محمود طرزی
محمود طرزی؛ پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان.
محمود طرزی، به‌دلیل نخستین فعالیت‌های اثرگذار در حوزۀ روزنامه‌نگاری به پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان شهرت دارد. او از پیشگامان مشروطه‌خواهی و از جمله سیاست‌مداران افغانستان، بنیان‌گذار ادبیات مشروطیت و نخستین وزیر خارجۀ افغانستان بوده است.
کودکی و نوجوانی
محمود طرزی در شهریور 1244ش در شهر غزنی و در نزدیکی قبر سلطان محمود متولد شد. به‌همین دلیل، خانواده، نام او را محمود گذاشتند. مادر محمود، از خاندان سدوزایی و دختر شهزاده مودودخان بود. پدر او نیز غلام‌محمد طرزی یکی از چهره‌های سیاسی و ادبی بود که شعر می‌سرود و محافل شعر‌خوانی برگزار می‌کرد. او به سبک هندی شعر می‌گفت و شیفتۀ بیدل دهلوی بود. تبار خانوادگی محمود به حاجی جمال‌خان، رهبر قبیلۀ «محمد زایی» می‌رسد.
روزگار کودکی طرزی با حکومت امیر شیرعلی‌خان همزمان بود؛ این دوران برای طرزی دورانی پر از رفاه بوده و تصویر خوبی از آن در کتاب دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها ارائه کرده است.[۱]
جوانی
پدر محمود طرزی در دوران امیر عبدالرحمن از افراد نزدیک دربار بود و محمود نیز با وجود سن اندک خود (کمتر از 16 سالگی) رهبری گروهی کوچک از سپاه را برعهده داشته است. اما بر اثر اختلافاتی، تمام اموال پدر طرزی مصادره شده و او همراه خانواده، تبعید شد.[۲] محمود طرزی، در پی مرگ عبدالرحمان و پس از 22 سال، به کابل بازگشت.[۳] پدر محمود از کودکی به تعلیم و تربیت او توجه فراوانی داشت.[۴] محمود در سال‌های اقامت در بندر کراچی به یادگیری ریاضی، زبان اردو، فلسفه و ادبیات مشغول شد. او زبان ترکی را از محمد آفندی کولونل توپچی که زبان فارسی می‌دانست، آموخت.[۵] او در دمشق، عربی و ترکی را فراگرفت و با زبان فرانسوی نیز آشنایی پیدا کرد.[۶] محمود در کراچی با زنی از اهل خوگیانی (خوزیانی) ازدواج کرد، اما همسر طرزی در جوانی درگذشت. پس از آن، در 1891م با دختر شیخ محمدصالح اسما رسمیه، خطیب مسجد اموی شام (سوریه) ازدواج کرد.[۷]
خاستگاه اندیشه
طرزی در مطالعات اجتماعی، ادبی و سیاسی، تحت تأثیر جریان‌های فکری و سیاسی آن دورانِ ترکیه بود. حضور طرزی در ادارات دولتی دمشق سبب شد تا از فضای آن‌جا نیز متأثر شود.[۸] طرزی، همچنین، از جمله شاگردان و پیروان سید جمال، به‌خصوص در مباحث پان‌اسلامیسم و آزادی‌خواهی، بود.[۹]
فعالیت‌ها
1. مدیریت سراج‌الاخبار
سراج‌الاخبار نخستین روزنامۀ فارسی‌زبان در افغانستان بود. از این روزنامه فقط یک شماره در سال 1906م به مدیریت مولوی عبدالرئوف منتشر شد. شش سال بعد، محمود طرزی این روزنامه را بار دیگر در کابل منتشر کرد؛[۱۰] اما چند سال بعد، به‌دلیل مشکلات مالی و فشار حکومت متوقف شد.[۱۱]
2. تأسیس سراج‌الاطفال
طرزی در سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار، اولین شمارۀ سراج‌الاطفال را مخصوص کودکان در 15 شهریور 1297ش در زمان دولت «امیرحبیب‌الله خان» به‌صورت ضمیمه، ولی مستقل از سراج‌الاخبار، منتشر کرد.[۱۲] سراج‌الاطفال هر 15 روز یک‌بار منتشر می‌شد.[۱۳] از این نشریه، 16 شماره منتشر شد.[۱۴]
3. بنیان‌گذاری ادبیات جدید
طرزی ضمن انتشار سراج‌الاخبار، به ترجمۀ آثار ادبی اروپایی نیز پرداخت که این ترجمه‌ها و مقالات در ادبیات معاصر دری تأثیر به‌سزایی داشته است. اولین ترجمۀ او «جزیرۀ پنهان» اثر ژول ورن بود. او، «سیاحت دور دنیا در ۸۰ روز»، «بیست هزار فرسخ سیاحت زیر بحر» و «سیاحت در جو هوا» را نیز به زبان دری ترجمه کرد.[۱۵] سپس داستان بلندی به‌نام فاجعه‌های پاریس از یک نویسندۀ فرانسوی ترجمه کرد که در سراج‌الاخبار چاپ شد. ترجمۀ رمانی از «کادیه مونته پین» و چند اثر تحقیقی دیگر از جمله آثاری هستند که طرزی آنها را از ترکی به فارسی ترجمه کرد. او، همچنین، اشعاری به نثر می‌نوشت و اغلب آنها را به‌همراه داستان‌های کوتاه و نمایش‌نامه‌هایی در عمر هشت سالۀ مدیریت خود در سراج‌الاخبار چاپ و منتشر می‌کرد.[۱۶] برخی طرزی را از پایه‌گذاران تئاتر معاصر افغانستان نیز دانسته‌اند. او نمایشنامه‌های معروف آن دوران را ترجمه کرد.[۱۷] توجه دادن به عامه‌فهم‌بودن زبان، شیوه‌های نوین ادبی و اندیشه‌ورزی اجتماعی و سیاسی، در آثار طرزی آشکار بود.[۱۸] بیت زیر در آخرین سرودۀ طرزی آمده است:[۱۹]
| شمعیم که جامد شدۀ شعله و داغیم | سردیم چو کافور، ولی درد سراغیم |
4. تقویت زبان افغانی
محمود طرزی به زبان پشتو به چشم زبان اصلی سرزمین افغانستان می‌نگریست و زبان «افغانی» را «اجداد زبان‌ها» می‌دانست.[۲۰] او در خانوادۀ فارسی‌زبان و پشتون‌تبار بزرگ شده و هیچ اثری به زبان پشتو منتشر نکرد. او همیشه به زبان «فارسی» به‌عنوان زبان رسمی احترام خاصی داشته و مقالات، ترجمۀ داستان‌ها و حتی یک مجموعه شعر او با عنوان «محمودنامه» یا «ادب در فن» نیز به زبان فارسی دری است.[۲۱]
5. تاسیس اِرشادُ‌النِّسوان
هفته‌نامۀ «ارشادالنسوان» با مسؤلیت خانم طرزی، اسمار سمیه، در دی ماه 1299ش تأسیس شد. هدف این نشریه، آموزش زنان و دختران و پرورش اندیشۀ آنها بود.[۲۲]
6. مشروطه‌خواهی
طرزی از جمله احیاگران جنبش مشروطیت دوم و نیز مؤسس جنبش جوانان افغانستان بوده است. به‌همین دلیل، بسیاری او را در قتل حبیب‌الله دوم دخیل می‌دانند.[۲۳]
مسؤلیت‌ها
محمود طرزی در دوران امان‌الله‌خان، وزارت خارجه را تأسیس کرد و به‌عنوان نخستین وزیر خارجه منصوب شد.[۲۴] وی در این جایگاه، هیأتی را به‌منظور بهرسمیت شناختن افغانستان از سوی بریتانیا، به هند اعزام کرد[۲۵] و متن نهایی قرارداد 14ماده‌ای را با هیئت انگلیسی در تاریخ ۲۲ نوامبر ۱۹۲۱م امضا کرد که به‌موجب آن، دولت بریتانیا استقلال افغانستان را بهرسمیت شناخت.
طرزی در سال 1922م[۲۶] به‌عنوان سفیر افغانستان در فرانسه منصوب شد. تأسیس دبیرستان استقلال، اعزام دانشجو به فرانسه و اعزام یک هیئت تحقیقاتی و باستان‌شناسی از فرانسه به افغانستان در آن دوران انجام شد.[۲۷] پذیرش دوبارۀ مقام وزارت خارجه[۲۸] و نیز پیشنهاد برقراری نظام حزبی و انتخابات پارلمانی در افغانستان[۲۹] از دیگر فعالیت‌های محمود طرزی بود.
دیدگاه‌ها
طرزی در نوشته‌های خود آشکارا تضاد با خوی استعمارگری انگلیس و روسیه را نشان داده است.[۳۰] تلاش او برای شكل‌گیری مشروطیت دوم، ناشی از شرایط سیاسی و زمینه‌های مشترک فرهنگی و تاریخی تركیۀ عثمانی، ایران، هند و افغانستان بود که همزمان و یا با فاصلۀ كمی از یک‌دیگر به‌دنبال مشروطیت بودند.[۳۱]
قوم‌گراییِ طرزی را متأثر از رویکرد حکومت‌های ترکیه و ایران (آتاتورک و رضاشاه) دانسته‌اند؛ وی آشکارا قوم حاکم پشتون را ملت افغانستان و زبان پشتو را تنها زبان ملی اعلام کرد.[۳۲]
طرزی اسلام را نخست وسیلۀ اتحاد مردم افغانستان و سپس اتحاد مسلمانان جهان می‌دانست. او باور داشت اگر مسلمانان افغانستان، ماوراءالنهر، هندوستان و ایران متحد شوند، می‌توانند دست استعمار روس و انگلیس را از سرزمین‌های خود کوتاه کنند.[۳۳]
طرزی ضرورت تعلیم دادن به زنان و پیشرفت آنها را نیز از واجبات زمان دانسته و به‌همین دلیل از شمارۀ هفتم سراج‌الاخبار ستونی با عنوان ناموران زنان جهان ایجاد کرد.[۳۴]
ارتباط با شخصیت‌های دیگر
پدر محمود طرزی او را جهت فرا گرفتن علوم و اندیشه‌های آزادی‌خواهانه نزد سید جمال‌الدین، به استانبول در ترکیه فرستاد.[۳۵] هفت ماه تبادل اندیشه، طرزی را با افکار آزادی‌خواهانه و صلح‌جویانۀ سیدجمال همسو کرد.[۳۶]
آثار
طرزی بیش از ۵۰۰ مقاله در سراج‌الاخبار افغانیه و ۳۱ کتاب و رسالۀ منثور و منظوم به‌زبان فارسی منتشر کرده است.[۳۷]
تألیفات:[۳۸]
- سیاحت در سه قطعه روی زمین.
- از هر دهن سخنی و از هر چمن سمنی.
- جغرافیای منظوم افغانستان.
- جغرافیۀ ادب در فن یا محمودنامه در نظم.
- روضۀ حکم.
- مثنوی توحید خلاق یگانه به زبان موالید ثلاثه.
- وطن و معانی متنوعه و محاکمات حکیمه.
- مجموعه شعری ژولیده و پژمرده در ترکیه.[۳۹]
- سیاحت‌نامۀ استانبول.
- منتخب اشعار غلام محمد طرزی.
- مجموعۀ صنایع گزیدۀ اشعار بزرگان ادب دری.
- دیوان اشعار غلام محمد طرزی.
- تخلیص حقوق بین‌الدول.
- معلم حکمت.
- رسالۀ اغذیه و طبخ.[۴۰]
- دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها.
ترجمه‌ها:
- سیاحت به دورادور زمین در ۸۰ روز.
- جزیرۀ پنهان.
- بیست‌هزار فرسخ سیاحت زیر بحر.
- سیاحت در جو هوا.
- فاجعه‌های پاریس.
- جنگ روس و جاپان (در پنج جلد).
- اخلاقیات.
- سوانح.
- مطالعات صحییه[۴۱]
القاب و افتخارات
1. پدر ژورنالیزم افغانستان:
طرزی آغازگر فعالیت روزنامه‌نگاری به شیوۀ نوین در افغانستان است.[۴۲] او به‌عنوان مدیرمسئول سراج‌الاخبار بیشترین مقالات را در این نشریه نوشته و از شمارۀ هفتم به بعد مقالات خود را با نام «محمود افغان» منتشر می‌کرد.[۴۳] تلاش برای برپایی مطبوعات پایدار در افغانستان موجب شد تا او را پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان بدانند.[۴۴]
2. لیسۀ محمود طرزی:
به پاس خدمات محمود طرزی، حکومت افغانستان یکی از لیسه‌های شهر کابل در کنار دارالامان را به‌نام طرزی نام‌گذاری کرده است.[۴۵]
3. تندیس علامه محمود طرزی:
تندیس علامه محمود طرزی همزمان با فرارسیدن صدمین سالگرد استقلال کشور در مقابل کاخ تاریخی ستوری در مقر وزارت امور خارجه افغانستان بنا شده است.[۴۶]
درگذشت
محمود طرزی که به سرطان مبتلا بود در ۳۰ آبان ۱۳۱۲ش در ۶۸ سالگی در استانبول ترکیه چشم از این جهان فروبست و نزدیک مزار ابوایوب انصاری به خاک سپرده شد.[۴۷]
پانویس
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص5.
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب
- ↑ سیستانی، «علامه محمود طرزی ونقش او در جنبش مشروطیت واستقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک.
- ↑ «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص32.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش، ص69.
- ↑ «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان.
- ↑ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان؛ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص10.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ ستوده، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش نخست»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ ستوده، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش چهارم و پایانی»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ موحدی، «ارشاد النسوان: نخستین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وبلاگ ماریا دارو.
- ↑ سیستانی، «علامه محمود طرزی و نقش او در جنبش مشروطیت و استقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص81.
- ↑ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص45.
- ↑ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص81.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ سخاورز، طرزی و سراج الاخبار، 1386ش. ص95.
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ سخاورز، طرزی و سراج الاخبار، 1386ش. ص78.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص32.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص3.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.]
- ↑ « محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب.]
- ↑ «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان.
- ↑ «محمود طرزی پدر ژورنالیزم افغانستان»، وب‌سایت رادیو آزادی.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص2.
- ↑ سهام، محمود طرزی، 1367ش، ص7.
- ↑ «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص60.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ سیار، «زندگی نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین.
- ↑ «تندیس علامه محمود طرزی در وزارت خارجه رونمایی شد»، خبرگزاری صدای افغان(آوا) کابل.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص81.
منابع
- آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش.
- تندیس علامه محمود طرزی در وزارت خارجه رونمایی شد»، خبرگزاری صدای افغان (آوا) تاریخ درج مطلب: 30 قوس 1398.
- ستوده، محمدجان، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش چهارم و پایانی»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ ثور ۱۳۹۸ش.
- ستوده، محمدجان، «تأملی به مسأله‌ی زبان در افغانستان | بخش نخست»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1244ش.
- سخاورز، بشیر، طرزی و سراج الاخبار، تهران، عرفان، 1386ش.
- سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1395ش.
- سهام، نصیر، محمود طرزی، کابل، مطبعه دولتی، 1367ش.
- سیار، میلاد، «زندگی‌نامه محمود طرزی – پدر ژورنالیسم افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1394ش.
- سیستانی، اعظم، «علامه محمود طرزی ونقش او در جنبش مشروطیت و استقلال افغانستان»، وب‌سایت مندیگک، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1399ش.
- «محمود طرزی پدر ژورنالیزم افغانستان»، وب‌سایت رادیو آزادی، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1390ش.
- «محمود طرزی»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1387ش.
- «محمود طرزی، پدر مطبوعات افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۴ش.
- «محمود طرزی»، وب‌سایت خانه کتاب افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 میزان 1399ش.
- موحدی، عبدالنصیر، «ارشاد النسوان: نخستین مشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وبلاگ ماریا دارو، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1393ش.