پرش به محتوا

اهل‌بیت از دیدگاه اهل‌سنت افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<big>'''اهل‌­بیت از دیدگاه اهل‌­سنت افغانستان'''</big>؛ جایگاه و نقش اهل‌بیت پیامبر اسلام در سبک زندگی اهل‌سنت افغانستان. <br>
<big>'''اهل‌­بیت از دیدگاه اهل‌­سنت افغانستان'''</big>؛ جایگاه و نقش اهل‌بیت پیامبر اسلام در سبک زندگی اهل‌سنت افغانستان. <br>اهل­‌سنت در افغانستان با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ اسلامی، از دیرباز جایگاه خاصی برای [[اهل بیت|اهل‌­بیت]] [[حضرت محمد|پیامبراکرم]] قائل بوده‌اند. تکریم خاندان پیامبر بر سبک زندگی، فرهنگ و تعاملات اجتماعی اهل‌سنت در افغانستان تاثیر گذاشته است. اهل‌­سنت افغانستان که بیشتر پیرو مذهب حنفی هستند احترام و محبت به اهل‌بیت را جزء الزامات دینی و بخش جدایی‌ناپذیر از [[ایمان]] می‌دانند.
 
اهل­‌سنت در افغانستان با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ اسلامی، از دیرباز جایگاه خاصی برای [[اهل بیت|اهل‌­بیت]] [[حضرت محمد|پیامبراکرم]] قائل بوده‌اند. تکریم خاندان پیامبر، بر سبک زندگی، فرهنگ و تعاملات اجتماعی اهل‌سنت در افغانستان تاثیر گذاشته است. اهل‌­سنت افغانستان که بیشتر پیرو مذهب حنفی هستند احترام و محبت به اهل‌بیت را جزء الزامات دینی و بخش جدایی‌ناپذیر از ایمان می‌دانند.  
==اهل­‌بیت در منابع تفسیری و روایی اهل­‌سنت==  
==اهل­‌بیت در منابع تفسیری و روایی اهل­‌سنت==  


خط ۹: خط ۷:
==اهل‌بیت در آثار علمای اهل‌سنت افغانستان==
==اهل‌بیت در آثار علمای اهل‌سنت افغانستان==


علمای اهل­‌سنت افغانستان که بیشتر پیرو ابوحنیفه و بعضی پیرو شافعی هستند، احترام به اهل‌بیت را جزء واجبات [[دین]] اسلام دانسته‌اند. ابوحنیفه، بنیان‌گذار مکتب فقهی حنفی، محبت به اهل‌بیت را بخشی از [[ایمان]] معرفی کرده است.<ref> ابن‌ابی‌شیبۀ، المصنف، 1972م، ص54؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، 2002م، ج3، ص1103.</ref> امام شافعی نیز در اشعار خود به وجوب محبت اهل‌بیت اشاره کرده است.<ref> شافعی، الام، 1981م، ج1، ص203؛ هیتمی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، 1997م، ص88.</ref>
علمای اهل­‌سنت افغانستان که بیشتر پیرو ابوحنیفه و بعضی پیرو شافعی هستند، احترام به اهل‌بیت را جزء واجبات دین اسلام دانسته‌اند. ابوحنیفه، بنیان‌گذار مکتب فقهی حنفی، محبت به اهل‌بیت را بخشی از [[ایمان]] معرفی کرده است.<ref> ابن‌ابی‌شیبۀ، المصنف، 1972م، ص54؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، 2002م، ج3، ص1103.</ref> امام شافعی نیز در اشعار خود به وجوب محبت اهل‌بیت اشاره کرده است.<ref> شافعی، الام، 1981م، ج1، ص203؛ هیتمی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، 1997م، ص88.</ref>
 
بسیاری از علمای حنفی افغانستان در آثار خود به جایگاه اهل‌بیت پرداخته‌اند. به‌عنوان نمونه، خداداد قندهاری، در کتاب «فضائل اهل‌بیت» محبت به این خاندان را واجب دانسته و به آیات و احادیث مختلفی استناد کرده که در شأن اهل‌بیت آمده است.<ref>قندهاری، فضائل اهل‌بیت 1374ش، ص254.</ref>  


بسیاری از علمای حنفی افغانستان در آثار خود به جایگاه اهل‌بیت پرداخته‌اند. به‌عنوان نمونه، خداداد قندهاری، در کتاب «فضائل اهل‌بیت» محبت به این خاندان را واجب دانسته و به آیات و احادیث مختلفی استناد کرده که در شأن اهل‌بیت آمده است.<ref>قندهاری، فضائل اهل‌بیت 1374ش، ص254.</ref> شیخ عبدالغفور افغان غزنوی نیز در کتاب «السراج المنیف فی حبّ آل‌المصطفی» محبت به اهل‌بیت را جزء ایمان [[مسلمان|مسلمانان]] بیان کرده است.<ref>غزنوی، السراج المنیف فی حبّ آ‌ المصطفی، 1379ش، ص135.</ref>
شیخ عبدالغفور افغان غزنوی در کتاب «السراج المنیف فی حبّ آل‌المصطفی» محبت به اهل‌بیت را جزء ایمان [[مسلمان|مسلمانان]] بیان کرده است.<ref>غزنوی، السراج المنیف فی حبّ آ‌ المصطفی، 1379ش، ص135.</ref>


مولانا محمد عثمان صدیقی (ننگرهاری) در کتاب «معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت» به تفصیل دربارۀ حقوق اهل‌بیت صحبت کرده و محبت به آنان را در پیوند با آیات قرآن و احادیث معتبر دانسته است.<ref>صدیقی، معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت، 1376ش، ص180.</ref>
مولانا محمد عثمان صدیقی (ننگرهاری) در کتاب «معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت» به تفصیل دربارۀ حقوق اهل‌بیت صحبت کرده و محبت به آنان را در پیوند با آیات قرآن و احادیث معتبر دانسته است.<ref>صدیقی، معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت، 1376ش، ص180.</ref>


مولوی محمد انور بدخشانی در کتاب «القول السدید فی حب اهل‌البیت» تاکید کرده است که محبت و احترام به اهل‌بیت یکی از ارکان اتحاد مسلمانان و از پایه‌های استحکام ایمان است.<ref>بدخشانی، القول السدید فی حب اهل‌البیت، 1380ش، ص57.</ref>
مولوی محمد انور بدخشانی در کتاب «القول السدید فی حب اهل‌البیت» تاکید کرده است که محبت و احترام به اهل‌بیت یکی از ارکان اتحاد مسلمانان و از پایه‌های استحکام [[ایمان]] است.<ref>بدخشانی، القول السدید فی حب اهل‌البیت، 1380ش، ص57.</ref>
==اهل­‌بیت در فرهنگ اهل‌­سنت افغانستان==
==اهل­‌بیت در فرهنگ اهل‌­سنت افغانستان==
===اخلاق و تربیت دینی===
===اخلاق و تربیت دینی===
خط ۲۶: خط ۲۶:
===آیین‌ها و مراسم===
===آیین‌ها و مراسم===


در مناطق مختلف افغانستان، از جمله [[کابل]]، هرات، بلخ، قندهار و [[ننگرهار]] مراسم‌هایی به یادبود اهل‌بیت برگزار می‌شود؛ در هرات، مراسم [[عزاداری]] برای امام حسین در روز [[عاشورا]] با حضور گستردۀ اهل­‌سنت و [[شیعه|شیعیان]] برگزار می‌شود. این مراسم شامل سینه‌زنی، [[تعزیه‌خوانی]] و ذکر مصائب امام حسین است.<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1395ش، ص67.</ref>
در مناطق مختلف افغانستان، از جمله [[کابل]]، هرات، بلخ، قندهار و [[ننگرهار]] مراسم‌هایی به یادبود اهل‌بیت برگزار می‌شود؛ در هرات، مراسم [[عزاداری]] برای امام حسین در روز [[عاشورا]] با حضور گستردۀ اهل­‌سنت و [[شیعه|شیعیان]] برگزار می‌شود. این مراسم شامل سینه‌زنی، [[تعزیه‌خوانی]] و ذکر مصائب [[امام حسین]] است.<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1395ش، ص67.</ref>


در [[مزارشریف]] که بیشتر اقوام [[قوم ازبک|ازبک]] و [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک]] حضور دارند، [[جشن نوروز]] با آیین برافراشتن [[پرچم]] سبز برگزار می‌شود که نماد امام علی است. این آیین با نام «جهنده بالا» در زیارتگاه منسوب به حضرت علی برپا می‌شود نفوذ محبت به اهل‌بیت در فرهنگ محلی اهل‌سنت را نشان می‌دهد.  
در [[مزارشریف]] که بیشتر اقوام [[قوم ازبک|ازبک]] و [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک]] حضور دارند، [[جشن نوروز]] با آیین برافراشتن پرچم سبز برگزار می‌شود که نماد [[امام علی]] است. این آیین با نام [[میله سخی|میلۀ سخی]] یا «جهنده بالا» در زیارتگاه منسوب به حضرت علی برپا می‌شود نفوذ محبت به اهل‌بیت در فرهنگ محلی اهل‌سنت را نشان می‌دهد.  


در قندهار، مراسم میلاد پیامبر با ذکر فضایل اهل‌بیت همراه می‌شود. در مناطق شرقی از جمله ننگرهار نیز مراسم ذکر اهل‌بیت در [[مسجد|مساجد]] و خانقاه‌ها برگزار می‌شود. خواندن اشعاری در مدح اهل‌بیت، بخش مهمی از فرهنگ اهل­‌سنت افغانستان است.<ref>کهزاد، تاریخ بلخ، 1364ش، ص302.</ref>
در [[قندهار]]، مراسم میلاد [[حضرت محمد|پیامبر اکرم]] با ذکر فضایل اهل‌بیت همراه می‌شود. در مناطق شرقی از جمله ننگرهار نیز مراسم ذکر اهل‌بیت در [[مسجد|مساجد]] و خانقاه‌ها برگزار می‌شود. خواندن اشعاری در مدح اهل‌بیت، بخش مهمی از فرهنگ اهل­‌سنت افغانستان است.<ref>کهزاد، تاریخ بلخ، 1364ش، ص302.</ref>


===زیارتگاه‌ها===
===زیارتگاه‌ها===


در افغانستان، زیارتگاه‌های متعددی مانند زیارت امام علی در مزار شریف، [[زیارتگاه سخی|زیارت سخی]] در کابل، زیارت سیدمحمد در قندهار و زیارت خواجه عبدالله انصاری در هرات وجود دارد که نشان‌دهندۀ احترام مردم به اهل‌بیت است. این زیارتگاه‌ها نه تنها برای شیعیان، بلکه برای اهل سنت نیز مقدس هستند.<ref>کاکر، تاریخ افغانستان 1385ش، ص145.</ref>
در افغانستان، زیارتگاه‌های متعددی مانند زیارت امام علی یا [[روضه سخی|روضۀ سخی]] در مزار شریف، [[زیارتگاه سخی|زیارت سخی]] در کابل، زیارت سیدمحمد در قندهار و زیارت [[پیر هرات|خواجه عبدالله انصاری]] در [[هرات]] وجود دارد که نشان‌دهندۀ احترام مردم به اهل‌بیت است. این زیارتگاه‌ها نه تنها برای [[شیعیان افغانستان|شیعیان]]، بلکه برای اهل سنت نیز مقدس هستند.<ref>کاکر، تاریخ افغانستان 1385ش، ص145.</ref>
===ادبیات و هنر===
===ادبیات و هنر===


خط ۴۷: خط ۴۷:


       }}
       }}
نسفی، در خلال چند سروده، از فاجعۀ دردناک کربلا و ظلم و ستم اشقیا به امام حسین سخن گفته:  
نسفی، در خلال چند سروده، از فاجعۀ دردناک کربلا و ظلم و ستم اشقیا به [[امام حسین]] سخن گفته:  


{{شعر جدید
{{شعر جدید
خط ۵۹: خط ۵۹:
===مناسبات اجتماعی===
===مناسبات اجتماعی===


محبت به اهل‌بیت در افغانستان به‌عنوان حلقه‌ای مشترک میان اهل‌سنت و شیعیان، نقشی محوری در همبستگی اجتماعی ایفا کرده و در ارزش‌های [[اخلاق|اخلاقی]] و روابط اجتماعی نیز تاثیرگذار بوده است. اهل‌بیت به‌عنوان نمادی از عدالت و الگویی برای همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و مذاهب مختلف در جامعۀ افغانستان شناخته می‌شوند.<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1389ش، ص67.</ref>
محبت به اهل‌بیت در افغانستان به‌عنوان حلقه‌ای مشترک میان اهل‌سنت و شیعیان، نقشی محوری در همبستگی اجتماعی ایفا کرده و در ارزش‌های اخلاقی و روابط اجتماعی نیز تاثیرگذار بوده است. اهل‌بیت به‌عنوان نمادی از عدالت و الگویی برای همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و مذاهب مختلف در جامعۀ افغانستان شناخته می‌شوند.<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1389ش، ص67.</ref>


شیعیان و اهل‌سنت در افغانستان، با برگزاری سمینارهای علمی و بازخوانی آموزه‌های اهل­بیت با توجه به نیازهای معاصر، می‌کوشند تا زمینه‌های هم‌گرایی را در جامعه افغانستان افزایش داده<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1389ش، ص78.</ref> و جامعه را به‌سوی تقویت برادری دینی و همزیستی مسالمت‌آمیز سوق دهند.<ref>احمدی، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، 1395ش، ص104.</ref>
شیعیان و اهل‌سنت در افغانستان، با برگزاری سمینارهای علمی و بازخوانی آموزه‌های اهل­بیت با توجه به نیازهای معاصر، می‌کوشند تا زمینه‌های هم‌گرایی را در جامعه افغانستان افزایش داده<ref>کاظمی، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، 1389ش، ص78.</ref> و جامعه را به‌سوی تقویت [[برادری دینی]] و همزیستی مسالمت‌آمیز سوق دهند.<ref>احمدی، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، 1395ش، ص104.</ref>


در سال ۱۳۹۷ش سمینار «[[امام جعفر بن محمد|امام جعفر صادق]] و تاثیر او بر مکاتب فقهی اهل‌سنت» در کابل برگزار شد و نقش امام صادق به‌عنوان استاد ابوحنیفه مورد تاکید قرار گرفت. این رویداد با حضور علمای اهل­‌سنت ازجمله ملا محمد قسیم عثمانی برگزار شد.<ref> [https://af.shafaqna.com/FA/25989 «گزارشی از برگزاری سمینار علمی معنوی امام صادق و مذاهب اسلامی در کابل»؛ وب‌سایت شفقنا افغانستان.]</ref>
در سال ۱۳۹۷ش سمینار «امام جعفر صادق و تاثیر او بر مکاتب فقهی اهل‌سنت» در [[کابل]] برگزار شد و نقش [[امام جعفر بن محمد|امام صادق]] به‌عنوان استاد ابوحنیفه مورد تاکید قرار گرفت. این رویداد با حضور علمای اهل­‌سنت ازجمله ملا محمد قسیم عثمانی برگزار شد.<ref> [https://af.shafaqna.com/FA/25989 «گزارشی از برگزاری سمینار علمی معنوی امام صادق و مذاهب اسلامی در کابل»؛ وب‌سایت شفقنا افغانستان.]</ref>


تفاوت برداشت شیعیان و اهل‌سنت از رویدادهای تاریخی مانند واقعۀ [[واقعه غدیر|غدیر خم]] و کربلا نیز معمولاً در فضای عمومی افغانستان به گونه‌ای مطرح نمی‌شود که انسجام دینی مردم را تهدید کند. <ref>موسوی، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، 1397ش، دوره 14، شماره 50، صص 104-92.</ref>
تفاوت برداشت شیعیان و اهل‌سنت از رویدادهای تاریخی مانند واقعۀ [[واقعه غدیر|غدیر خم]] و کربلا نیز معمولاً در فضای عمومی افغانستان به گونه‌ای مطرح نمی‌شود که انسجام دینی مردم را تهدید کند. <ref>موسوی، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، 1397ش، دوره 14، شماره 50، صص 104-92.</ref>
خط ۷۱: خط ۷۱:


وهابی‌ها با خوانش تنگ‌نظرانه از مفاهیم دینی و مذهبی، زیارت قبور اهل‌­بیت و برگزاری مراسم میلاد و سوگواری برای اهل­‌بیت را [[بدعت]] می‌­دانند. شاخه خراسان از جریان تکفیری داعش با حمله بر اماکن مذهبی، مساجد و زیارت‌گاه‌ها، زمینه‌­های هم‌گرایی در جامعه افغانستان را به چالش کشیده‌اند.<ref>احمدی، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، 1395ش، ص100.</ref>
وهابی‌ها با خوانش تنگ‌نظرانه از مفاهیم دینی و مذهبی، زیارت قبور اهل‌­بیت و برگزاری مراسم میلاد و سوگواری برای اهل­‌بیت را [[بدعت]] می‌­دانند. شاخه خراسان از جریان تکفیری داعش با حمله بر اماکن مذهبی، مساجد و زیارت‌گاه‌ها، زمینه‌­های هم‌گرایی در جامعه افغانستان را به چالش کشیده‌اند.<ref>احمدی، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، 1395ش، ص100.</ref>
==پانویس==  
==پانویس==  
{{پانویس}}  
{{پانویس}}  
خط ۷۹: خط ۷۷:


*قرآن کریم.
*قرآن کریم.
*
*ابن ‌ابی‌شیبة، محمد، المصنف، قاهره، دارالمعارف، 1972م.
*ابن ‌ابی‌شیبة، محمد، المصنف، قاهره، دارالمعارف، 1972م.
*
*ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
*ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
*
*ابن‌کثیر، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالفکر، 1996م.
*ابن‌کثیر، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالفکر، 1996م.
*
*احمدی، عبدالغفور، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1395ش.
*احمدی، عبدالغفور، نقش اهل‌بیت در وحدت اسلامی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1395ش.
*
*احمدی، محمدابراهیم، هویت دینی و فرهنگی افغانستان، کابل، عرفان، 1389ش.
*احمدی، محمدابراهیم، هویت دینی و فرهنگی افغانستان، کابل، عرفان، 1389ش.
*
*بدخشانی، محمدانور، القول السدید فی حب اهل‌البیت، کابل، علمی، 1380ش.
*بدخشانی، محمدانور، القول السدید فی حب اهل‌البیت، کابل، علمی، 1380ش.
*
*ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، قاهره، دارالسلام، 1983م.
*ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، قاهره، دارالسلام، 1983م.
*
*حسین‌زاده، علی، تحلیل چالش‌های مذهبی در افغانستان، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی، 1399ش.
*حسین‌زاده، علی، تحلیل چالش‌های مذهبی در افغانستان، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی، 1399ش.
*
*شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالفکر، 1981م.
*شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالفکر، 1981م.
*
*صدیقی، محمدعثمان، معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت، ننگرهار، ارمغان، 1376ش.
*صدیقی، محمدعثمان، معارج الولایة فی حقوق آل‌البیت، ننگرهار، ارمغان، 1376ش.
*
*طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، قاهره، دارالمعارف، 1961م.
*طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، قاهره، دارالمعارف، 1961م.
*
*غبار، میر غلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل، فردوس، 1378ش.
*غبار، میر غلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل، فردوس، 1378ش.
*
*غزنوی، عبدالغفور افغان، السراج المنیف فی حبّ آل‌المصطفی، هرات، دارالسلام، 1379ش.
*غزنوی، عبدالغفور افغان، السراج المنیف فی حبّ آل‌المصطفی، هرات، دارالسلام، 1379ش.
*
*فایق، سید یوسف، تصوف و فرهنگ اسلامی در افغانستان، کابل، عرفان، 1380ش.
*فایق، سید یوسف، تصوف و فرهنگ اسلامی در افغانستان، کابل، عرفان، 1380ش.
*
*قندهاری، خداداد، فضائل اهل‌بیت، کابل، ستاره، 1390ش.
*قندهاری، خداداد، فضائل اهل‌بیت، کابل، ستاره، 1390ش.
*
*کاظمی، محمدکاظم، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، مشهد، سپیده‌باوران، 1389ش.
*کاظمی، محمدکاظم، فرهنگ عاشورایی در افغانستان، مشهد، سپیده‌باوران، 1389ش.
*
*کهزاد، احمد علی، تاریخ بلخ، کابل، مؤسسه مطبوعاتی بلخ، 1364ش.
*کهزاد، احمد علی، تاریخ بلخ، کابل، مؤسسه مطبوعاتی بلخ، 1364ش.
*
*«گزارشی از برگزاری سمینار علمی معنوی امام صادق و مذاهب اسلامی در کابل» ‌؛ وب‌سایت شفقنا افغانستان، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1403ش.
*«گزارشی از برگزاری سمینار علمی معنوی امام صادق و مذاهب اسلامی در کابل» ‌؛ وب‌سایت شفقنا افغانستان، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1403ش.
*
*مجددی، فضل‌الله، «مراسم عاشورا در هرات»،  هرات، مجله فرهنگ افغانستان، 1381ش.
*مجددی، فضل‌الله، «مراسم عاشورا در هرات»،  هرات، مجله فرهنگ افغانستان، 1381ش.
*
*مسلم، امام، صحیح مسلم، بیروت، دارالکتاب العربی، 2005م.
*مسلم، امام، صحیح مسلم، بیروت، دارالکتاب العربی، 2005م.
*
*موسوی، سید امیر، «نگاهی به دو جریان اصلی سلفیه و امکان همزیستی آن‌ها با دیگر مذاهب اسلامی»،  فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، تهران، دانشگاه مذاهب اسلامی، دوره 14، شماره 50، اسفند 1397ش.
*موسوی، سید امیر، «نگاهی به دو جریان اصلی سلفیه و امکان همزیستی آن‌ها با دیگر مذاهب اسلامی»،  فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، تهران، دانشگاه مذاهب اسلامی، دوره 14، شماره 50، اسفند 1397ش.
*
*نسفی، دیوان سیدای نسفی، تصحیح و تعلیقات حسن رهبری، تهران، الهدی، 1382ش.
*نسفی، دیوان سیدای نسفی، تصحیح و تعلیقات حسن رهبری، تهران، الهدی، 1382ش.
*
*نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتاب العربی، 1990م.
*نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتاب العربی، 1990م.
*
*هیتمی، ابن‌حجر، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، دارالمعرفه، 1997م.  
*هیتمی، ابن‌حجر، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، دارالمعرفه، 1997م.