به‌واسطۀ آن نسل باقی می‌ماند و عقل با آن تقویت میشود و حالتی که خردسالان با رسیدن به حد کمال، در زمرۀ مردان و زنان داخل می‌شوند. بلوغ در اصطلاح حقوقی نیز رشد جسمانی و فیزیکی و سرآغاز تحوّل فکری دانسته شده است. تغییرات در بلوغ آغاز نوجوانی معمولا از سن ۱۲ سالگی است و تا آخرین سال‌های دهۀ دوم زندگی که رشد جسمانی کم و بیش کامل میشود، ادامه می‌یابد. واژه بلوغ به اولین مرحله نوجوانی گفته میشود، به‌طور دقیق‌تر زمانی که هورمون‌ها زیاد و نشانه‌های آن نمودار میشود. با ازدیاد هورمون‌ها، نمود آن در دختران به شکل بزرگ شدن تخمدان‌ها و سینه‌ها و در پسرها با بزرگ شدن بیضه‌ها و درآوردن ریش و غیره بروز می‌کند. هنگام بلوغ، غدد نخاعی که در پایۀ مغز قرار دارد، هورمون مخصوصی را ترشح می¬کند که به هورمون «گنادوتروییک» معروف است. بر اثر دخالت این غده است که بیضه در پسران و تخمدان در دختران شروع به فعالیت می‌کند و عواطف جنسی به‌وسیلۀ تخیل که یک عامل درونی است و نیز عامل بیرونی (به کمک مغز) تحریک میشود. همچنین رشد اسکلتی و عضلانی به‌سرعت اتفاق می‌افتد؛ ابتدا طول پاها به حداکثر خود می¬رسد و به دنبال آن رشد عرضی بدن و پهن شدن شانه¬ها پیش می¬آید. نشانه‌های عمومی بلوغ در فقه - احتلام؛ یعنى بیرون آمدن منى (مراد توانایى جسمانى فرد براى آن است) - اِنبات؛ روییدن موى ضخیم بر شرمگاه. - سن؛ بنابر مشهور پسر در پانزده و دختر در نه سال تمام قمرى بالغ میشود. اگر کودکی به این سن رسید ولی نشانه‌هایی از رویش مو بر شرمگاه و احتلام را نداشت، باز با رسیدن به سن مذکور، حكم به بلوغ فرد مى‌شود. علاوه بر نشانه‌های کلی بلوغ در دختران و پسران برخی نشانه‌های اختصاصی هم بیان شده است: - نشانه‌های بلوغ دختران: حیض و بارداری - نشانه‌های بلوغ پسران: بم و کلفت شدن صدا انواع بلوغ در قرآن کریم سه نوع بلوغ بیان شده است؛ بلوغ نکاح، بلوغ حُلُم و بلوغ اشُدّ. - بلوغ نکاح؛ مراد از آن رسیدن به سنی است که توانایی نکاح و زناشویی پیدا میشود حتی اگر بالفعل احتلام صورت نگیرد. - بلوغ حُلُم؛ حُلُم در لغت به‌معنای خواب دیدن است. مراد از تعبیر قرآنی «بلوغ حُلُم» رسیدن به آغاز بلوغ جنسی با احتلام است. - بلوغ اشُدّ؛ برخی مفسران آن را احتلام و بالغ شدن دانسته‌اند و بعضی دیگر مراد از آن را کامل شدن قوای جسمانی و بدنی یا کمال عقل ذکر کرده‌اند. آثار بلوغ با اثبات بلوغ، کودک به مرحله‌ای از رشد جسمی و عقلانی می‌رسد که مخاطب تکالیف، مسئولیت‌ها و حقوق میشود و این رشد سبب اصلی وجوب احکام است. بنابر روایات، فرد با رسیدن به این مرحله مکلف به رعایت برنامه‌های اعتقادی و عملی دین میشود و از دیگر سو، تمام احکام حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر او بار میشود و در نهایت در روز جزاء، نظر به همین رشد مورد بازخواست قرار می‌گیرد. بلوغ شرط صحت عبادات نیست. بر حسب بسیاری از آموزه‌های دینی انجام احکام شرعی توسط کودک، او و والدین او را مستوجب ثواب خواهد کرد. تصرف در اموال و حقوق مالی، از دیگر آثار بلوغ است. عهده‌داری امامت جماعت، منصب قضاوت از دیگر مسائلی است که بلوغ در آن‌ها شرط است.
پانویس
منابع
قرآن کریم ابن‌فارس، أحمد، معجم مقاييس اللغة، به‌تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مكتب الاعلام الاسلامي، 1404ق. ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، به‌تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، 1414ق. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1382ش. جناجی حلّی نجفی(کاشف الغطاء)، جعفر بن خضر، كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغرّاء، به‌تحقیق مكتب الإعلام الإسلامي، قم، مرکز انتشارات و دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، 1380ش. حلّى، نجم‌الدين، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، به‌تحقیق عبدالحسين محمد على بقال، قم، اسماعیلیان، 1408ق. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب. رازی، محمد بن عمر، التفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1420ق. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، به‌تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامية، چ اول، 1412ق. الزحيلي، وهبة، الفقه الإسلامي و أدلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، به‌تصحیح فضلالله يزدى طباطبايى و هاشم رسولی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش. طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن(تفسير الطبرى)، بیروت، دار المعرفة، 1412ق. طريحي، فخر‌الدين بن محمد، مجمع البحرين، به‌تحقیق احمد حسينى اشكورى، تهران، مرتضوى، 1375ش. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط في فقه الإمامية، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفريه، 1387ق. عاملی جُبَعی(شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی بن احمد، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق. عطاری کرمانی، عباس، این‌گونه فرزندتان را تربیت کنید، تهران، آسیم، ۱۳۸۳ش. مرویان حسینی، سید محمود و سید محمدباقر حجتی، کودک و نوجوان و تربیت جنسی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1394ش. معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1400ق. هارفیلد، جی.ای، روان‌شناسی کودک و بالغ، ترجمه مشفق همدانی، تهران، صفی علیشاه، 1377ش.