مسجد جامع ارومیه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
محمد میرزایی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «'''<big>مسجد جامع ارومیه</big>'''یکی از آثار کهن در شهر تاریخی ارومیه. یکی از کهن‌ترین آثار باستانی در شهر ارومیه، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار گرفته است. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر...» ایجاد کرد) |
محمد میرزایی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>مسجد جامع ارومیه</big>'''یکی از آثار کهن در شهر تاریخی ارومیه. | '''<big>مسجد جامع ارومیه</big>''' یکی از آثار کهن در شهر تاریخی ارومیه. | ||
یکی از کهن‌ترین آثار باستانی در شهر ارومیه، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار گرفته است. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد. شیوۀ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که به‌طور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی می‌دهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی ایران، پیش‌تر آتشکده بوده است. تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورة سلجوقیان (قرن ششم هـ.ق) است. محراب این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ 676ق در زمان حکومت ایلخانان ساخته شده است. بر اساس سنگ‌نوشتة موجود، حجره‌های قدیمی اطراف صحن نیز در سال 1184ق، یعنی اوایل دورة زندیه ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دهۀ اخیر است. | یکی از کهن‌ترین آثار باستانی در شهر ارومیه، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار گرفته است. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> شیوۀ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که به‌طور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی می‌دهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی ایران، پیش‌تر آتشکده بوده است.<ref>Godard, L’art de l’Iran, 1962 , p340-343; Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p1048; Wilson, «The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», 1937, p42. .مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۰۸ق، ص 289.</ref> تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورة سلجوقیان (قرن ششم هـ.ق) است. محراب این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ 676ق در زمان حکومت ایلخانان ساخته شده است. بر اساس سنگ‌نوشتة موجود، حجره‌های قدیمی اطراف صحن نیز در سال 1184ق، یعنی اوایل دورة زندیه ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دهۀ اخیر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> | ||
==مکان== | ==مکان== | ||
مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است. مسجد، دو درب دارد که یکی به راسته سنگ‌تراشان و دیگری به بازار عطاران باز می‌شود. | مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> مسجد، دو درب دارد که یکی به راسته سنگ‌تراشان و دیگری به بازار عطاران باز می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
==معماری== | ==معماری== | ||
مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» بوده و گلدسته ندارد. بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمی‌تر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستۀ اولیۀ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهل‌ستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است. درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز می‌شوند. | مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» بوده و گلدسته ندارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمی‌تر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستۀ اولیۀ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهل‌ستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | ||
شبستان چهل‌ستون، در ضلع جنوبی صحن قرار داشته و کف آن پایین‌تر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبه لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشی‌کاری و گچ‌بری زیبا و دو سنگ‌نوشته مرمر، قرار دارد. در دیواره‌های بیرونی شبستان چهل‌ستون و اطراف صحن، ایوان‌هایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است. | شبستان چهل‌ستون، در ضلع جنوبی صحن قرار داشته و کف آن پایین‌تر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبه لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشی‌کاری و گچ‌بری زیبا و دو سنگ‌نوشته مرمر، قرار دارد. در دیواره‌های بیرونی شبستان چهل‌ستون و اطراف صحن، ایوان‌هایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
شبستان اصلی، دارای گنبد دایره‌ای شکل آجری بوده و بی‌همتا است. محراب مسجد با گچ‌بری نفیس در این قسمت قرار گرفته است. چند کتیبه در میان طرح‌های گچی، تعبیه شده است. نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های ظریف تزیین شده است. این تزییناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقش‌ها است. نقش‌های میانی این تابلو دو لایه است؛ لایه درونی، کاملا مجزا طراحی شده و لایه دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمی‌انگیزد. این نقش‌ها را به پارچه ظریف توری‌ای تشبیه کرده‌اند که با گچ‌بری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی‌همتا به یکدیگر تنیده و بافته شده‌اند و از شاهکارهای بی‌بدیل و اوج معماری دوره ایلخانی به‌شمار آورده‌اند. آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبه‌های کوفی، دور گنبد قرار گرفته‌اند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزیینات، گچ‌بری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد، شبیه سبک معماری سلجوقیان است. از مهم‌ترین جنبه‌های تزیینی مسجد، کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچ‌بری محراب آن است. | شبستان اصلی، دارای گنبد دایره‌ای شکل آجری بوده و بی‌همتا است. محراب مسجد با گچ‌بری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> چند کتیبه در میان طرح‌های گچی، تعبیه شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.</ref> نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های ظریف تزیین شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p111؛ دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش، ص 207.</ref> این تزییناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقش‌ها است. نقش‌های میانی این تابلو دو لایه است؛ لایه درونی، کاملا مجزا طراحی شده و لایه دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمی‌انگیزد. این نقش‌ها را به پارچه ظریف توری‌ای تشبیه کرده‌اند که با گچ‌بری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی‌همتا به یکدیگر تنیده و بافته شده‌اند و از شاهکارهای بی‌بدیل و اوج معماری دوره ایلخانی به‌شمار آورده‌اند. آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبه‌های کوفی، دور گنبد قرار گرفته‌اند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزیینات، گچ‌بری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد، شبیه سبک معماری سلجوقیان است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از مهم‌ترین جنبه‌های تزیینی مسجد، کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچ‌بری محراب آن است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> | ||
==مرمت و بازسازی== | ==مرمت و بازسازی== | ||
مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. براساس نوشته «میرزا رشید ادیب‌الشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد به‌فرمان رضا قلیخان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامه تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجفقلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسف‌خان شجاع‌الدوله، حمکران وقت ارومیه، مرمت شد. در سال‌های اخیر نیز مرمت و احیای ایوان‌های بخش شرقی صحن، زیر نظر اداره میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایق‌سازی شبستان، پشت‌بام و گنبدها برای جلوگیری از نشتی‌ها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی با معماری یگانه است. منبر چوبی این مسجد نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث منقول ثبت شده و مرمت آن شروع شد. | مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. براساس نوشته «میرزا رشید ادیب‌الشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد به‌فرمان رضا قلیخان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامه تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجفقلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسف‌خان شجاع‌الدوله، حمکران وقت ارومیه، مرمت شد. در سال‌های اخیر نیز مرمت و احیای ایوان‌های بخش شرقی صحن، زیر نظر اداره میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایق‌سازی شبستان، پشت‌بام و گنبدها برای جلوگیری از نشتی‌ها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی با معماری یگانه است. منبر چوبی این مسجد نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث منقول ثبت شده و مرمت آن شروع شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||