میانسالی
میانسالی؛ دورۀ سنی چهل تا شصت‌وپنج سالگی.
میانسالی ثمربخش‌ترین دورۀ زندگی و کار حرفه‌ای و خلاقیت فرد محسوب شده و بیشترین نقش افراد به‌دلیل مسئولیت‌های مربوط به شغل، اجتماع، والدین و فرزندان در این دوره اتفاق می‌افتد. از این‌رو بعضی، دورۀ میانسالی را پرفشارترین دوره دانسته‌اند. گرچه نشاط جسمی در دورۀ میانسالی کمتر می‌شود، اما سلامتی و رشد شناختی ادامه دارد. با این حال بعضی تصورات غلط در مورد توانایی‌های افراد در میانسالی باعث می‌شود در مسیر شغلی آنها محدودیت ایجاد شده و یا در اوج سلامتی و توانایی ذهنی بازنشسته شوند.
مفهوم‌شناسی
در اصطلاح به دورۀ سنی حدود چهل تا شصت‌وپنج سالگی میانسالی می‌گویند.[۱] مراحل و دوره‌های زندگی انسان اگرچه یک امر زیستی و فیزیولژیک است، اما حیات انسان و طول هر دوره، ویژگی‌ها، مسائل و مشکلات آن از تولد تا مرگ تحت تأثیر عوامل روانی و اجتماعی محیط اطراف است. مراحل زندگی انسان با ساختار اجتماعی و فرهنگی آن جامعه ارتباط بسیار زیادی دارد؛ برای مثال بعضی گفته‌اند مردم آمریکای شمالی سن ۷۰ سالگی به بالا را پیر محسوب می‌کنند در حالی‌که میان مردم فقیر اوگاندا، شروع دورۀ پیری از ابتدای ۳۰ سالگی است.[۲] از این‌رو بعضی ادعا دارند برای شروع دورۀ ميانسالي نمي‌توان سن دقيقي در نظر گرفت و به نوع برداشت و تفكرات فرد بستگي دارد. بعضی مطالعات نیز، ابتدای سن میانسالگی در دوران معاصر را سن 55 سالگي تخمين زده است.[۳]
چهل‌سالگی
امام علی در روایتی چهل سالگی را سن قوّت عقلی و روحی مرد دانسته است.[۴] از این‌رو بسیاری از پیامبران در سن چهل‌سالگی مبعوث شده‌اند.[۵] بر اساس بعضی روایات، خداوند تا قبل از سن چهل‌سالگی به آسانی با بندگان خود رفتار کرده، اما از چهل‌سالگی به بعد، نسبت به تکالیف با شدت بیشتری با بندگان رفتار می‌کند[۶] و بعضی دانشمندان دین، عصای احتیاط در زندگی بعد از چهل‌سالگی را لازم دانسته‌اند.[۷] سعدی نیز با اشاره به چهل‌سالگی چنین توصیه می‌کند: چو دوران عمر از چهل درگذشت مزن دست و پا کآبت از سر گذشت بباید هوس کردن از سر به در که دور هوسبازی آمد به سر[۸]
میانسالی در فرهنگ دینی ایرانیان
در فرهنگ و سنت ایرانیان بارآمدگی آدمی در چهل‌سالگی بوده[۹] و آنها را به‌عنوان افرادی پخته و کامل پذیرفته و در بعضی مناطق چهل‌سالگی را جشن می‌گیرند.[۱۰] دورۀ میانسالی نقش مهمی در سپردن میراث اجتماعی و فرهنگی گذشتگان به نسل بعدی دارد.[۱۱] از این‌رو افراد میانسال به‌عنوان عامل مولد و مؤثر در اجتماع نقشی مهم داشته که با وجود شرایط برای ایفای این نقش، آنها احساس ارزشمندی مضاعف خواهند داشت و موجب برقراری روابط اجتماعي مفید آنها با اجتماع خواهد بود.[۱۲] افراد میانسال به‌دلیل تجارب زیاد و توانایی، در شرایط قرار می‌گیرند که مدیریت‌های کلان و مسئولیت‌های مختلف در جامعه عموماً بر عهدۀ آنهاست.[۱۳] در دوران میانسالی، نقش‌هایی همچون همسری و احساس مسؤلیت نسبت به والدین، فرزندان، خواهر و برادر، دوست و همکار اهمیت بیشتری می‌یابد. مراقبت از والدین سالمند معمولاً به‌دلیل احساس تعهد بیشتر آنها، بر عهدۀ فرزند میانسال بوده[۱۴] و آن‌را یک وظیفه برای خود تلقی کرده و در این مسیر از بسیاری علاقه‌مندی‌های شغلی و تفریحی خود چشم‌پوشی می‌کنند.[۱۵] از سوی دیگر، والدین حتی والدینی که مریض بوده و محتاج مراقبت هستند از منابع حمایت عاطفی افراد میانسال هستند. همچنانکه فرزندان، دوستان و همکاران در محل کار نیز برای افراد میانسال از منابع دریافت محبت و توجه هستند.[۱۶] این همدلی عاطفی، جزئی مؤثر و مهم در زندگی و ارتباطات اجتماعی افراد میانسال است. گرچه در دنیای امروزه با کمرنگ‌شدن ارتباطات خانوادگی، این نیازهای عاطفی و احساسات آنها مورد غفلت واقع شده است. احساس معنویت نیز در دوران میانسالی پخته‌تر بوده و افراد میانسال معانی عالی‌تری را در این دوران جست‌وجو می‌کنند.[۱۷] نتایج بعضی مطالعات نیز نشان داده که افراد پس از سن 40 سالگی گرایش بیشتری به دین پیدا کرده و تمایل بیشتری برای حضور در مراسم دینی دارند.[۱۸]
رشد و شناخت در دوران میانسالی
اکثر دانشمندان علم روانشناسی معتقدند که فرایند رشد، امری مادام‌العمر بوده و محور اصلی رشد در میانسالی، مسائل زندگی خانوادگی و اجتماعی است.[۱۹] با این وجود، نظر بعضی محققان این است که ثبات شخصیت از حدود سی‌سالگی شروع می‌شود. بعضی پژوهش‌ها نیز نشان داده که با افزایش سن، ثبات شخصیت بر تغییر آن غلبه می‌کند.[۲۰] اگرچه سرعت ادراک بعد از ۲۵ سالگی و توانایی محاسبۀ عددی از حدود ۴۰ سالگی به تدریج کاهش می‌یابد، اما توانایی‌های مربوط به استدلال استقرایی، جهت‌یابی فضایی، خزانۀ لغات و حافظۀ کلامی در مردان پس از ۵۰ سالگی و در زنان پس از ۶۰ سالگی به اوج می‌رسد. پژوهش‌ها نشان داده که هوش متبلور یعنی توانایی یادآوری و استفاده از اطلاعات اندوخته‌شده در طول عمر و پاسخ به موقعیت‌ها و معضلات اجتماعی، در میانسالی و بلکه تا آخر عمر افزایش می‌یابد.[۲۱] همچنین در مطالعات معلوم شده که رشد ذهنی افراد در میانسالی نیز ادامه داشته و رشد شناختی با رشد اجتماعی و هیجانی مرتبط است. انتخاب‌های شغلی نیز بر رشد شناختی اثرگذار است و هرچه کار آنها هدفمندتر و پیچیده‌تر باشد توانایی‌های شناختی نیز بهتر حفظ شده و یا افزایش می‌یابد.[۲۲]
فرزندآوری
حضور فرزند از واقعیت‌های بسیار مهم در دورۀ میانسالی بوده که باعث دگرگونی در مسیر زندگی زناشویی می‌شود. تمایل برای داشتن فرزند در طبیعت آدمی بوده و انسان بقای خود را در پرورش فرزندان می‌یابد. داشتن فرزند باعث ایجاد احساس مادری در زنان و احساس پدری در مردان می‌شود.[۲۳] در گذشته، فرزندان زیاد و به‌خصوص فرزندان پسر، نعمتی بزرگ از نظر اجتماعی و اقتصادی برای خانواده محسوب می‌شد و دعای خیر مردم در بعضی جوامع این بود که «خداوند آن قدر پسر به تو دهد که دامنۀ کوه را بپوشانند». چنین مادرانی نیز نسبت به زنان بدون فرزند از ارزش بسیار بالاتری برخوردار بودند.[۲۴]
سلامتی در دورۀ میانسالی
سبک زندگی افراد در دورۀ میانسالی نقش مهمی در حفظ سلامتی جسمی و روانی آنها دارد. نتایج بعضی پژوهش‌ها نشان داده که برخورداری از سلامتی تا حد زیادی در اختیار خود فرد بوده و به عادت‌های فرد بستگی دارد. در پژوهشی معلوم شد که سالم‌ترین افراد، کسانی هستند که دارای عادت‌های صرف صبحانه، صرف منظم غذا و پرهیز از ریزه‌خواری، ورزش به اندازۀ کافی، خوابیدن منظم شبانه ۷ تا ۸ ساعت، سیگار نکشیدن و پرهیز از مصرف الکل هستند.[۲۵] نتایج یک مطالعه در افراد ۵۰ ساله نشان داد که پرهیز از سیگار کشیدن و مصرف الکل، ازدواج باثبات، ورزش، حفظ وزن طبیعی و مهارت‌های سازگاری با زندگی شاد و طول عمر تا سن ۸۰ سالگی مرتبط بوده است.[۲۶] تغذیه نیز نقش مهمی در سلامتی دارد. یکی از مشکلات رایج در دورۀ میانسالی، افزایش چربی خون است که خطر حملۀ قلبی را بالا می‌برد؛ از این‌رو برای حفظ سلامتی، مصرف غذاهای کم‌چرب، کم‌نمک، غلات و حبوبات توصیه می‌شود. ورزش نیز در حفظ سلامتی و تقویت قلب، پایین آوردن فشار خون و جلوگیری از پوکی استخوان تاثیر زیادی دارد.[۲۷] با بالارفتن سن میزان انرژی لازم برای بدن کاهش یافته و نیز عمل گوارش به کندی انجام می‌شود. افراد در سنین میانسالی از مصرف غذاهای پرکالری و غذاهای با حجم بالا اجتناب می‌کنند.[۲۸] تراکم استخوان در میانسالی به‌تدریج کاهش یافته و در صورت شدت این کاهش، ممکن است به پوکی استخوان منجر شود. سبک زندگی سالم مانند ورزش، مصرف کلسیم و ویتامین D و اجتناب از سیگار کشیدن و مصرف الکل می‌تواند به میزان ۳۰ تا ۵۰ درصد باعث کاهش اختلالات استخوان در زنان شود.[۲۹]
سلامت روانی در دورۀ میانسالی
بسیاری روانشناسان، دورۀ میانسالی را به‌دلیل مسائل خانوادگی، تربیت فرزندان، شغل و مسکن، پرفشارترین دورۀ زندگی دانسته‌اند.[۳۰]
بحران میانسالی
بعضی روانشناسان معتقدند که افراد پس از تثبیت زندگی شغلی، خانوادگی و اجتماعی، احساس بی‌معنا شدن یا از دست رفتن زندگی می‌کنند که این حالت را بحران میانسالی نامیده‌اند.[۳۱] بعضی علت اصلی بحران میانسالی را تکامل بیشتر هویت و شخصیت، تجارب زندگی، افزایش آگاهی و نگاه عمیق‌تر می‌دانند.[۳۲] به عبارت دیگر افراد از سن ۴۰ سالگی به بعد، در اثر تجربیات زندگی، به سطح بالاتری از شناخت و عقلانیت رسیده، نگاه آنها به زندگی و مسائل آن تغییر می‌کند.[۳۳] ضعف و شدت بحران میانسالی در افراد یکسان نبوده و بسته به شخصیت و تجربه‌های زندگی، در بعضی از افراد شدید و در بعضی بسیار ضعیف است.[۳۴] امروزه حقیقت بحران میانسالی مورد تردید قرار گرفته و نتایج بسیاری از مطالعات صورت گرفته در بعضی جوامع و کشورهای صنعتی نشان داده که بحران میانسالی پدیده‌ای همگانی نبوده و یا حداقل در همۀ افراد باعث آشفتگی روان‌شناختی نمی‌شود.[۳۵] در فرهنگ ایرانی نیز، این بحران پدیده‌ای همگانی نبوده و بسیاری از افراد دورۀ میانسالی خود را، دورانی آرام تجربه کرده‌اند.[۳۶]
اشتغال در میانسالی
کار و اشتغال جنبۀ مهمی از هویت و عزت نفس افراد میانسال بوده[۳۷] و رضایت شغلی در میانسالی افزایش می‌یابد. بعضی پژوهشگران، علت رضایت شغلی را، تغییر نگاه در میانسالی و کمتر‌شدن اختلاف بین آرمان‌های شغلی و وضعیت فعلی بیان کرده‌اند.[۳۸] بعضی پژوهشگران معتقد هستند بازنشستگی در سن شصت‌سالگی متناسب با دوره‌ای بوده که عمر افراد در آن کوتاه‌تر بوده است، اما با شرایط امروزه که عمرها طولانی‌تر و افراد سالم‌تر هستند سازگار نیست. از این‌رو بعضی معتقد هستند که بازنشستگی در دوران امروزه رویدادی زودتر از موعد و درون میانسالی است[۳۹] و باعث می‌شود وقت آزاد یک فرد بازنشسته بیشتر از گذشته شود. دوران بازنشستگی به‌دلیل همانندسازی با شغل، برای بعضی افراد بسیار سخت است. آمادگی برای تنظیم نقش جدید و برنامه‌ریزی برای زندگی فعال بعد از بازنشستگی باعث کاهش استرس و سلامت روانی در این دوره است. بهزیستی و تندرستی در ایام بازنشستگی وابستگی زیادی به برنامه‌ریزی از دوران میانسالی دارد. همچنین درآمد افراد در دوران بازنشستگی کمتر می‌شود. از این‌رو برنامه‌ریزی مالی در میانسالی برای دورۀ بازنشستگی ضرورت دارد.[۴۰]
پانویس
- ↑ برک، روانشناسی رشد، ج2، 1392ش، ص228.
- ↑ ریاحی، «مطالعه تطبیقی موقعیت و جایگاه سالمندان در جوامع گذشته و معاصر»، 1387ش، ص10.
- ↑ «پژوهش‌هاي جديد سن ميانسالي را 55 سالگي اعلام كردند»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ الليثي الواسطي، عيون الحكم والمواعظ ، 1376ش، ص59.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج21، ص328.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمه، 1386ش، ج8، ص133.
- ↑ مظاهری، «خدای متعال از انسان چهل‌ساله چه انتظاراتی دارد؟»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ سعدی، بوستان، وب‌سایت گنجور.
- ↑ «چهل‌سالگی عمر»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ ترکی، «چهل‌سالگی»، وب‌سایت فصل فاصله.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص238.
- ↑ قدیمی و دیگران، «تدوین مدل کمی الگوی فقدان هویت و منزلت اجتماعی در ورزشکاران حرفه‌ای میانسال»، 1400ش، ص20.
- ↑ بدیع‌نیا و بشردوست، «رابطه الگوی اضطراب مرگ با همدلی عاطفی در افراد میانسال: نقش میانجی معنویت»، 1400ش، ص102.
- ↑ حسین‌عباسی و آقاامیری، «تجربه زیسته مراقبت از والدین سالمند در افراد میانسال: مطالعه هرمنیوتیکی»، 1402ش، ص36.
- ↑ حسین‌عباسی و آقاامیری «تجربه زیسته مراقبت از والدین سالمند در افراد میانسال: مطالعه هرمنیوتیکی»، 1402ش، ص45.
- ↑ فیلیپ رایس، رشد انسان، روانشناسی رشد از تولد تا مرگ، 1392ش، ص420.
- ↑ بدیع‌نیا و بشردوست، «رابطه الگوی اضطراب مرگ با همدلی عاطفی در افراد میانسال: نقش میانجی معنویت»، 1400ش، ص108-109.
- ↑ «نتایج یک تحقیق: گرایش به دین پس از 40 سالگی بیشت می‌شود»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص250.
- ↑ سانتراک، روانشناسی رشد در گسترۀ زندگی، ۱۳۹۲ش، ص413.
- ↑ دایان ای، پالیا و ديگران، روانشناسی رشد و تحول انسان، 1391ش، ص610-612.
- ↑ دایان ای، پالیا و ديگران، روانشناسی رشد و تحول انسان، 1391ش، ص620-622.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص244-245.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص244.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص246.
- ↑ سانتراک، روانشناسی رشد در گسترۀ زندگی، ۱۳۹۲ش، ص412.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص247.
- ↑ تاپار، میانسالی و بعد از آن، 1387ش، ص32.
- ↑ برک، روانشناسی رشد، ج2، 1392ش، ص236.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص243.
- ↑ اسمعیلی و دیگران، «تبیین راهبردهای گذر از بحران میانسالی: یک مطالعه ی کیفی»، 1397ش، ص390.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص250.
- ↑ «بحران میانسالی چیست و با آن چه کنیم؟»، وب‌سایت خبری تحلیلی عصرایران.
- ↑ لطف‌آبادی، روانشناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص250.
- ↑ دایان ای، پالیا و ديگران، روانشناسی رشد و تحول انسان، 1391ش، ص۶۳۴.
- ↑ دانشوریان، «تحلیل روان شناسی فیلم (چهل‌سالگی)»، 1389ش، ص51.
- ↑ برک، روانشناسی رشد، ج2، 1392ش، ص318.
- ↑ برک، روانشناسی رشد، ج2، 1392ش، ص319.
- ↑ دایان ای پاپالیا، روانشناسی رشد و تحول انسان، ص618-620.
- ↑ برک، روانشناسی رشد، ج2، 1392ش، ص324-325.
منابع
- قرآن کریم
- اسمعیلی، معصومه و دیگران، «تبیین راهبردهای گذر از بحران میانسالی: یک مطالعۀ کیفی»، مجله روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، دورۀ 14، شمارۀ 56، 1397ش.
- بدیع‌نیا، فریبا و بشردوست، سیمین، «رابطه الگوی اضطراب مرگ با همدلی عاطفی در افراد میانسال: نقش میانجی معنویت»، مجله دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، دورۀ 22، شمارۀ 4، 1400ش.
- برک، لورا، روانشناسی رشد، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران، ارسباران، چ24، 1392ش.
- «بحران میانسالی چیست و با آن چه کنیم؟»، وب‌سایت خبری تحلیلی عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «پژوهش‌هاي جديد سن ميانسالي را 55 سالگي اعلام كردند»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۱ش.
- تاپار، جی.دی، میانسالی و بعد از آن، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران، نخستین، چ2، 1387ش.
- ترکی، محمدرضا، «چهل سالگی»، وب‌سایت فصل فاصله، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۸۵ش.
- «چهل سالگی عمر»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1400ش.
- حسین‌عباسی، ناهید و آقاامیری، مریم، «تجربه زیسته مراقبت از والدین سالمند در افراد میانسال: مطالعه هرمنیوتیکی»، مجله پژوهش پرستاری ایران، دورۀ 18، شمارۀ 1، 1402ش.
- خوانسارى، جمال‌الدين محمد، شرح خوانسارى بر غُرر الحكَم و دُرَر الكَلم، تهران، دانشگاه تهران، چ4، 1366ش.
- دانشوریان، کتایون، «تحلیل روانشناسی فیلم چهل سالگی»، مجله روانشناسی شادکامی و موفقیت، دورۀ 8، شماره 85، 1389ش.
- دایان ای، پالیا و ديگران، روانشناسی رشد و تحول انسان، ترجمه داود عرب قهستانی و دیگران، تهران، رشد، 1391ش.
- رایس، فیلیپ، رشد انسان، روانشناسی رشد از تولد تا مرگ، ترجمه مهشید فروغان، تهران، انتشارات ارجمند، چ۸، ۱۳۹۲ش.
- ریاحی، محمداسماعیل، «مطالعه تطبیقی موقعیت و جایگاه سالمندان در جوامع گذشته و معاصر»، مجله سالمند، دورۀ ۳، شمارۀ ۳ و ۴، 1387ش.
- سانتراک، جان دبلیو، روانشناسی رشد در گسترۀ زندگی، ترجمه پرویز شریفی درآمدی و محمدرضا شاهی، تهران، دانژه، ۱۳۹۲ش.
- سعدی، مصلح بن عبدالله، بوستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 اسفند 1402ش.
- قدیمی، بهرام و دیگران، «تدوین مدل کمی الگوی فقدان هویت و منزلت اجتماعی در ورزشکاران حرفه‌ای میانسال»، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دورۀ 64، شمارۀ 2، 1400ش.
- محمدي ري‌شهري، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، چ1، 1386ش.
- مظاهری، حسین، «خدای متعال از انسان چهل‌ساله چه انتظاراتی دارد؟»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۳۹۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ1، 1374ش.
- لطف‌آبادی، حسین، روانشناسی رشد، تهران، سمت، چ12، 1390ش.
- الليثي الواسطي، علي بن محمد، عيون الحكم والمواعظ، قم، موسسه فرهنگي دارالحديث، 1376ش.
- «نتایج یک تحقیق: گرایش به دین پس از 40 سالگی بیشتر می‌شود»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 29 مهر ۱۳۸۸ش.