بالوره

بالوره؛ یکی از مهم‌ترین مقام‌های موسیقی کلاسیک کردی.

بالوره یا بیت، از مهم‌ترین مقام‌های موسیقی در خطه کردستان است که بیش‌تر در جنگ‌ها، جوان‌مردی‌ها و حماسه‌ها به‌کار می‌رفته است. محتوای این نوع از موسیقی، ستایش خالق یکتا و نعت پیامبر بوده است. افرادی که بالوره می‌خوانند، بالوره‌گویان، بدون ترس و واهمه، آواز سر داده و نغمه‌هایی ساده، بدون رعایت وزن و قافیه را به زبان جاری می‌کنند. مهم‌ترین ویژگی این نوع از آواز کردی، توجه به سوز درون، شکایت و زاری است.

بالوره، در حقیقت، چامه‌ای است که بیش‌تر توسط زنان و دختران، در مراسم سوگ و شادی سر داده می‌شود. در کرمانشاه بالوره را «بلاوِن»، در برخی از مناطق کردستان «بویژ»، در اورامان «بالوره وان» یا «بالوره چن» و در مناطق لک‌نشین نیز آن را «سرخونی وَش» می‌خوانند.

بالوره در مفهوم سوگ

در استان‌های کرمانشاه و کردستان، بالوره در مفهوم سوگ بسیار رایج است. هرچند، انواع دیگری از نوای سوز در میان مردم کرد وجود دارد مانند حیران و لاوک، مویه و مور، چریکه و لاواندن، اما هیچ‌یک از آن‌ها، همچون بالوره، از نظر ظاهر، محتوا و شیوه اجرا، پیشینه «سوگ عزا» ندارند.

بالوره‌خوانی، سنتی کاملا زنانه است که توسط زنان و دختران اجرا می‌شود. برخی، علاوه ‌بر سوگ دختران خود، در سوگ مردان نیز بالوره می‌خوانند.

ویژگی‌های بالوره

مهم‌ترین ویژگی بالوره، غمگین بودن آن است. این آواز حزین، بدون نیاز به موسیقی و با ریتمی آزاد (از طریق چرخاندن صدا در گلو) اجرا می‌شود. آواز غمگین بالوره، چنان تأثیر برانگیز است که همه زنان شرکت‌کننده در مراسم را به گریه می‌اندازد.

بالوره‌خوانی، بیش‌تر توسط زنی خوش‌صدا، پیر و گاهی میان‌سال و در وصف خصوصیات متوفا مانند قد و بالای او انجام می‌شود. خانواده متوفا، ترجیح می‌دهند بالوره‌خوان از نزدیکان و آشنایان آن‌ها باشد، اما اگر یافت نشد، از بالوره‌خوانی حرفه‌ای و متخصص دعوت می‌شود.

در بیش‌تر مراسم‌ها، زنان حاضر در محفل، بالوره‌خوان را همراهی کرده و با صدای بلند یا زیر لب، شعرها را تکرار می‌کنند.

محتوای بالوره

محتوای بالوره، به معیارهایی مانند سن، جنسیت، ویژگی‌های اخلاقی فرد متوفا و پایگاه اجتماعی او بستگی دارد. گاهی، بالوره‌خوان، با توجه به ذوق و سلیقه شخصی خود، در متن اشعار، تغییراتی را ایجاد می‌کند. در بالوره‌های مخصوص جنگ، به‌منظور وصف رشادت و شجاعت متوفا، از تعابیری حماسی نیز استفاده می‌شود.

زمان بالوره‌خوانی

بالوره‌خوانی‌های زنانه، بیش‌تر از لحظه مرگ متوفا شروع شده و تا سالگرد او، در تمام مراسم‌های عزا، ادامه می‌یابد. از آن جمله می‌توان به بالوره‌خوانی در کنار جنازه و هنگام تشییع، سه روز در منزل متوفا، عصر روز سوم بر سر قبر متوفا، شب هفتم، چهلم و سالگرد اشاره کرد.

بالوره در مفهوم شادی

نمونه‌هایی از بالوره شاد در مناطق کردنشین آذربایجان غربی و کردستان عراق وجود دارد. این نوع از بالوره، توسط زنان و دختران، به‌صورت جمعی، در دشت‌ها و مزارع خوانده می‌شود.

منابع

• ایوبیان، عبدالله، «چریکۀ کردی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، تبریز، س 13، شماره 2،۱۳۴۰ش.
• بحری، احمد، «به‌یتم»، سروه، اورمیه، س 3، شماره 20، ۱۳۶۶ش.
• «بداهه‌خوانی، سبکی خاص در موسیقی کُردی»، سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 5 مرداد 1395ش.
• سعیدی، میترا، نقش موسیقی در زندگی زنان کرد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ۱۳۸۴ش.
• شرفکندی، عبدالرحمان، هه‌نبانه بورینه: فرهنگ کردی ـ فارسی، تهران، سروش، ۱۳۶۹ش.
• عبدالرزاق عبدالرحمان، محمد، سه‌ربوردیکی هه‌ورامان و سه‌ردانیکی ته‌ویله، تهران، احسان، ۱۳۸۴ش.
• فاروقی، عمر، فرهنگ مردم سقز، سقز، ادارۀ فرهنگ و هنر، بی‌تا.
• محمودی، علیرضا، چشم‌انداز گردشگری منطقۀ ریجاب، کرمانشاه، طاق بستان، ۱۳۸۵ش.
• مخموری، غفور، «حه‌یران له رووی ناوه‌روکه‌وه»، سروه، اورمیه، س 20، شماره 216، ۱۳۸۳ش.
• مرادی، یوسف، سیمای میراث فرهنگی کرمانشاه، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۲ش.
• مشختی، خلیل، فه‌رهه‌نگا مه‌رگ و ژی، اربیل، بی‌نا، ۲۰۰۶م.
• نورالدین، بوار، ده‌نگی میینه له گورانیی فولکوری کوردیدا، سلیمانیه، بی‌نا، ۲۰۰۴م.
• هانسن، هینی هارلد، ژیانی ئا‌فره‌تی کورد، ترجمۀ عزیز گردی، بغداد، بی‌نا، ۱۹۸۳م.
• یوسفی، مسعود، مویه‌های سرزمین من، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۸۷ش.