محمود طرزی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

محمود طرزی، به‌دلیل نخستین فعالیت‌های اثرگذار در حوزۀ روزنامه‌نگاری به پدر روزنامه‌نگاری در [[افغانستان]] شهرت دارد. او از پیشگامان مشروطه‌خواهی و از جمله سیاست‌مداران افغانستان، بنیان‌گذار ادبیات مشروطیت و نخستین وزیر خارجۀ افغانستان بوده است.  

==کودکی و نوجوانی==

محمود طرزی در شهریور 1244ش در شهر غزنی و در نزدیکی قبر سلطان محمود متولد شد. به‌همین دلیل، [[خانواده]]، نام او را محمود گذاشتند. مادر محمود، از خاندان سدوزایی و دختر شهزاده مودودخان بود. پدر او نیز غلام‌محمد طرزی یکی از چهره‌های سیاسی و ادبی بود که شعر می‌سرود و محافل شعر‌خوانی برگزار می‌کرد. او به سبک هندی شعر می‌گفت و شیفتۀ بیدل دهلوی بود. تبار خانوادگی محمود به حاجی جمال‌خان، رهبر قبیلۀ «محمد زایی» می‌رسد.  

 

روزگار کودکی طرزی با حکومت امیر شیرعلی‌خان همزمان بود؛ این دوران برای طرزی دورانی پر از رفاه بوده و تصویر خوبی از آن‌ در کتاب دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها ارائه کرده است.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.</ref>

==جوانی==

پدر محمود طرزی در دوران امیر عبدالرحمن از افراد نزدیک دربار بود و محمود نیز با وجود سن اندک خود (کمتر از 16 سالگی) رهبری گروهی کوچک از [[سپاه پاسداران|سپاه]] را برعهده داشته است. اما بر اثر اختلافاتی، تمام اموال پدر طرزی مصادره شده و او همراه [[خانواده]]، تبعید شد.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.</ref> محمود طرزی، در پی مرگ عبدالرحمان و پس از 22 سال، به کابل بازگشت.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/4114/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>

پدر محمود از کودکی به تعلیم و تربیت او توجه فراوانی داشت.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.</ref> محمود در سال‌های اقامت در بندر کراچی به یادگیری [[ریاضی]]، زبان اردو، [[فلسفه]] و ادبیات مشغول شد. او [[زبان ترکی]] را از محمد آفندی کولونل توپچی که زبان فارسی می‌دانست، آموخت.<ref>[https://www.sayahonline.com/journalism/biography-of-mahmud-tarzi.html سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]</ref>  او در [[دمشق]]، عربی و ترکی را فراگرفت و با زبان فرانسوی نیز آشنایی پیدا کرد.<ref>« [https://www.payam-aftab.com/fa/news/4114/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>

محمود در کراچی با زنی از اهل خوگیانی (خوزیانی) ازدواج کرد، اما همسر طرزی در جوانی درگذشت. پس از آن، در 1891م با دختر شیخ محمدصالح اسما رسمیه، خطیب مسجد اموی شام (سوریه) ازدواج کرد.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص5.</ref>  

==خاستگاه اندیشه==

طرزی در مطالعات اجتماعی، ادبی و سیاسی، تحت تأثیر جریان‌های فکری و سیاسی آن دورانِ [[ترکیه]] بود. حضور طرزی در ادارات دولتی دمشق سبب شد تا از فضای آن‌جا نیز متأثر شود.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/4114/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب]</ref>  طرزی، همچنین، از جمله شاگردان و پیروان سید جمال، به‌خصوص در مباحث پان‌اسلامیسم و آزادی‌خواهی، بود.<ref>[https://mundigak.com/fa/2020/09/21/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D9%88%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C/ سیستانی، «علامه محمود طرزی ونقش او در جنبش مشروطیت واستقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک.]</ref>

==فعالیت‌ها==

===1. مدیریت سراج‌الاخبار===

سراج‌الاخبار نخستین روزنامۀ فارسی‌زبان در [[افغانستان]] بود. از این روزنامه فقط یک شماره در سال 1906م به مدیریت مولوی عبدالرئوف منتشر شد. شش سال بعد، محمود طرزی این روزنامه را بار دیگر در [[کابل]] منتشر کرد؛<ref>[https://www.bookafg.com/%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86/104-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان.] </ref>    اما چند سال بعد، به‌دلیل مشکلات مالی و فشار حکومت متوقف شد.<ref>[https://www.sayahonline.com/journalism/biography-of-mahmud-tarzi.html سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]</ref>

===2. تأسیس سراج‌الاطفال===

طرزی در سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار، اولین شمارۀ سراج‌الاطفال را مخصوص کودکان در 15 شهریور 1297ش در زمان دولت «امیرحبیب‌الله خان» به‌صورت ضمیمه، ولی مستقل از سراج‌الاخبار، منتشر کرد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4 «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> سراج‌الاطفال هر 15 روز یک‌بار منتشر می‌شد.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص32.</ref>  از این نشریه، 16 شماره منتشر شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش، ص69.</ref>

===3. بنیان‌گذاری ادبیات جدید===

طرزی ضمن انتشار سراج‌الاخبار، به ترجمۀ آثار ادبی اروپایی نیز پرداخت که این ترجمه‌ها و مقالات در [[ادبیات معاصر]] دری تأثیر به‌سزایی داشته است. اولین ترجمۀ او «جزیرۀ پنهان» اثر ژول ورن بود. او، «سیاحت دور دنیا در ۸۰ روز»، «بیست هزار فرسخ سیاحت زیر بحر» و «سیاحت در جو هوا» را نیز به زبان دری ترجمه کرد.<ref>[https://www.bookafg.com/%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86/104-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان.]</ref> سپس داستان بلندی به‌نام فاجعه‌های پاریس از یک نویسندۀ فرانسوی ترجمه کرد که در سراج‌الاخبار چاپ شد. ترجمۀ رمانی از «کادیه مونته پین» و چند اثر تحقیقی دیگر از جمله آثاری هستند که طرزی آنها را از ترکی به فارسی ترجمه کرد. او، همچنین، اشعاری به نثر می‌نوشت و اغلب آنها را به‌همراه داستان‌های کوتاه و نمایش‌نامه‌هایی در عمر هشت سالۀ مدیریت خود در سراج‌الاخبار چاپ و منتشر می‌کرد.<ref>[https://www.mizan.news/80527/%d9%85%d8%ad%d9%85%d9%88%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%b2%db%8c-%d9%be%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b7%d8%a8%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86/ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref>  برخی طرزی را از پایه‌گذاران تئاتر معاصر [[افغانستان]] نیز دانسته‌اند. او نمایشنامه‌های معروف آن دوران را ترجمه کرد.<ref>[https://www.mizan.news/80527/%d9%85%d8%ad%d9%85%d9%88%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%b2%db%8c-%d9%be%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b7%d8%a8%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86/ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> توجه دادن به عامه‌فهم‌بودن زبان، شیوه‌های نوین ادبی و اندیشه‌ورزی اجتماعی و سیاسی، در آثار طرزی آشکار بود.<ref>[https://www.bookafg.com/%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86/104-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان]؛ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص10.</ref> بیت زیر در آخرین سرودۀ طرزی آمده است:<ref>[https://www.sayahonline.com/journalism/biography-of-mahmud-tarzi.html سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]</ref>

  {{شعر|نستعلیق}}

===4. تقویت زبان افغانی===

محمود طرزی به [[زبان پشتو]] به چشم زبان اصلی سرزمین [[افغانستان]] می‌نگریست و زبان «افغانی» را «اجداد زبان‌ها» می‌دانست.<ref>[https://www.etilaatroz.com/76687/reflections-language-issue-afghanistan/ ستوده، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش نخست»، وب‌سایت اطلاعات روز.]</ref> او در خانوادۀ فارسی‌زبان و پشتون‌تبار بزرگ شده و هیچ اثری به زبان پشتو منتشر نکرد. او همیشه به زبان «فارسی» به‌عنوان زبان رسمی احترام خاصی داشته و مقالات، ترجمۀ داستان‌ها و حتی یک مجموعه شعر او با عنوان «محمود‌نامه» یا «ادب در فن» نیز به زبان [[فارسی دری]] است.<ref>[https://www.etilaatroz.com/76849/reflections-language-issue-afghanistan-4/ ستوده، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش چهارم و پایانی»، وب‌سایت اطلاعات روز.]</ref> 

هفته‌نامۀ «ارشادالنسوان» با مسؤلیت خانم طرزی، اسمار سمیه، در دی ماه 1299ش تأسیس شد. هدف این نشریه، آموزش زنان و دختران و پرورش اندیشۀ آنها بود.<ref>[https://mariadaro.com/archives/13046 موحدی، «ارشاد النسوان: نخستین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌لاگ ماریا دارو.] </ref>

طرزی از جمله احیاگران جنبش مشروطیت دوم و نیز مؤسس جنبش جوانان [[افغانستان]] بوده است. به‌همین دلیل، بسیاری او را در قتل حبیب‌الله دوم دخیل می‌دانند.<ref>[https://mundigak.com/fa/2020/09/21/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D9%88%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C/ سیستانی، «علامه محمود طرزی و نقش او در جنبش مشروطیت و استقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک.]</ref>

محمود طرزی در دوران امان‌الله‌خان، وزارت خارجه را تأسیس کرد و به‌عنوان نخستین وزیر خارجه منصوب شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص81.</ref>  وی در این جایگاه، هیأتی را به‌منظور به‌رسمیت شناختن افغانستان از سوی بریتانیا، به [[هند]] اعزام کرد<ref>[https://www.mizan.news/80527/%d9%85%d8%ad%d9%85%d9%88%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%b2%db%8c-%d9%be%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b7%d8%a8%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86/ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref>  و متن نهایی قرارداد 14ماده‌ای را با هیئت انگلیسی در تاریخ ۲۲ نوامبر ۱۹۲۱م امضا کرد که به‌موجب آن، دولت بریتانیا استقلال افغانستان را به‌‌رسمیت شناخت.

 

طرزی در سال 1922م<ref>  سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص45.</ref>  به‌عنوان سفیر [[افغانستان]] در فرانسه منصوب شد. تأسیس دبیرستان استقلال، اعزام دانشجو به فرانسه و اعزام یک هیئت تحقیقاتی و باستان‌شناسی از فرانسه به افغانستان در آن دوران انجام شد.<ref>[https://www.mizan.news/80527/%d9%85%d8%ad%d9%85%d9%88%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%b2%db%8c-%d9%be%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b7%d8%a8%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86/ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> پذیرش دوبارۀ مقام وزارت خارجه<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/4114/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>  و نیز پیشنهاد برقراری نظام حزبی و انتخابات پارلمانی در افغانستان<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص81.</ref>  از دیگر فعالیت‌های محمود طرزی بود.

طرزی در نوشته‌های خود آشکارا تضاد با خوی استعمارگری [[انگلیس]] و روسیه را نشان داده است.<ref>[https://www.sayahonline.com/journalism/biography-of-mahmud-tarzi.html سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]</ref>  تلاش او برای شكل‌گیری مشروطیت دوم، ناشی از شرایط سیاسی و زمینه‌های مشترک فرهنگی و تاریخی تركیۀ عثمانی، [[ایران]]، [[هند]] و [[افغانستان]] بود که هم‌زمان و یا با فاصلۀ كمی از یک‌دیگر به‌دنبال مشروطیت بودند.<ref>سخاورز، طرزی و سراج الاخبار، 1386ش. ص95.</ref> 

 

قوم‌گراییِ طرزی را متأثر از رویکرد حکومت‌های [[ترکیه]] و [[ایران]] (آتاتورک و رضاشاه) دانسته‌اند؛ وی آشکارا قوم حاکم پشتون را ملت افغانستان و [[زبان پشتو]] را تنها زبان ملی اعلام کرد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/4114/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B7%D8%B1%D8%B2%DB%8C « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>

 

طرزی [[اسلام]] را نخست وسیلۀ اتحاد مردم [[افغانستان]] و سپس اتحاد [[مسلمانان]] جهان می‌دانست. او باور داشت اگر مسلمانان افغانستان، ماوراءالنهر، [[هندوستان]] و [[ایران]] متحد شوند، می‌توانند دست استعمار روس و [[انگلیس]] را از سرزمین‌های خود کوتاه کنند.<ref>سخاورز، طرزی و سراج الاخبار، 1386ش. ص78.</ref> 

 

طرزی ضرورت تعلیم دادن به زنان و پیشرفت آنها را نیز از واجبات زمان دانسته و به‌همین دلیل از شمارۀ هفتم سراج‌الاخبار ستونی با عنوان ناموران زنان جهان ایجاد ‌کرد.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص32.</ref>

پدر محمود طرزی او را جهت فرا گرفتن علوم و اندیشه‌های آزادی‌خواهانه نزد سید جمال‌الدین، به استانبول در [[ترکیه]] فرستاد.<ref>سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص3.</ref>  هفت ماه تبادل اندیشه، طرزی را با افکار آزادی‌خواهانه و صلح‌جویانۀ سیدجمال همسو کرد.<ref>[https://www.sayahonline.com/journalism/biography-of-mahmud-tarzi.html سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]]</ref>

 

 

 

*  تندیس علامه محمود طرزی در وزارت خارجه رونمایی شد»، خبرگزاری صدای افغان (آوا) تاریخ درج مطلب: 30 قوس 1398.

* ستوده، محمدجان، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش چهارم و پایانی»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۱۷  ثور ۱۳۹۸ش.

* ستوده، محمدجان، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش نخست»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1244ش.

* سخاورز، بشیر، طرزی و سراج الاخبار، تهران، عرفان، 1386ش.  

* سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1395ش.

* سهام، نصیر، محمود طرزی، کابل، مطبعه دولتی، 1367ش.  

*   سیار، میلاد، «زندگی‌نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1394ش.

* سیستانی، اعظم، «علامه محمود طرزی ونقش او در جنبش مشروطیت و استقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1399ش.

* «محمود طرزی پدر ژورنالیزم افغانستان»، وب‌سایت رادیو آزادی، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1390ش.  

* «محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1387ش.

* «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۴  مهر ۱۳۹۴ش.

* «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 میزان 1399ش.

* موحدی، عبدالنصیر، «ارشاد النسوان: نخستین مشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وبلاگ ماریا دارو، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1393ش.