مسجد جامع ارومیه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←معماری) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>مسجد جامع ارومیه</big>'''؛ یکی از آثار کهن در شهر تاریخی [[ارومیه]]. | '''<big>مسجد جامع ارومیه</big>'''؛ یکی از آثار کهن در شهر تاریخی [[ارومیه]]. | ||
یکی از کهنترین آثار باستانی شهر [[ارومیه]]، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> شیوۀ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که بهطور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی میدهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی | یکی از کهنترین آثار باستانی شهر [[ارومیه]]، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان [[ساسانیان]] آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> شیوۀ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که بهطور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی میدهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی [[ایران]]، پیشتر آتشکده بوده است.<ref>Godard, L’art de l’Iran, 1962 , p340-343; Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p1048; Wilson, «The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», 1937, p42. .مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۰۸ق، ص 289.</ref> تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورۀ [[سلجوقیان]] (قرن ششم هـ.ق) است. محراب این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ 676ق در زمان حکومت ایلخانان ساخته شده است. بر اساس سنگنوشتۀ موجود، حجرههای قدیمی اطراف صحن نیز در سال 1184ق، یعنی اوایل دورۀ [[زندیه]] ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دهۀ اخیر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> | ||
==مکان== | ==مکان== | ||
مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> مسجد، دو درب دارد که یکی به راستۀ سنگتراشان و دیگری به بازار عطاران باز میشود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> مسجد، دو درب دارد که یکی به راستۀ سنگتراشان و دیگری به بازار عطاران باز میشود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
==معماری== | ==معماری== | ||
مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» است و گلدسته ندارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمیتر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستۀ اولیۀ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهلستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز میشوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» است و گلدسته ندارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمیتر بوده و آثار معماری [[سلجوقیان]] را دارد، هستۀ اولیۀ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهلستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز میشوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | ||
شبستان چهلستون، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و کف آن پایینتر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبۀ لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشیکاری و گچبری زیبا و دو سنگنوشتۀ مرمر، قرار دارد. در دیوارههای بیرونی شبستان چهلستون و اطراف صحن، ایوانهایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | شبستان چهلستون، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و کف آن پایینتر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبۀ لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشیکاری و گچبری زیبا و دو سنگنوشتۀ مرمر، قرار دارد. در دیوارههای بیرونی شبستان چهلستون و اطراف صحن، ایوانهایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
شبستان اصلی، دارای گنبد دایرهای شکل آجری بوده و بیهمتا است. محراب مسجد با گچبری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> چند کتیبه در میان طرحهای گچی، تعبیه شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.</ref> نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبهها و گچبریهای ظریف تزیین شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p111؛ دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش، ص 207.</ref> این تزئیناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقشها است. نقشهای میانی این تابلو دو لایه است؛ لایۀ درونی، کاملا مجزا طراحی شده و لایۀ دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمیانگیزد. این نقشها را به پارچه ظریف توریای تشبیه کردهاند که با گچبریهای ماهرانه و نقوش جالب و بیهمتا به یکدیگر تنیده و بافته شدهاند و از شاهکارهای بیبدیل و اوج معماری دوره ایلخانی بهشمار آوردهاند. آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبههای کوفی، دور گنبد قرار گرفتهاند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزئینات، گچبریها، ستونبندیها و طاقهای مسجد، شبیه سبک معماری سلجوقیان است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از مهمترین جنبههای تزئینی مسجد، کتیبههای کوفی دور گنبد و گچبری محراب آن است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> | شبستان اصلی، دارای گنبد دایرهای شکل آجری بوده و بیهمتا است. محراب مسجد با گچبری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> چند کتیبه در میان طرحهای گچی، تعبیه شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.</ref> نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبهها و گچبریهای ظریف تزیین شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p111؛ دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش، ص 207.</ref> این تزئیناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقشها است. نقشهای میانی این تابلو دو لایه است؛ لایۀ درونی، کاملا مجزا طراحی شده و لایۀ دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمیانگیزد. این نقشها را به پارچه ظریف توریای تشبیه کردهاند که با گچبریهای ماهرانه و نقوش جالب و بیهمتا به یکدیگر تنیده و بافته شدهاند و از شاهکارهای بیبدیل و اوج [[معماری]] دوره ایلخانی بهشمار آوردهاند. آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبههای کوفی، دور گنبد قرار گرفتهاند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزئینات، گچبریها، ستونبندیها و طاقهای مسجد، شبیه سبک معماری [[سلجوقیان]] است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از مهمترین جنبههای تزئینی مسجد، کتیبههای کوفی دور گنبد و [[گچبری]] محراب آن است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پرینوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> | ||
==مرمت و بازسازی== | ==مرمت و بازسازی== | ||
مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. براساس نوشتۀ «میرزا رشید ادیبالشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد بهفرمان رضا قلیخان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامۀ تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجفقلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسفخان شجاعالدوله، حکمران وقت [[ارومیه]]، مرمت شد. در سالهای اخیر نیز مرمت و احیای ایوانهای بخش شرقی صحن، زیر نظر ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایقسازی شبستان، پشتبام و گنبدها برای جلوگیری از نشتیها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳، در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی، با معماری یگانه است. منبر چوبی این مسجد نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ش در فهرست میراث منقول ثبت و مرمت آن شروع شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. براساس نوشتۀ «میرزا رشید ادیبالشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد بهفرمان رضا قلیخان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامۀ تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجفقلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسفخان شجاعالدوله، حکمران وقت [[ارومیه]]، مرمت شد. در سالهای اخیر نیز مرمت و احیای ایوانهای بخش شرقی صحن، زیر نظر ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایقسازی شبستان، پشتبام و گنبدها برای جلوگیری از نشتیها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳، در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی، با معماری یگانه است. منبر چوبی این [[مسجد]] نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ش در فهرست میراث منقول ثبت و مرمت آن شروع شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} |