شیر چای

شیر چای؛ نوشیدنی آیینی در افغانستان و پرطرفدار در جهان.

شیر چای، نوشیدنی محبوبی است که از ترکیب شیر، چای و برخی ادویه‌ها تهیه می‌شود. این نوشیدنی، در فرهنگ‌های متفاوت، به‌صورت‌های متنوعی تهیه و مصرف می‌شود. امروزه، ترکیب شیرچای به‌صورت پودر شیر چای فوری یا شربت آماده نیز تهیه و عرضه می‌شوند. شیرچای، در برخی نقاط از جمله افغانستان، به‌عنوان نوشیدنی آیینی در عزاداری‌ها و هنگام افطار و سحری در ماه رمضان تهیه و مصرف می‌شود.

مفهوم‌شناسی

شیرچای، به هر نوع دم‌کرده‌ از برگ چای گفته می‌شود که به آن شیر اضافه کنند. این ترکیب می‌تواند به‌سادگی اضافه کردن شیر به یک فنجان از چای دم‌کشیده بوده یا دستورالعمل پیچیده‌تری داشته باشد. شیر چای از جمله دمنوش‌های مورد علاقۀ مردم در سراسر جهان است که به هر دو صورت گرم یا سرد سِرو می‌شود.

ترکیبات

از مهمترین ترکیبات این نوشیدنی محبوب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کربوهیدرات: که در تمام مواد لبنی حضور دارد.
2. کلسیم: که در شیر به وفور یافت می‌شود.
3. انواع ویتامین‌ها و سایر مواد معدنی: مانند ویتامین D، ویتامین B12 و پروتئین و پتاسیم.

امروزه، برخی از کارشناسان، به بررسی فواید و مضرات این ترکیب دوست‌داشتنی پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فواید

1. تأمین قدرت بدن با مخلوط شیر و چای: افزایش استقامت و قدرت بدن، استحکام استخوان‌ها و داشتن ویتامین D در سطح بالا.
2. منبع عالی برای انرژی: شیر دارای کربوهیدرات و سایر عناصر لازم برای افزایش قدرت بدن بوده و انرژی بسیاری را برای بدن تأمین می‌کند. افزایش انرژی بدن نیز در نهایت به افزایش شادابی و قدرت بدن منتهی می‌شود. تقویت روحیه و نشاط نیز از دیگر خواص این ترکیب محبوب است.
3. شادابی و لطافت پوست: افزایش روشنی و لطافت پوست، نشان می‌دهد که خواص شیر چای تنها به اندام‌های داخلی بدن محدود نشده و مصرف این ترکیب، به کاهش آکنه و لکه‌های پوستی نیز کمک می‌کند.
4. کاهش استرس: مصرف لبنیات منجر به کاهش تنش‌ها و مصرف کافئین نیز منجر به احساس تازگی و سر حال بودن می‌شود. بنابراین، ترکیب شیر چای، تقویت‌کننده و افزایش‌دهندۀ روحیه است.
5. کاهش وزن: کارشناسان، این ترکیب را دارای دو خاصیت چاق‌کنندگی و لاغرکنندگی می‌دانند. در صورت تمایل به افزایش وزن، افراد می‌توانند در شیرچای، از شیر پرچرب استفاده کرده و در صورتی‌که به‌دنبال کاهش وزن هستند، از شیر کم‌چرب استفاده کرده و از شیرین‌کننده‌های کمتری استفاده کنند.

عوارض جانبی

1. اضطراب: مصرف زیاد شیرچای، باعث عدم تعادل مغزی و در نهایت ایجاد اضطراب می‌شود.
2. بی‌خوابی: مصرف زیاد کافئین، به‌خصوص در شب، اختلال بی‌خوابی را در افراد تشدید می‌کند.
3. جوش‌های چرب: عدم اعتدال در نوشیدن شیرچای، منجر به ایجاد جوش‌های چرب روی پوست و صورت می‌شود.
4. یبوست: مصرف بیش از حد شیرچای، به خشکی و کم‌آبی بدن منجر و در نهایت به یبوست منتهی خواهد شد.
5. کاهش کلسیم شیر: از جمله ترکیب‌های فعال موجود در چای، پلی‌فنول‌ها هستند که آنتی‌اکسیدانی قوی به‌شمار می‌روند. پلی‌فنول‌ها می‌توانند به عناصر دو ظرفیتی مانند کلسیم یا آهن متصل شده و ترکیب جدیدی را به‌وجود آورند. این ترکیب، باعث پیدایش یک مجموعۀ غیرقابل جذب می‌شود که قدرت دسترسی به مواد معدنی را در بدن، تا حد چشمگیری کاهش می‌دهد. بنابراین، این ترکیب جدید باعث ایجاد اختلال در جذب کلسیم موجود در شیر شده و این اختلال به حجم شیری که در شیر چای استفاده می‌شود، بستگی دارد. در این میان، کارشناسان بر این باورند که در صورتی‌که افراد توانایی استفادۀ شیر به‌صورت تنها را ندارند، می‌توانند نوشیدنی شیر چای را جایگزین آن کنند. هرچند، ارزش تغذیه‌ای این نوشیدنی نسبت به شیر ساده بسیار کمتر است اما مصرف کردن شیر به شیوه‌های مختلف، بهتر از عدم مصرف آن است.

طرز تهیه

شیر چای در نقاط مختلف جهان، به شیوه‌های متفاوتی تهیه می‌شود. در این میان، یکی از روش‌های رایج در تهیۀ این نوشیدنی پرطرفدار به‌شرح زیر است:

ابتدا، شیر را داخل قابلمۀ مورد نظر ریخته و دانه‌های هل باز شده را به‌همراه یک چوب دارچین به آن اضافه می‌کنند. سپس، یک قاشق سوپ‌خوری چای خشک و چهار دانه میخک را نیز به آن اضافه کرده و قابلمه را روی حرارت متوسط اجاق گاز قرار می‌دهند تا به جوش آید. پس از کمی جوشیدن، شعلۀ زیر قابلمه را کم کرده و به آن به‌مدت 15 دقیقه زمان می‌دهند تا با دمای پایین بجوشد. سپس، قابلمه را از روی شعله برداشته و به‌مقدار دلخواه به آن شکر اضافه می‌کنند و خوب هم می‌زنند تا طعم موارد به خُرد یکدیگر برود. در نهایت، نوشیدنی آماده شده را از صافی رد می‌کنند. در این مرحله، نوشیدنی آمادۀ سِرو بوده و می‌توان آن را به دو صورت سرد و گرم مصرف کرد. بسیاری از افراد، از ادویه‌های مذکور در این ترکیب صرف‌نظر کرده و تنها به‌مقداری شیر، چای و شکر اکتفا می‌کنند.

نوع دیگری از شیر چای که به چای ماسالا و چای کَرَک (شیر چای عربی) معروف هستند نیز به‌صورت زیر آماده می‌شوند:

در مرحلۀ اول، آب را داخل قوری ریخته و روی حرارت زیاد قرار می‌دهند تا به جوش آید. سپس، چای را به آن اضافه کرده و منتظر می‌مانند تا رنگ آن درآید. در ادامه، میخک، هل، بادیان ستاره‌ای، چوب دارچین و زنجبیل رنده شده را به چای اضافه می‌کنند. سپس، شکر و زعفران را بنا بر سلیقه و ذائقۀ خود به مواد اضافه کرده و به‌مدت 15 دقیقه به آن زمان می‌دهند تا دم بکشد. پس از آن، شیر را به این ترکیب اضافه کرده و پس از 5 دقیقه، شیر چای آماده خواهد بود. برخی، در تهیۀ این نوع شیرچای از عسل به‌جای شکر اضافه می‌کنند تا ارزش غذایی آن بیشتر شود.

شیرچای، در کشورهای افغانستان و پاکستان نیز پرطرفدار است. این نوشیدنی در این مناطق، از ترکیب سادۀ شیر و چای دم‌شده به‌دست آمده و طعمی لطیف‌تر از چای را به‌همراه دارد. شیرچای، از دیرباز، یکی از اصلی‌ترین نوشیدنی‌های مردم در پاکستان بوده است. برای تهیۀ این نوع از شیرچای نیز کافی است دو فنجان شیر، چند دانه هل و مقداری چای سبز یا سیاه را با هم ترکیب کرده و در نهایت پس از مخلوط شدن و دم کشیدن به آن شکر اضافه کنند.

انواع شیرجای در فرهنگ‌های مختلف

شیرجای در فرهنگ‌های مختلف حالت فرهنگی دارد و خود نمونۀ آشکار برای به نمایش گذاشتن تأثیر ذایقه بر نحوه مصرف نوشیدنی است. شیرچای به‌صورت سنتی با چای سیاه تهیه می‌شود، هرچند، در برخی نقاط جهان از جمله افغانستان، شیر چای را با چای سبز نیز ترکیب می‌کنند که طعم خوشایند و خواص متفاوت‌تری را در بر می‌گیرد. همچنین، در برخی مناطق، به‌جای شیر لبنی ساده از انواع شیرهای گیاهی مانند شیربادام، شیرسؤیا یا شیر نارگیل نیز برای سرو شیر چای استفاده می‌کنند.

امروزه، در سراسر جهان، به‌خصوص کشورهای آسیایی، ترکیب‌های مختلفی از این نوشیدنی تهیه و مصرف می‌شوند؛ مانند:

1. شیر چای حبابی (Bubble Tea): نوشیدنی محبوبی در کشور تایلند که به‌دلیل وجود توپ‌های کوچک در انتهای لیوان به حبابی معروف شده است. در این نوشیدنی از ترکیب چای سیاه، شیر، نوعی شیرین‌کننده و مرواریدهای تاپیوکا استفاده می‌شود.
2. شیر چای هنگ‌کنگی: این نوشیدنی با شیر تبخیرشده تهیه شده و از آن‌جایی‌که نوع سنتی آن در جورابی مخصوص دم می‌شود، به «چای جوراب‌شلواری» نیز شهرت یافته است.
3. لاته (Latte tea): نوشیدنی محبوب در آمریکای شمالی و برخی مناطق اروپایی که همچون قهوۀ لاته به‌صورت گرم یا همراه با یخ سِرو می‌شود.
4. شیر چای سرد تایلندی: نوشیدنی معروف در رستوران‌های آمریکایی در تایلند است که از ترکیب چای سیاه، شیر غلیظ و تبخیرشده، شکر و برخی چاشنی‌های دیگر تهیه می‌شود. امروزه، پودر آمادۀ این نوشیدنی نیز در سوپرمارکت‌های سراسر جهان به فروش می‌رسد.
5. شیر چای ماسالا: نوشیدنی محبوب با ادویه‌های هندی که به‌صورت پودر یا شربت آماده هستند. در این نوشیدنی از چای سیاه، شیر، دارچین، میخک، هل، زنجبیل و ادویه‌های دیگر استفاده می‌شود.
6. شیر چای انگلیسی: در این نوشیدنی از مقدار کمی شیر استفاده شده و در روش سنتی آن، ابتدا شیر را داخل لیوان ریخته، سپس چای را به آن اضافه می‌کنند. این کار به عدم تغییر طعم چای کمک می‌کند.
7. چای کرک: اصالتی عربی داشته و برخی معتقدند که این نوع از شیرچای به هند تعلق دارد. چای کرک، در شهرهای جنوبی ایران نیز تهیه شده و طرفداران بسیاری دارد. شیر چای کرک، طبعی گرم و آنتی‌اکسیدان بسیاری دارد. به‌همین دلیل، آن را برای فصول سرد و پیش‌گیری از بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی مفید می‌دانند.
8. شیر چای آفریقایی: ترکیبی از شیر، چای سیاه، هل و شکر بوده که به‌روش‌های متفاوتی تهیه می‌شود.
9. شیرچای هندی: مردم هند، مطابق ذائقۀ خود، به این نوشیدنی نیز ادویه‌های بسیاری از جمله فلفل قرمز اضافه می‌کنند. میخک، دارچین و گشنیز نیز از دیگر ادویه‌های مورد استفاده در این نوشیدنی مردم هندوستان است.

شیر چای آیینی در افغانستان

در افغانستان، نوشیدنی شیر چای، از نوشیدنی‌های آیینی و سنتی به‌شمار می‌رود. مردم این کشور، شیر چای را در آیین‌ها و مراسم‌های مختلفی سِرو می‌کنند؛ برای مثال، سِرو شیرچای در هنگام سحر و افطار در این منطقه مرسوم بوده و شیرچای از جمله نوشیدنی‌های مقوی و محبوب برای ماه رمضان در این کشور محسوب می‌شود. علاوه بر آن، نذر شیر چای در برخی ایام عزاداری همچون روزهای عاشورا و تاسوعا در افغانستان نیز مرسوم است. شیعیان افغانستان، در این ایام، با تهیه و توزیع شیرچای به روش‌های متعددی، بنا بر ذائقۀ مردم مناطق مختلف، یاد پیامبر اسلام و اهل بیت او را گرامی می‌دارند.

منابع

• «چای نوشیدنی پرطرفدار در میان مردم افغانستان+ عکس»، خبرگزاری شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: 26 مرداد 1399ش.
• خاکشور، محدثه، «طرز تهیۀ شیر چای با طعمی دلپذیر (2 دستور تهیه)»، وب‌سایت مجلۀ اینترنتی آرگا، تاریخ بازدید: 30 مهر 1402ش.
• «شیر چای چیست؟ بایدها و نبایدها دربارۀ این ترکیب پرطرفدار»، وب‌سایت چای مارکت، تاریخ بازدید: 30 مهر 1402ش.
• «شیر چای»، وب‌سایت واجارو، تاریخ بارگذاری: 31 مرداد 1400ش.
• «شیر و چای را مخلوط کنیم یا نه؟»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ بارگذاری: 23 بهمن 1391ش.
• «طرز تهیۀ چای کرک عربی خانگی خوشمزه و فوری با شیر»، وب‌سایت پارسی دی، تاریخ بازدید: 30 مهر 1402ش.
• «طرز تهیۀ سه نوع ترکیب شیر و چای»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 7 اسفند 1399ش.
• علیزاده، فرشته، «چای افغانی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 1 آبان 1402ش.
• “Afghan sheer chai recipe”, Afghancooks website, 2023.
• “Sheer chai (Afghan Pink Tea) Recipe”, imanistan website, 2020.