کابل

کابل؛ پایتخت افغانستان.

کابل، پایتخت و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای افغانستان است که از پانزده ولسوالی (شهرستان) و 18 ناحیه تشکیل ‌شده است. هر ناحیه دارای چندین محله است. کابل به‌عنوان قطب سیاسی، اقتصادی و فرهنگی افغانستان در ارتفاع 5900 فوتی از سطح دریا واقع ‌شده است؛ این شهر در تقاطع جاده‌هایی قرار دارد که از شمال به ازبکستان (از طریق مزار شریف)، از شرق به پاکستان (جلال‌آباد) و از جنوب به قندهار منتهی می-شود، رودخانه کابل در مسیر خود برای پیوستن به سِند از شرق کابل می‌گذرد. علیرغم گسترش شهر کابل در طول زمان، مخصوصاً در دهه 80 و 90 شمسی، اما هسته اولیه و مرکزی آن که در دامنه کوه آسمایی و شیر دروازه در دو طرف رودخانه کابل شکل‌گرفته، تا هنوز باقی است و از آن به کابل کهنه یاد می‌شود. کابل از شمال با پروان و کاپیسا، از شرق با لغمان و ننگرهار، از جنوب با لوگر و از غرب با میدان وردک همسایه است. آب‌وهوای کابل، قاره‌ای نیمه‌خشک است.

تاریخچه

کابل بیش از 3000 سال قدمت دارد. برخی کتب تاریخی، قدمت کابل را به حدود 1500 سال پیش از میلاد بازمی‌گردانند؛ این شهر در سال 870م توسط اعراب فتح شد و در سال 1221م در نتیجۀ حمله مغول به‌شدت آسیب دید و پس از یک قرن در دورۀ حکومت تیموریان، رشدی دوباره را آغاز کرد. در سال 1504م توسط بابور اشغال شد و ساختمان‌های عمومی و باغ‌های آن بازسازی شد؛ در سال 1738م توسط نادرشاه اشغال شد. حمله‌بریتانیا در سال 1842م منجر به تخریب بیشتر کابل شد و در حمله دوم در 1880م، بالاحصار که تا آن زمان مقر حکومت بود تخریب شد. کابل در دوران حبیب‌الله، امان‌الله، نادرخان و ظاهرشاه، شاهد تغییرات و گسترش چشمگیری بوده است. امان‌الله خان ساختار جدیدی برای کابل طراحی کرد و ساخت بخش شهری جدیدی بنام دارالامان را در پنج کیلومتری کابل آغاز کرد. در سال 1979م کابل شاهد درگیری مستقیم با شوروی سابق بود، این شهر در سپتامبر 1996م به تصرف طالبان درآمد و در اکتبر 2001م با حملۀ ایالات‌متحده، طالبان کابل را رها کردند. در 20 دسامبر 2001م، کابل پایتخت دولت انتقالی افغانستان شد و نظام جدید به اسم جمهوری اسلامی افغانستان شکل گرفت. در سال 2021م کابل بار دیگر شاهد فروپاشی جمهوریت و حاکمیت دوباره طالبان بود.

نام‌گذاری

بر اساس متون تاریخی، کابل قدمتی کهن دارد و در زمان اسکندر وجود داشته است و در آثار آن دوره به نام «قابوره» و «اورتوسپاته» آمده است. در شاهنامه مکرر از کابل و کابلستان یاد شده است.

ولسوالی‌های کابل

کابل به‌عنوان یک ولایت دارای 15 ولسوالی است که عبارت‌اند از: کابل (مرکز)، میربچه کوت، پغمان، قره‌باغ، شَکَردره، سروبی، بگرامی، دِه‌سبز، چارآسیاب، اِستالیف، کلکان، خاک جبار، فَرزه، موسهی، گُلدره.

اقتصاد

افغانستان به‌عنوان یک گذرگاه جغرافیایی-فرهنگی برای قرون متمادی مرکز مهم تجارت داخلی آسیا و دروازه‌های هند بود. امروزه اقتصاد افغانستان به ترتیب وابسته به تجارت، خدمات و کشاورزی است. زراعت، مهم‌ترین محور اقتصاد پایدار افغانستان و کابل به‌شمار می‌رود. پس از سال‌ها جنگ داخلی، اساس اقتصاد افغانستان، کاملاً ضعیف و شدیداً وابسته به کمک‌های بین‌المللی است. روند بازسازی پس از جنگ‌های داخلی، با تکیه بر کمک‌های جامعۀ جهانی، مسیر اقتصاد را به سمت بخش خدمات تغییر داده است. تولید ناخالص داخلی از 8/37 در سال 2002م به 4/53 در سال 2012م افزایش یافت. با وجود افزایش سهم بخش خدماتی در تولید ناخالص ملی، بخش کشاورزی همچنان به‌عنوان عامل کلیدی رشد اقتصادی در افغانستان باقی‌ مانده است؛ از سویی رشد اقتصادی در برابر عوامل بیرونی آسیب‌پذیر، شکننده و بی‌ثبات باقی‌مانده و کشاورزی نیز به دلیل تغییرات اقلیمی، آسیب‌پذیر است. پس از روی کار آمدن دوباره طالبان در سال 2021م بین 20 تا 30 درصد اقتصاد افغانستان تحلیل رفت و وضع معیشت و شغل بسیاری از افراد تحت تأثیر قرار گرفت.

آداب‌ورسوم

از جمله مراسمی که بسیار باشکوه در کابل برگزار می‌شود بلند کردن «جَندَه» است؛ این مراسم که در سال نو انجام می‌شود بسیار مهم است و در سال‌های اخیر، به‌قدری باشکوه انجام می‌شد که موزیک گارد شاهی که در مراسم مهم اجرا می‌شود در هنگام این مراسم نواخته می‌شد.

در روز نخست سال نو مراسم باشکوهی در «زیارتگاه سخی» برگزار می‌شود که بلند کردن علم امام علی یکی از آن‌ها است، تهیه سمنو (سمنک) که توأم با شعرخوانی است در آغاز شب عید انجام می‌شود. هفت میوه و هفت‌سین، غذای ویژه شب عید نوروز، جشن دهقان و دیدوبازدید، بخشی از مراسم ویژه نوروز هستند. همچنین کشتی پهلوانی، تخم‌مرغ جنگی، بزکشی و گُدی‌پران (بادبادک‌بازی) ازجمله بازی‌های سنتی مردم در ایام عید نوروز است.

بافت جمعیتی کابل

جمعیت کابل در سال 2022م حدود چهار و نیم میلیون برآورد شده است که به نسبت سال 2021 حدود 2.81 درصد افزایش داشته است. اگرچه تمام اقوام افغانستان در کابل حضور دارند، اما بیشترین جمعیت آن از چهار قوم پشتون، تاجیک، هزاره و ازبک تشکیل‌ شده است که غالباً در مناطق جداگانه زندگی می‌کنند. البته اقلیت هندو و سیک نیز در مرکز کابل حضور داشتند که بعد از به قدرت رسیدن مجدد طالبان افغانستان را ترک کردند.

جاذبه‌های گردشگری

موزه ملی: موزه ملی که به آن موزه کابل هم گفته می‌شود در منطقه دارالامان واقع ‌شده، در سال 2004م بازگشایی شد و به دلیل محدودیت فضا، بخش کمی از مجموعۀ غنی مصنوعات آن به نمایش گذاشته ‌شده است. این موزه در سال 1919م در قصر باغ بالا تأسیس شد و در سال 1931م به مکان فعلی منتقل شد؛ به دلیل واقع‌شدن افغانستان در مسیر جاده ابریشم این موزه دارای طیف متنوعی از اقلام باستانی است. در اوایل دهه 1990م موزه، آسیب‌های سختی دید. در سال 2021م این موزه، بازسازی شد.

باغ بابر: مقبره بابر شاه فاتح مسلمان در این باغ است. این باغ در اوایل قرن شانزده میلادی در دامنه کوه‌های شیردروازه در جنوب غربی شهر قدیمی کابل ایجاد شد؛ در این باغ مجموعه کاروانسرا، استخر، آلاچیق، مسجد شاه جهان و آرامگاه بابر است؛ همچنین کنده‌کاری چوبی پیچیده، گچ‌بری کنده‌کاری‌شده و فشرده، آجر تزئینی یا سنگ‌تراشی و دیوارهای گل عظیم، بازتابی از سنت معماری افغانستان است. بسیاری از قسمت‌های باغ در طول جنگ‌های داخلی ویران شد اما در سال 2001م بازسازی آن آغاز شد و اکنون به‌عنوان یک منطقه تفریحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زیارتگاه سخی: زیارتگاه سخی که در دامنه کوه آسمایی واقع ‌شده از اماکن زیارتی و مورد احترام شیعیان و اهل سنت است. خرقۀ منسوب به پیامبر اکرم، مدتی در این مکان نگهداری شده است.

بالاحصار: بالاحصار در جنوب شهر قدیم کابل واقع ‌شده و علاوه بر این‌که یک قصر بوده، کاربری نظامی هم داشته است.

دارالامان: این قصر در زمان امان‌الله خان با همکاری گروه آلمانی در فاصله سال‌های 1304 تا 1306ش ساخته شد. در دهه 60 و 70 طی جنگ‌های داخلی، ویران شد و طی دو دهۀ بعدی بدون استفاده باقی ماند تا اینکه بازسازی آن در 1395ش، آغاز شد.

مسجد عیدگاه: در سال 1893م ساخته شد و دومین مسجد بزرگ کابل است. در این مسجد، دو بار در سال، نماز عید اقامه می‌شود.

مناره‌ چاکاری: دارای صلیب شکسته بودایی ماهایانا و تراوادا بوده و احتمالاً در دوره کوشانی ساخت شده بود و آثاری از هنر یونانی_باختری داشت. این مناره در سال 1998م تخریب شد.

پارک زرنگار: از قدیمی‌ترین پارک‌های کابل است که قدمت آن به دوره امیر عبدالرحمان خان بازمی‌گردد و مقبرۀ او نیز در یکی از ساختمان‌های این پارک به‌نام بوستان سرا واقع شده است.

باغ‌وحش دهمزنگ: باغ‌وحش دهمزنگ در سال 1967م تأسیس شد و در جریان جنگ‌های داخلی خسارات بسیاری دید. بازسازی آن از سال 2001م آغاز شد و توسعه یافت.

قصر پغمان: تپه پغمان منطقه‌ای تفریحی در 25 کیلومتری کابل است که قصر پغمان نیز در آن واقع شده است، به دنبال اعلام روز جهانی نوروز در سال 1393م، دولت تصمیم به ساخت این قصر گرفت تا برای برگزاری مراسم نوروز استفاده شود.

ابوالفضل: از زیارتگاه‌های مورد توجه شیعیان است که در محله مرادخانی واقع‌ شده است و منسوب به حضرت ابوالفضل است.

عاشقان و عارفان: نام زیارت‌گاهی در دامنۀ کوه شیردروازه است که سازه‌ای با معماری سنتی دارد. مردم محلی بر این باور هستند که «خواجه عبدالسلام» (عاشقان) و «خواجه عبدالصمد» (عارفان)، پسران خواجه عبدالله انصاری در آن مدفون هستند.

شهدای صالحین: قبرستانی در جنوب کابل است که شخصیت‌های معروف علمی، فرهنگی و سیاسی همچون میر محمدغبار، خیبر و صلاح‌الدین سلجوقی در آن مدفون هستند.

خانقاه‌های کابل: تصوف و عرفان بخشی از ادبیات فارسی دری است؛ ازاین‌رو شمار زیادی خانقاه در افغانستان و به‌ویژه کابل یافت می‌شود؛ تعدادی از این خانقاه‌ها عبارت‌اند از: خانقاه مرشد سید گلاب، خانقاه خواجه غریب‌نواز، خانقاه پهلوان صاحب، خانقاه علاء‌الدین، خانقاه انچی باغبان، خانقاه دهمزنگ، خانقاه میرواعظ کابلی، صحبت‌خانه کارته پروان، خانقاه قلعه زمانخان، خانقاه بابای خودی، خانقاه کاکری‌ها، خانقاه حضرت ابراهیم خلیل، خانقاه کوله پشته، خانقاه برکی، خانقاه ولوی فیضانی.

رودخانه کابل

رودخانه کابل از دو کمربند اصلی آب و هوایی عبور می‌کند، نواحی بالایی آن دارای آب‌وهوای گرم تابستانی و در پایین‌دست خود در پاکستان از منطقه‌ای با آب‌وهوای بیابانی خشک عبور می‌کند. رودخانه در مسیر خود بیشتر برای آبیاری استفاده می‌شود به‌طوری‌که بخش‌هایی از رودخانه اغلب در تابستان خشک می‌شود. پل-های متعددی از روی رودخانه کابل می‌گذرد که عمده آن‌ها عبارت‌اند از پل شاه دوشمشیره، پل باغ عمومی، پل خشتی و پل محمود. به دلیل تغییرات اقلیمی در بیشتر مواقع سال رودخانه خشک می‌شود و فقط در طول فصل بهار و زمستان پرآب می‌شود.

منابع

• «آشنایی با پارک تفریحی زرنگار در کابل»، آی فیلم2، تاریخ بارگذاری: 26 حمل 1399ش.
• دولت‌آبادی، بصیراحمد، شناسنامه افغانستان، چ2، تهران، عرفان، 1382ش.
• رجاء، محمدسرور، احیاگر شیعه در افغانستان، چ1، قم، افق فردا، 1382ش.
• «زیارتگاه منسوب به حضرت ابوالفضل در کابل»، وب‌سایت افغان تراول، تاریخ بارگذاری: 6 آبان 1397ش.
• «شهدای صالحین افغانستان کجاست؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: 22 شهریور 1395ش.
• صافی، ضمیر، «زیارت عاشقان و عارفان؛ بنایی با معماری سنتی در کابل»، طلوع نیوز، تاریخ بارگذاری: 16جدی 1400ش.
• صدقی، محمدعثمان، شهرهای آریانا، چ1، کابل، بیهقی، 1354ش.
• «طالبان تنها باغ‌وحش افغانستان را از رونق انداخت»، وب‌سایت خبربان، تاریخ بارگذاری: 27 شهریور 1401ش.
• «کابل»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
• «کاخ پغمان کجاست؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 28 مهر 1400ش.
• «گزارش وضعیت فقر در افغانستان»، جمهوری اسلامی افغانستان، وزارت اقتصاد، عقرب 1394ش.
• «مروری به رویدادهای سال 2021 میلادی در افغانستان؛ فروپاشی جمهوریت و حاکمیت دوباره طالبان»، آرزو نیوز، تاریخ بارگذاری: 31 دسامبر 2021م.
• مونس، محمدمتین، خانقاه‌های امروز شهر کابل، کابل، بهیر، 1390ش.
• «نام و تعداد ولسوالی‌های ولایات افغانستان»، سیاح آنلاین، تاریخ بارگذاری: 23 آگوست 2015م.
• «نگاهی به آداب‌ورسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: 1 فروردین 1395ش.
• Ayoobi, Ahmad Walid, and Hatice Günseli Demirkol. "An evaluation of architectural monuments in Afghanistan as in the capital city, Kabul. (2021), (Last visited: 22 October 2022).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Kābul River". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "National Museum of Afghanistan". Encyclopedia Britannica,britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Byrd, William, One Year Later, Taliban Unable to Reverse Afghanistan’s Economic Decline, usip website, 8 August 2022.
• Kabul Provincial Overview, Naval Postgraduate School (nps), nps, (Last visited: 24 October 2022).
• Kabul, Afghanistan Metro Area Population 1950-2022, macrotrends, (Last visited: 24 October 2022)
• Kabul, Collins English Dictionary, collinsdictionary, (Last visited: 24 October 2022).
• Kabul, New World Encyclopedia (NWE),newworldencyclopedia, (Last visited: 23 October 2022).
• Leslie, Jolyon. "Kabul". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Mumtaz, Babar, and N. Kaj. Development of Kabul: Reconstruction and Planning Issues. Comportments, 2004.
• Vogelsang, Willem, Kabul: A History, Vogelsang, Kabul: A History, international institute for Asian studies,international institute for Asian studies, (Last visited: 22 October 2022).