جبل عامل: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
جبل‌عامل در منابع مختلف با نام‌های «سرزمین بشارت»،<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1380 ق، ج1، ص47- 48.</ref> «جبل الجلیل»، «جبل الخلیل»، «جبل‌عامله»، «جبل بنی‌عامله»، «بلاد بشاره» یا «بشارتین» یاد شده است.<ref>یعقوبی، البلدان، 2002م، ص127.</ref> نخستین‌بار این نام به‌صورت جبل یا ناحیۀ جلیل در عهد جدید ذکر شده است.<ref>مکی، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، ۱۹۹۱م، ص18.</ref> به گواهی تاریخ این منطقه به‌دلیل کوچ قبیلۀ قحطانی عامله (بنی‌عامله) از یمن به شام، در سدۀ دوم میلادی جبل‌عامل نامیده شد. | جبل‌عامل در منابع مختلف با نام‌های «سرزمین بشارت»،<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1380 ق، ج1، ص47- 48.</ref> «جبل الجلیل»، «جبل الخلیل»، «جبل‌عامله»، «جبل بنی‌عامله»، «بلاد بشاره» یا «بشارتین» یاد شده است.<ref>یعقوبی، البلدان، 2002م، ص127.</ref> نخستین‌بار این نام به‌صورت جبل یا ناحیۀ جلیل در عهد جدید ذکر شده است.<ref>مکی، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، ۱۹۹۱م، ص18.</ref> به گواهی تاریخ این منطقه به‌دلیل کوچ قبیلۀ قحطانی عامله (بنی‌عامله) از یمن به شام، در سدۀ دوم میلادی جبل‌عامل نامیده شد.<ref>مکی، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، 1991م، ص42-44.</ref> پس از آن‌که صلاح‌الدین ایوبی در ۵۸۶ق بخش اعظم جبل‌عامل را به یکی از سرداران به نام حسام‌الدین محمدبن بشارة عاملی واگذار کرد، این سرزمین به بلاد بشاره معروف شد.<ref>مکی، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، 1991م، ص42-44.</ref> «لبنان جنوبی»، «لبنان صغیر» و «الجنوب» از دیگر نام‌های دیگر این منطقه در منابع است.<ref>مهاجر، جبل‌عامل تحت الاحتلال الصلیبی: صفحات مجیدة مجهولة من تاریخه، ۲۰۰۱م، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
2. جبل‌عامل از پایگاه‌های بسیار مهم و قدیمی تشیع محسوب می‌شود که با فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ابوذر غفاری از دوران خلافت عثمان آغاز شد و تا امروز ادامه دارد.<ref>مكی، لبنان: من الفتح العربی الی الفتح العثمانی، 1991م، ص۳۴.</ref> بر اساس مطالعات جامعه‌شناختی، اثر حضور و فعالیت‌های ابوذر در سبک زندگی شیعیان جبل‌عامل امروزه نیز مشهود است؛ برای مثال شیعیان این منطقه مانند او دارای ویژگی‌هایی مانند صراحت لهجه، صداقت و دفاع از حق و مقابله با ثروت‌اندوزی هستند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1403071612587/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B0%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE شیعیان لبنان در گذر تاریخ»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین این منطقه خاستگاه مکتب فقهی مهمی در تاریخ تشیع است که توسط شهید اول تأسیس و بستر تربیت فقها و عالمان مشهوری مانند محقق کرکی، شهید ثانی و شیخ بهائی شد. مهاجرت فقهای جبل‌عاملی به کشورهای اسلامی به‌یژه به ایران در عصر صفوی زمینه‌های عملیِ نظام‌سازی سیاسی و ایجاد ساختارهای مذهبی را فراهم کرد و نقش مهمی در زیست‌جهان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در سراسر منطقه به‌خصوص ایران داشت.<ref>عبدالله‌نسب و دیگران، «اصول و مبانی سیاسی مکتب جبل‌عامل مقاله»، 1398ش، ص137.</ref> | 2. جبل‌عامل از پایگاه‌های بسیار مهم و قدیمی تشیع محسوب می‌شود که با فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ابوذر غفاری از دوران خلافت عثمان آغاز شد و تا امروز ادامه دارد.<ref>مكی، لبنان: من الفتح العربی الی الفتح العثمانی، 1991م، ص۳۴.</ref> بر اساس مطالعات جامعه‌شناختی، اثر حضور و فعالیت‌های ابوذر در سبک زندگی شیعیان جبل‌عامل امروزه نیز مشهود است؛ برای مثال شیعیان این منطقه مانند او دارای ویژگی‌هایی مانند صراحت لهجه، صداقت و دفاع از حق و مقابله با ثروت‌اندوزی هستند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1403071612587/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B0%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE شیعیان لبنان در گذر تاریخ»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین این منطقه خاستگاه مکتب فقهی مهمی در تاریخ تشیع است که توسط شهید اول تأسیس و بستر تربیت فقها و عالمان مشهوری مانند محقق کرکی، شهید ثانی و شیخ بهائی شد. مهاجرت فقهای جبل‌عاملی به کشورهای اسلامی به‌یژه به ایران در عصر صفوی زمینه‌های عملیِ نظام‌سازی سیاسی و ایجاد ساختارهای مذهبی را فراهم کرد و نقش مهمی در زیست‌جهان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در سراسر منطقه به‌خصوص ایران داشت.<ref>عبدالله‌نسب و دیگران، «اصول و مبانی سیاسی مکتب جبل‌عامل مقاله»، 1398ش، ص137.</ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی== | |||
منطقۀ جبل‌عامل سرزمین‌های ساحلی و کوهستانی جنوبی لبنان را شامل می‌شود و در گذشته اراضی وسیع‌تری را در بر می‌گرفته است، اما در حال‌حاضر میان چند استان تقسیم شده است. جبل‌عامل از شمال به رود اَوَّلی (فرادیس) در شمال صیدا، از جنوب به رود قَرْن (نام ابوفَطْرَس یا نهرفطرس) در شمال شهر نَهاریّه (در فلسطین)، از مشرق تا «دریاچۀ حوله» (معروف به اردن کوچک) و رود حاصبیا و از غرب به دریای مدیترانه محدود می‌شود. | منطقۀ جبل‌عامل سرزمین‌های ساحلی و کوهستانی جنوبی لبنان را شامل می‌شود و در گذشته اراضی وسیع‌تری را در بر می‌گرفته است، اما در حال‌حاضر میان چند استان تقسیم شده است. جبل‌عامل از شمال به رود اَوَّلی (فرادیس) در شمال صیدا، از جنوب به رود قَرْن (نام ابوفَطْرَس یا نهرفطرس) در شمال شهر نَهاریّه (در فلسطین)، از مشرق تا «دریاچۀ حوله» (معروف به اردن کوچک) و رود حاصبیا و از غرب به دریای مدیترانه محدود می‌شود.<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1403ق، ص۶۱ـ۶۶.</ref> میانگین طول منطقۀ جبل‌عامل از شمال تا جنوب حدود هشتاد کیلومتر و عرض منطقه از شرق تا غرب حدود چهل کیلومتر و مساحت کل آن حدود ۳۲۰۰ کیلومتر مربع است.<ref>امین، جبل‌عامل: السَّیف والقلم، 2003م، ج۱، ص۳۷.</ref> | ||
==ویژگی‌های اقلیمی جبل‌عامل== | |||
جبل‌عامل در قسمت شرقی از رشته کوه‌ها و تپه‌های به هم‌پیوسته و در قسمت غربی از دشت‌های ساحلی تشکیل شده است که ارتفاع آن از غرب به شرق افزایش می‌یابد؛ به‌طوری که در منطقۀ جباع این ارتفاع به ۷۵۷ متر و در برخی از قسمت‌های شرقی به بیش از هزار متر می‌رسد. | جبل‌عامل در قسمت شرقی از رشته کوه‌ها و تپه‌های به هم‌پیوسته و در قسمت غربی از دشت‌های ساحلی تشکیل شده است که ارتفاع آن از غرب به شرق افزایش می‌یابد؛ به‌طوری که در منطقۀ جباع این ارتفاع به ۷۵۷ متر و در برخی از قسمت‌های شرقی به بیش از هزار متر می‌رسد.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ص۲۸-۳۰.</ref> این منطقه با درخت «زیتون» پیوند تاریخی دارد؛ چنان‌که در تورات از آن منطقه به‌عنوان «بلاد زیتون» یاد شده است. همچنین از قدیم کاشت درختان توت، پرورش کرم ابریشم، صنایع ابریشم‌کشی و حریربافی در تمام این منطقه رواج داشته است.<ref>عثامنه، خلیل، فلسطین فی خمسة قرون، 1986، ص۲۹۰-۲۹۱.</ref> بندر صور از دورۀ فنیقی تا کنون در صنایع شیشه معروف بوده و انواع ظرف‌های شیشه‌ای و مهره‌ها به بازارهای خارجی در سواحل شرقی و غربی مدیترانه صادر می‌شده است.<ref>عثامنه، خلیل، فلسطین فی خمسة قرون، بیروت، 1986، ص299.</ref> | ||
==جمعیت‌شناسی== | |||
جمعیت جبل‌عامل در 1311ش حدود ۱۲۵۰۰۰ نفر بود | جمعیت جبل‌عامل در 1311ش حدود ۱۲۵۰۰۰ نفر بود<ref>ظاهر، جبل‌عامل فی الحرب الکونیّة، 1986م، ج۱، ص۲۲.</ref> و این تعداد در دو دهه قبل حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر گزارش شده است.<ref>آل صفا، تاریخ جبل‌عامل، ب1981م، ج۱، ص۲۴.</ref> در 2000م جمعیت این سرزمین به حدود 500000 نفر رسید.<ref>خلیل، تاریخ الزراریة و البلاد العاملیة: ماضیا و حاضرا و تطلعات، 2000م، ج۱، ص۶۲۴.</ref> بر اساس گواهی برخی منابع، حدود ۹۰درصد جمعیت جبل‌عامل شیعۀ دوازده‌امامی، حدود 5درصد اهل سنّت و 5درصد دیگر مسیحی مارونی هستند. مارونی‌ها از ۱۱۷۳م در بخش‌هایی از جبل‌عامل ساکن شده‌اند.<ref>ظاهر، صفحات من تاریخ جبل‌عامل، 1986م، ج۱، ص۲۴ـ۲۵.</ref> | ||
==زبان و میراث فرهنگی== | |||
مردم جبل‌عامل از نظر تباری، عرب اصیل هستند و گویش زبانی آنها از همۀ گویش‌های دیگر سرزمین شام (سوریه) به عربی فصیح نزدیک‌تر است. همچنین در فرهنگ عمومی و آداب‌ورسوم و اخلاق اجتماعی مانند مهمان‌نوازی، بخشندگی و حفظ حقوق همسایگی از میراث‌داران فرهنگ عربی محسوب می‌شوند و در ادب منظوم و منثور نیز همین ذوق و سلیقه به چشم می‌خورد. | مردم جبل‌عامل از نظر تباری، عرب اصیل هستند و گویش زبانی آنها از همۀ گویش‌های دیگر سرزمین شام (سوریه) به عربی فصیح نزدیک‌تر است. همچنین در فرهنگ عمومی و آداب‌ورسوم و اخلاق اجتماعی مانند مهمان‌نوازی، بخشندگی و حفظ حقوق همسایگی از میراث‌داران فرهنگ عربی محسوب می‌شوند و در ادب منظوم و منثور نیز همین ذوق و سلیقه به چشم می‌خورد.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ص81.</ref> | ||
==تقسیمات کشوری== | |||
جبل‌عامل در تقسیمات کشوری لبنان مدتی به‌عنوان استان مستقل بود، اما در تقسیمات کنونی، بیشتر منطقة جبل‌عامل جزو استان‌های نبطیّه و لبنان جنوبی است. | جبل‌عامل در تقسیمات کشوری لبنان مدتی به‌عنوان استان مستقل بود، اما در تقسیمات کنونی، بیشتر منطقة جبل‌عامل جزو استان‌های نبطیّه و لبنان جنوبی است.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ص28-30.</ref> جبل‌عامل روستاها و شهرهای بسیار و معروفی دارد که تعداد کل آنها را ۳۶۵ آبادی ذکر کرده‌اند.<ref>آل سلیمان، بلدان جبل‌عامل: قلاعه و مدارسه و جسوره و مروجه و مطاحنه و جباله و مشاهده، 1995م، ج۱، ص453-۴۵۵.</ref> برخی از شهرهای جبل‌عامل تاریخ کهن و شهرتی بسیار دارد و شخصیت‌های مهم علمی، دینی و فرهنگی از آنها برخاسته‌اند؛ این شهرها عبارت است از صیدا، صور، جزین، نبطیه، اسکندریه، عدلون، بنت‌جبیل، تبنین، جبع، شقیفه، صَرفَند، عَیناثا، مشغرا (مشعره)، ناقوره و هونین. برخی از این شهرها مانند صیدا، صور، اسکندریه و عدلون از بندرهای مهم جبل‌عامل در دریای مدیترانه هستند.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ۷۷-۷۸.</ref> | ||
==جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و گردشگری== | |||
===1. آثار باستانی=== | |||
در جبل‌عامل آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: آثار تاریخی شهرهای صور، صیدا و حومۀ آنها که از کهن‌ترین نقاط باستانی جهان‌اند؛ قلعه‌های متعدد، مانند شقیف ارنون که مربوط به دورۀ رومیان و دارای موقعیت راهبردی مهمی است؛ قلعۀ مارون مربوط به دورۀ اسلامی و قلعه‌های هونین، تبنین، دوبیه، و قلاویه که مربوط به دورۀ صلیبیان است. | در جبل‌عامل آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: آثار تاریخی شهرهای صور، صیدا و حومۀ آنها که از کهن‌ترین نقاط باستانی جهان‌اند؛ قلعه‌های متعدد، مانند شقیف ارنون که مربوط به دورۀ رومیان و دارای موقعیت راهبردی مهمی است؛ قلعۀ مارون مربوط به دورۀ اسلامی و قلعه‌های هونین، تبنین، دوبیه، و قلاویه که مربوط به دورۀ صلیبیان است.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ص 19- 28.</ref> | ||
===2. مکان‌های اجتماعی و فرهنگی=== | |||
در جبل‌عامل بیش از ۴۰۰ مکانِ اجتماعی‌فرهنگی مانند مسجد، بازار و مدرسه وجود دارد که برخی بسیار معروف‌اند، از جمله: مساجد نبطیه، صور، هونین، جبع، شقراء و مسجد جامع بنت‌جبیل، بازارها و مدارس جَبَع، بنت‌جبیل و نبطیه. | در جبل‌عامل بیش از ۴۰۰ مکانِ اجتماعی‌فرهنگی مانند مسجد، بازار و مدرسه وجود دارد که برخی بسیار معروف‌اند، از جمله: مساجد نبطیه، صور، هونین، جبع، شقراء و مسجد جامع بنت‌جبیل، بازارها و مدارس جَبَع، بنت‌جبیل و نبطیه.<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1403ق، ص173-186.</ref> در این منطقه مساجدی وجود دارد که ابوذر غفاری در آنها نماز خوانده و یک مسجد در روستای میسالجبل به «مسجد ابوذر غفاری» معروف است.<ref>«جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت شبکۀ الکوثر. </ref> | ||
===3. زیارت‌گاه‌ها=== | |||
وجود آرامگاه‌های بسیاری از پیامبران از جمله «یوشع بن نون» جانشین «موسى پیامبر» و «حزقیال نبی» و نیز گزارش‌هایی از رفت‌و‌آمدهای حضرت عیسى در بخش‌های گوناگون آن سرزمین | وجود آرامگاه‌های بسیاری از پیامبران از جمله «یوشع بن نون» جانشین «موسى پیامبر» و «حزقیال نبی» و نیز گزارش‌هایی از رفت‌و‌آمدهای حضرت عیسى در بخش‌های گوناگون آن سرزمین<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1403ق، ۱۷۸-۱۸۰.</ref> و حدیث نبوی که جبل جلیل را از کوه‌های مقدس الهی دانسته، باعث اهمیت و مقدس‌دانستن سرزمین جبل‌عامل شده است. همچنین حضور ابوذر غفاری نیز در جبل‌عامل موجب پدیدآمدن زیارتگاه‌هایی در آنجا به نام وی شده است. در روستاهای صرفند و میسالجبل جایگاه‌هایی وجود دارند که به اعتقاد مردم، ابوذر آموزه‌های دینی را در آن تبلیغ می‌کرده و به‌همین دلیل مردم به زیارت آنجا می‌روند.<ref>امین، خطط جبل‌عامل، 1403ق، ص۸۳-۸۵.</ref> | ||
===4. باغ‌موزۀ ملیتا=== | |||
باغ‌موزۀ ملیتا، مقاومت حزب‌الله لبنان در برابر اشغال‌گری رژیم صهیونی از ابتدای اشغال بیروت در ۱۹۸۲م و آزادسازی لبنان در ۲۰۰۰م و جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶م را نشان می‌دهد و شامل اتاق جلسه‌ها و پخش فیلم، بخش لوازم جنگی و تانک‌های منهدم‌شدۀ اسرائیلی است. بخش جنگل باغ نیز سنگرها و لوازم سربازان حزب‌الله و سالنی شامل برخی غنائم به دست آمده از صهیونیست‌ها و اطلاعاتی سری از ارتش اسرائیل است.[ | باغ‌موزۀ ملیتا، مقاومت حزب‌الله لبنان در برابر اشغال‌گری رژیم صهیونی از ابتدای اشغال بیروت در ۱۹۸۲م و آزادسازی لبنان در ۲۰۰۰م و جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶م را نشان می‌دهد و شامل اتاق جلسه‌ها و پخش فیلم، بخش لوازم جنگی و تانک‌های منهدم‌شدۀ اسرائیلی است. بخش جنگل باغ نیز سنگرها و لوازم سربازان حزب‌الله و سالنی شامل برخی غنائم به دست آمده از صهیونیست‌ها و اطلاعاتی سری از ارتش اسرائیل است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/7158/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%8A-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «موزه جنگي حزب الله+عکس»، خبرگزاری مشرق.] </ref> این باغ‌موزه در یکی از روستاهای اقلیم‌التفاح قرار دارد که اطراف آن را ارتفاعات کوهستانی فرا گرفته و شامل آرامگاه پیامبران، اولیا و پادشاهان دوره‌های مختلف است.<ref>[https://fa.alalam.ir/news/3027206/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D8%9B-%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%AF%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «ملیتا؛ درددل‌های زمین با آسمان-تصاویر»، وب‌سایت شبکۀ العالم.] </ref> | ||
==منابع آبی و کشاورزی== | |||
رودهای متعددی چون «لیطانی»، «زهرانی» و «اوّلی» و همچنین چشمه‌ها و چاه‌های فراوان، آب آشامیدنی و کشاورزی مردم جبل‌عامل را تأمین می‌کند. فراوانی منابع آبی و زمین‌های حاصل‌خیز باعث شده است که انواع محصولات کشاورزی مانند حبوبات، انگور و زیتون و نیز عسل مرغوب در این منطقه تولید شود. همچنین دشت‌های ساحلی باریک و حاصل‌خیزی از جمله منطقۀ صُور، عَدْلون و غازیه در غرب جبل‌عامل، مَرْجَعِیون در شرق و رَمیله در شمال از مهم‌ترین مناطق کشاورزی این سرزمین محسوب می‌شود | رودهای متعددی چون «لیطانی»، «زهرانی» و «اوّلی» و همچنین چشمه‌ها و چاه‌های فراوان، آب آشامیدنی و کشاورزی مردم جبل‌عامل را تأمین می‌کند. فراوانی منابع آبی و زمین‌های حاصل‌خیز باعث شده است که انواع محصولات کشاورزی مانند حبوبات، انگور و زیتون و نیز عسل مرغوب در این منطقه تولید شود. همچنین دشت‌های ساحلی باریک و حاصل‌خیزی از جمله منطقۀ صُور، عَدْلون و غازیه در غرب جبل‌عامل، مَرْجَعِیون در شرق و رَمیله در شمال از مهم‌ترین مناطق کشاورزی این سرزمین محسوب می‌شود<ref>بنوت، حرکات النضال فی جبل‌عامل، 1993م، ص ۳۱۱-۳۱۳.</ref> که زمینۀ اشتغال مردم را برای پرورش انواع دام از جمله گاو، گاومیش، گوسفند، اسب، الاغ و قاطر را در این سرزمین فراهم کرده است.<ref>بنوت، حرکات النضال فی جبل‌عامل، 1993م، ص۳۱۳.</ref> | ||
==حوزۀ علمیۀ جبل‌عامل== | |||
سابقۀ تشیع در جبل‌عامل از قرن اول هجری تا امروز امتداد داشته و از میان شیعیان این منطقه عالمان دینی بزرگ و صاحب آثار مهم برخاسته‌اند که حر عاملی در کتاب «أمَلُ الآمِل في علماء جبل‌عامل» نام صدها دانشمند شیعی را گرد آورده است.[ | سابقۀ تشیع در جبل‌عامل از قرن اول هجری تا امروز امتداد داشته و از میان شیعیان این منطقه عالمان دینی بزرگ و صاحب آثار مهم برخاسته‌اند که حر عاملی در کتاب «أمَلُ الآمِل في علماء جبل‌عامل» نام صدها دانشمند شیعی را گرد آورده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/5958/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84?SID=141505 «حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref> مهم‌ترین حوزه‌های علمیه جبل‌عامل در روستای میس و شهرهای جِزّین، عَیناتا، جُبَع، مَشْغَرَه و کَرَک پایه‌گذاری شده است. شهید اول، شهید ثانی، شیخ حر عاملی و محقق کرکی از علمای مشهور حوزۀ علمیۀ جبل‌عامل هستند. دانش‌آموختگان حوزۀ جبل‌عامل و آثار تألیف‌شده این حوزه بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری حوزه‌های عملیۀ شیعه و حتی حوزۀ نجفِ متأخر داشته است.<ref>مهاجر، «حوزه علمیه (جبل‌عامل)»، 1389ش، ص400-405. </ref> پژوهشگران سه دورۀ مهم را برای حوزۀ علمیۀ جبل‌عامل ذکر کرده‌اند: | ||
===الف) دورۀ اول=== | |||
این دوره از قرن اول تا قرن هفتم هجری را شامل می‌شود که با گسترش فرهنگ تشیع از سوی ابوذر غفاری آغاز شد و با پیدایش دانشمندان شیعه ادامه یافت. تأسیس «بیت‌الحکمة» در طرابلس به این دوره برمی‌گردد که در کنار آن کتابخانه‌ای نیز دایر بود و «ابو العلاء معری» از بازدیدکنندگان آن بوده است. در این دوره ده‌ها کتاب نوشته شد که رسائل شریف مرتضی از جملۀ آنها است.[ | این دوره از قرن اول تا قرن هفتم هجری را شامل می‌شود که با گسترش فرهنگ تشیع از سوی ابوذر غفاری آغاز شد و با پیدایش دانشمندان شیعه ادامه یافت. تأسیس «بیت‌الحکمة» در طرابلس به این دوره برمی‌گردد که در کنار آن کتابخانه‌ای نیز دایر بود و «ابو العلاء معری» از بازدیدکنندگان آن بوده است. در این دوره ده‌ها کتاب نوشته شد که رسائل شریف مرتضی از جملۀ آنها است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/5958/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84?SID=141505 «حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref> | ||
===ب) دورۀ دوم=== | |||
این دوره از قرن هشتم تا یازدهم را شامل می‌شود و از پرتحرک‌ترین دوره‌های حوزۀ علمیۀ جبل‌عامل است. پرورش و حضور شخصیت‌های علمی و فقهی مانند شهید اول، شهید ثانی و محقق کرکی و مهاجرت علمای بزرگ به ایران برای گسترش فرهنگ تشیع، برخی از دست‌آوردهای حوزۀ جبل‌عامل در این دوره است که آن را از حوزه علمیۀ عراق متمایز می‌کند. برای مثال، شهید اول در این حوزه کتابهای زیادی نوشت که «اللمعة الدمشقیه» از آن جمله است و تا امروز در تمام حوزه‌های علمیۀ شعیه تدریس می‌شود. همچنین در این دوره اندیشۀ اصولی درحوزه‌های علمیه ایران از سوی دانشمندان جبل‌عامل مطرح و رواج شد. علمای جبل‌عامل علاوه‌بر کتابهای فقهی، در علوم حدیث، تفسیر و علوم ادبی آثار زیادی تولید کردند که نقش مهم در تحکیم بنیان‌های فرهنگ تشیع داشت. <ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/5958/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84?SID=141505 «حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref> | |||
===د) دورۀ سوم=== | |||
دورۀ سوم از قرن دوازدهم تا عصر حاضر را شامل می‌شود که در این دوره حرکت علمی همچنان ادامه یافت، اما از پویایی آن آن کاسته شد و اکثر دانشمندان برای تکمیل علوم خود به حوزه‌های علمیه قم و نجف مهاجرت کردند. از دانشمندان حوزه علمیۀ جبل‌عامل در این دوره می‌توان به شرف‌الدین عاملی، سیدمحسن امین، امام موسی صدر، سیدمحمدحسین فضل‌الله، محمدجواد مغنیه، محمدمهدی شمس‌الدین، راغب حرب، سیدعباس موسوی<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/5958/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84?SID=141505 «حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref> و سیدحسن نصرالله نام برد.<ref>رفعت‌سید، سیدحسن نصرالله؛ انقلابی جنوبی، 1394ش، ص23.</ref> | |||
==نقش جبل‌عامل در تاریخ اسلام== | |||
===1. خاستگاه اندیشۀ نظام سیاسی اسلام=== | |||
جبل‌عامل اولین خاستگاه اندیشۀ نظام سیاسی اسلام محسوب می‌شود؛ شهید اول برای نخستین‌بار در تاریخ تشیع ظرفیت فقه سیاسی شیعه را در جبل‌عامل فعال کرد. وی در ابتدا، بر ضرورت حکومت دینی تصریح کرد و تمایل به اجتماع را از ضروریات سبک زندگی انسانی دانست.<ref>عبدالله‌نسب و دیگران، «اصول و مبانی سیاسی مکتب جبل‌عامل مقاله»، 1398ش، ص144.</ref> شهید اول با پیروی از «نظام وکالت» که در عصر حضور ائمه برای جمع‌آوری وجوهات شرعی وجود داشت، نایبانی را از میان شاگردان برجستۀ خود به مناطق مختلف جبل‌عامل فرستاد.<ref>رهدار، «مناسبات فقه و سیاست در مکتب جبل‌عامل»، 1399ش، 160-164.</ref> او از فقیه جامع‌الشرایط با عنوان نایب عام امام یاد کرده و قایل به اختیارات او در تصدی برخی مناصب سیاسی بود. فعالیت‌هایی که وی در زمینۀ اجتماعی انجام می‌داد، اولین سازماندهی اجتماعی شیعیان در جبل‌عامل محسوب می‌شود که باعث شکل‌گیری برخی فعالیت‌های سیاسی شیعیان شد و زمینۀ حکومت دینی بر اساس فقه اهل‌بیت را فراهم کرد.<ref>رهدار، «مناسبات فقه و سیاست در مکتب جبل‌عامل»، 1399ش، 160-164.</ref> | |||
===2. گسترش و رسمیت مذهب تشیع=== | |||
هجرت عالمان بزرگ جبل‌عامل به ایران در عصر صفوی، از عوامل مهم گسترش و رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران بود. آنها از راه‌‌های گوناگون مانند تألیف کتابهای مختلف در اثبات حقانیت مذهب شیعه، تلاش برای تأسیس حوزه‌های علمیه، آموزش علوم اسلامی، قضاوت، ارشاد و تولیت مساجد و مدارس در راه گسترش شیعه تلاش کردند. شاهان صفوی نیز با پشتیبانی از آنها مانند اختصاص‌دادن مبالغی برای طلبه‌های علوم دینی، تعیین مقرری برای استادان و همچنین تأسیس موقوفاتی برای این امور، بر موفقیت این روند افزودند. از نظر سیاسی و اجتماعی نیز آنها در ساختار قدرت و تصمیم‌گیری‌های مهم نقش داشتند. فعالیت در مقام شیخ‌الاسلامی، مقام صدرات، ملاباشی‌گری، امامت جمعه و جماعت از جملۀ این فعالیت‌ها بود.<ref> [https://www.hawzahnews.com/news/372344/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AB%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9 «نقش عالمان جبل‌عامل در تثبیت حوزه تشیع»، خبرگزاری رسمی حوزه.] </ref> برخی از عالمان عامِلی نیز به هند رفتند و در آنجا مناصب علمی و سیاسی یافتند و به گسترش تشیع در آنجا کمک کردند.<ref>فقیه، جبل‌عامل في التاريخ، 1986م، ص66.</ref> | |||
==جبل‌عامل در دوران معاصر== | |||
جبل‌عامل در دوران معاصر کانون تحولات مهم سیاسی، فرهنگی و نظامی و خاستگاه تفکر نظام‌مند و هدفمند اسلامی بوده که در بازسازی هویت و قدرت تشیع و شکل‌گیری مقاومت اسلامی نقش مهم داشته است. برای مثال «سیدعبدالحسین شرف‌الدین» عالم بزرگ شیعه مبارزه با استعمار فرانسه را از جبل‌عمل شروع کرد و کنفرانس بسیار بزرگی در درة وادی‌الحجیر در جبل‌عامل تشکیل داد و بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و دینی شیعه را در آنجا برای سازماندهی مبارزۀ ضد استعمار، جمع کرد.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/15903/%D8%AC%D8%A8%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%8C «جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقاتی-فرهنگی امام موسی.]</ref> همچنین امام موسی صدر به دعوت علمای جبل‌عامل به لبنان مهاجرت و مجلس اعلای شیعیان لبنان و سپس جنبش امل را پایه‌گذاری کرد. حزب‌الله لبنان به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نیروی مقاومت اسلامی در جبل‌عامل شکل گرفت و این منطقه در طول مبارزه با رژیم صهیونیستی همواره خط مقدم نبرد بوده است.<ref> [https://fa.alalam.ir/news/3027206/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D8%9B-%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%AF%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «ملیتا؛ درددل‌های زمین با آسمان-تصاویر»، وب‌سایت شبکۀ العالم.]</ref> | |||
جبل‌عامل در | ==جبل‌عامل در آثار پژوهشگران== | ||
جبل‌عامل به‌دلیل اهمیت و نقش آن در تاریخ و فرهنگ جهان اسلام مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و آثار متعددی دربارۀ آن تولید شده که از جملۀ آنها می‌توان به صفحات من تاریخ جبل‌عامل، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، جبل‌عامل فی التّاریخ، خطط جبل‌عامل، جبل‌عامل: السَّیف والقلم، حرکات النضال فی جبل‌عامل، تاریخ الزراریة و البلاد العاملیة: ماضیاً و حاضراً و تطلعات، تاریخ جبل‌عامل و المتاولة او الشیعة فی جبل‌عامل، اشاره کرد.<ref>مهاجر، «حوزه علمیه (جبل‌عامل)»، 1389ش، ص621.</ref> نخستین و مهم‌ترین کتاب تاریخی «أمَلُ الآمِل فی علماء جبل‌عامل» است که توسط شیخ حر عاملی دربارۀ حرکت‌های علمی در جبل‌عامل و عالمان بزرگ آن نوشته شده است.<ref>مهاجر، جبل‌عامل تحت الاحتلال الصلیبی: صفحات مجیدة مجهولة من تاریخه، ۲۰۰۱م، ص19-30.</ref> | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | |||
* آل سلیمان، ابراهیم، بلدان جبل‌عامل: قلاعه و مدارسه و جسوره و مروجه و مطاحنه و جباله و مشاهده، بیروت، مؤسسة الدائرة، 1995م. | |||
* | |||
* آل صفا، محمدجابر، تاریخ جبل‌عامل، بیروت، دارالکتاب، 1981م. | |||
* | |||
آل سلیمان، ابراهیم، بلدان جبل‌عامل: قلاعه و مدارسه و جسوره و مروجه و مطاحنه و جباله و مشاهده، بیروت، مؤسسة الدائرة، 1995م. | * امین، محسن، خطط جبل‌عامل، بیروت، دارالانصاف، 1403ق. | ||
* | |||
آل صفا، محمدجابر، تاریخ جبل‌عامل، بیروت، دارالکتاب، 1981م. | * امین، حسن، جبل‌عامل: السَّیف والقلم، بیروت، دار الامیر، 2003م. | ||
* | |||
امین، محسن، خطط جبل‌عامل، بیروت، دارالانصاف، 1403ق. | * اندلسی، صاعد بن احمد، التعریف بطبقات الامم، به کوشش غلام‌رضا جمشیدنژاد، تهران، مرکز پژوهشی ميراث مکتوب، 1376ش. | ||
* | |||
امین، حسن، جبل‌عامل: السَّیف والقلم، بیروت، دار الامیر، 2003م. | * بنوت، جهاد، حرکات النضال فی جبل‌عامل، به کوشش وجیه کوثرانی، بیروت، 1993م. | ||
* | |||
اندلسی، صاعد بن احمد، التعریف بطبقات الامم، به کوشش غلام‌رضا جمشیدنژاد، تهران، مرکز پژوهشی ميراث مکتوب، 1376ش. | * «جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت شبکۀ الکوثر، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1396ش. | ||
* | |||
بنوت، جهاد، حرکات النضال فی جبل‌عامل، به کوشش وجیه کوثرانی، بیروت، 1993م. | * «جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقاتی-فرهنگی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 22 آبان 1403ش. | ||
* | |||
«جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت شبکۀ الکوثر، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1396ش. | * حتی، فیلیپ، لبنان فی التاریخ، ترجمۀ انیس فریحه، بیروت، دارالثقافه، 1959م. | ||
* | |||
«جبل‌عامل، خاستگاه تشیع و ترویج مکتب اهل بیت»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقاتی-فرهنگی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 22 آبان 1403ش. | * حوت، بیان نویهض، فلسطین، بیروت، بی‌نا، 1991م. | ||
* | |||
حتی، فیلیپ، لبنان فی التاریخ، ترجمۀ انیس فریحه، بیروت، دارالثقافه، 1959م. | * «حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1385ش. | ||
* | |||
حوت، بیان نویهض، فلسطین، بیروت، بی‌نا، 1991م. | * خلیل، شرف‌الدین، تاریخ الزراریة و البلاد العاملیة: ماضیاً و حاضراً و تطلعات، بیروت، بی‌نا، 2000م. | ||
* | |||
«حوزه علمیه جبل‌عامل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1385ش. | * رفعت‌سید، احمد، سیدحسن نصرالله؛ انقلابی جنوبی، قم، نشر معارف، 1394ش. | ||
* | |||
خلیل، شرف‌الدین، تاریخ الزراریة و البلاد العاملیة: ماضیاً و حاضراً و تطلعات، بیروت، بی‌نا، 2000م. | * رهدار، احمد، «مناسبات فقه و سیاست در مکتب جبل‌عامل»، مجلۀ فقه و سیاست، شمارۀ دوم، 1399ش. | ||
* | |||
رفعت‌سید، احمد، سیدحسن نصرالله؛ انقلابی جنوبی، قم، نشر معارف، 1394ش. | * «شیعیان لبنان در گذر تاریخ»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1403ش. | ||
* | |||
رهدار، احمد، «مناسبات فقه و سیاست در مکتب جبل‌عامل»، مجلۀ فقه و سیاست، شمارۀ دوم، 1399ش. | * ظاهر، سلیمان، جبل‌عامل فی الحرب الکونیّة، بیروت، دار المطبوعات الشرقية، 1986م. | ||
* | |||
«شیعیان لبنان در گذر تاریخ»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1403ش. | * عبدالله‌نسب، محمدرضا و دیگران، «اصول و مبانی سیاسی مکتب جبل‌عامل مقاله»، مجلۀ سیاست متعالیه، شمارۀ 26، پاییز 1398ش، ص137. | ||
* | |||
ظاهر، سلیمان، جبل‌عامل فی الحرب الکونیّة، بیروت، دار المطبوعات الشرقية، 1986م. | * عثامنه، خلیل، فلسطین فی خمسة قرون، بیروت، مؤسسة الدراسات الفلسطينية، 1986م. | ||
* | |||
عبدالله‌نسب، محمدرضا و دیگران، «اصول و مبانی سیاسی مکتب جبل‌عامل مقاله»، مجلۀ سیاست متعالیه، شمارۀ 26، پاییز 1398ش، ص137. | * فقیه، محمدتقی، جبل‌عامل في التاريخ، بیروت، دارالاضواء، 1986م. | ||
* | |||
عثامنه، خلیل، فلسطین فی خمسة قرون، بیروت، مؤسسة الدراسات الفلسطينية، 1986م. | * مكی، محمدعلی، لبنان: من الفتح العربی الی الفتح العثمانی، بیروت، دارالنهار للنشر، 1991م. | ||
* | |||
فقیه، محمدتقی، جبل‌عامل في التاريخ، بیروت، دارالاضواء، 1986م. | * مکی، محمدکاظم، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، بیروت، دار الزهراء، ۱۹۹۱م. | ||
* | |||
مكی، محمدعلی، لبنان: من الفتح العربی الی الفتح العثمانی، بیروت، دارالنهار للنشر، 1991م. | * «ملیتا؛ درد دل‌های زمین با آسمان-تصاویر»، وب‌سایت شبکۀ العالم، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1396ش. | ||
* | |||
مکی، محمدکاظم، منطلق الحیاة الثقافیّة فی جبل‌عامل، بیروت، دار الزهراء، ۱۹۹۱م. | * مهاجر، جعفر، جبل‌عامل تحت الاحتلال الصلیبی: صفحات مجیدة مجهولة من تاریخه، بیروت، دار الحق ، ۲۰۰۱م. | ||
* | |||
«ملیتا؛ درد دل‌های زمین با آسمان-تصاویر»، وب‌سایت شبکۀ العالم، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1396ش. | * مهاجر، جعفر، «حوزه علمیه (جبل‌عامل)»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، 1389ش. | ||
* | |||
مهاجر، جعفر، جبل‌عامل تحت الاحتلال الصلیبی: صفحات مجیدة مجهولة من تاریخه، بیروت، دار الحق ، ۲۰۰۱م. | * «موزه جنگي حزب الله+عکس»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۳۸۹ش. | ||
* | |||
مهاجر، جعفر، «حوزه علمیه (جبل‌عامل)»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، 1389ش. | * «نقش عالمان جبل‌عامل در تثبیت حوزه تشیع»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1394ش. | ||
* | |||
«موزه جنگي حزب الله+عکس»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۳۸۹ش. | * یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، بیرت، دار الکتب العلميه، 2002م. | ||
* | |||
«نقش عالمان جبل‌عامل در تثبیت حوزه تشیع»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1394ش. | [[رده:ویکی‌زندگی]] | ||
[[رده:رویدادها]] | |||
یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، بیرت، دار الکتب العلميه، 2002م. | [[رده:هویت]] | ||